Ottoman language

Bu çalışma bir Oğuz grubu lehçesi olan Azerbaycan Türkçesi ve bir Kıpçak grubu lehçesi olan Kazak Türkçesinin kendi dillerinde yazılmış olan gramerler esas alınarak bu lehçelerdeki eklere bakış açılarını ortaya koymak ve bu iki lehçenin birbiriyle ve Türkiye Türkçesiyle benzer ve farklı olduğu noktaların belirlenmesine yardımcı olmak maksadıyla hazırlanmıştır.

Tezde dört bölüm bulunmaktadır. Birinci bölümde “ek” terimi açıklanmış ve Türkiye’deki ek tasnifleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde seçilen iki Azerbaycan Türkçesi gramerindeki ek tasnifleri incelenmiştir. Değerlendirme kısmında bu gramerler birbiriyle ve Türkiye Türkçesiyle kıyaslanmıştır. Üçüncü bölümde incelenen iki Kazak Türkçesi gramerindeki ek tasniflerine yer verilmiştir. Bölümün sonundaki değerlendirme kısmında bu eserler birbiriyle ve Türkiye Türkçesiyle karşılaştırılmıştır. Dördüncü bölümde ise Azerbaycan ve Kazak Türkçelerinde kullanılan gramer terimleri karşılaştırmalı bir şekilde tablolaştırılmıştır. Sonuç bölümünde de Azerbaycan, Kazak ve Türkiye Türkçesindeki ekler ve ek tasnifleri karşılaştırılarak birbirleriyle benzer ve farklı yönleri ortaya konulmuştur.

Ahmet Caferoğlu, Azerbaycan'ın Gence şehrinde doğmuş, siyasi koşullar nedeniyle Özbekistan, Ukrayna, Almanya ve Türkiye'de bulunmuş çok dilli ve çok kültürlü bir bilim insanıdır. Bu durum, onun pek çok yabancı dili öğrenmesine ve Türkoloji alanında Avrupa ile Rusya'daki çalışmaları Türkiye'ye taşıyan bir öncü olmasına olanak sağlamıştır. Özellikle bir ağız araştırmacısı ve dil tarihçisi olarak Türkiye'deki Türkoloji çalışmalarının temelini atmıştır. Farklı ülkelerde eğitim alması, onu milliyetçilik duygularından uzaklaştırmamış, aksine milli hislerini güçlendirmiş; tüm Türk halklarının sorunlarını dile getiren siyasi yazılar kaleme almasına neden olmuştur. Hiçbir zaman siyasete girmeyen Caferoğlu, Türkçü dünya görüşünü akademik çalışmalarıyla birleştirmiş, doğduğu topraklara olan bağlılığını Azerbaycan üzerine yaptığı araştırmalarla ve çıkardığı Azerbaycan Yurt Bilgisi Dergisi ile göstermiştir. Yetiştirdiği öğrenciler, yazdığı temel eserler ve uluslararası ödüllerle dünya çapında bir Türkolog olan Caferoğlu'nun çalışmaları, günümüzde hala geçerliliğini korumakta ve akademik referans olarak kullanılmaktadır. Caferoğlu'nun siyasi ve fikri yazılarında ele aldığı meseleler de bugün güncelliğini korumaktadır. Bu bağlamdaki yazılarını daha çok Türk Amacı, Türk Kültürü ve Azerbaycan Yurt Biligisi Dergisi dergilerinde yayımlamıştır. Çalışmada Caferoğlu'nun Türk halklarının sorunlarını dile getirdiği siyasi yazıları Türk Kültürü dergisinden seçilmiştir. Türk Kültürü dergisindeki yazıların seçilme nedeni ise 1960'lı yıllarda kaleme alınmasına rağmen bugün de güncelliğini koruyan, fikri yazıları olmalardır.

Tarihî olarak ortaya çıkan kaynaklar, sahihlik ve güvenirlik bakımından tenkit edilmeden kullanılmamalıdır. Bu makalede 1896 yılında Türk toplumuna sunulan ve Osmanlı tarihini dolaylı olarak karalayan tezkireci Latifi'nin Türkçeyi bir yabancı gibi kötü kullandığı hususu veya tezi ispat edilmeye çalışılacaktır. Latifi'nin dil hataları hiçbir dönemde hiçbir Türkün yapamayacağı kadar ciddidir. Bu makalede dil eleştirisi yapılırken kullanılan en önemli kriter, dilin eşdizimlilik özelliğidir. Eşdizim, bir meramı doğru ifade edebilmek için belirli kelime ve ekleri bir araya getirme eylemidir. Meselâ "güzel şiirler" tamlamasındaki kelimeler eşdizimlidir; ancak "hub veya cemil şiirler" tamlamasındaki kelimeler eşdizimli değildir. Bir dili doğru kullanabilmek için kelime ve gramer bilgisi yetmez, o dilin eşdizim sözlüğünü veya eşdizimli kelimeleri de öğrenmek gerekir. Bir dili sonradan öğrenenler, en çok hatayı eşdizim konusunda yaparlar. Çünkü her bir kelimenin eşdizimli olduğu kelimeleri öğrenmek zordur. Latifi'nin eşdizimden daha ciddi dil hataları da vardır. Meselâ "esna(sında)" kelimesini tam öğrenememiştir, onu "ara(sında)" anlamında kullanmıştır. "İnsanlar arasında" yerine "esnâ-i nasda" demiştir. Bu kullanım onun şeksiz şüphesiz yabancı olduğuna işaret eder. Bu hususta başka bir delile ihtiyaç yoktur. Çünkü ana dili Türkçe olan birisi, sekir halinde bile "şairler arasında" yerine "şairler esnasında" demez. Tezkirede Latifi'nin Türkçeyi tam öğrenemediğine işaret eden başka yüzlerce hata daha vardır ve bu hataların bazıları bu makalede ele alınacaktır. 16. asır tezkirecisi Latifi'nin dil hatalarını diğer tezkirelerde de görmek mümkündür. Meselâ 20. asırda biyografi türünde yazılmış en hacimli eserlerden birisi olan Sicill-i Osmânî'de de ciddi dil sorunları vardır. Aynı organizasyona mensup  kişiler aynı hataları yaparlar.

Oğuz Türkçesine dayalı yazı dilinin oluşumuyla ilgili çeşitli görüşler ileri sürülmüş; farklı lehçe özelliklerini barındırdıkları için karışık dilli eserler diye adlandırılan metinlerle ilgili tartışmalar, Türkoloji alanını uzun bir müddet meşgul etmiştir. Ancak bu iki meselede de henüz tam bir fikir birliğine varılamamıştır. Söz konusu eserlerin oluşumu ve Türk dili tarihi içindeki yeriyle ilgili üç temel görüş hâkimdir. Birinci görüşe göre Anadolu merkezli Oğuz Türkçesi Eski Türk yazı dili geleneğine Oğuzca unsurların karışmaya başlamasıyla aşamalı olarak yazı dili hâline gelmiştir. İkinci görüşe göre karışık lehçeli eserler, Orta Asya kökenli müelliflerin göçler yoluyla daha sonra geldikleri Anadolu sahasında ikinci lehçe olarak edinmiş oldukları Oğuz Türkçesiyle kendi ana lehçelerini karıştırmaları suretiyle meydana gelmiştir. Üçüncü görüşe göre Oğuzca, Horasan ve civarında yaşamaya devam eden Oğuz unsurlarının Eski Türk yazı dili geleneğine sahip Türk boylarıyla etkileşimleri sonucunda bu bölgede yazı dili hâline gelmeye başlamış, karışık lehçeli eserler diye adlandırılan metinler de bu bölgede yazılmışlardır. Bu çalışmanın amacı karışık lehçeli eserlerle ilgili tartışmalara doğrudan müdahil olmak değildir. Eldeki verilerden hareketle konuya farklı bir bakış açısı getirme amacındaki çalışmamızda, karışık lehçeli eserler içerisinde gösterilen Behçetü'l-Hadâ'ik fî-mev'izati'l-halâ'ik, Kitâb-ı Ferâ'iz, Karışık Dilli Kur'ân Tercümesi ve Kudurî (el-muhtasar) Tercümesi adlı eserlerde karşılaştırma işlevinde kullanılan ve diğer tarihî lehçelerde örneğine rastlanmayan {+dAn köre} yapısı ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Karışık lehçeli eserler (Karışık dilli eserler), karşılaştırma, {+dAn köre} yapısı {+dAn köre} Various opinions have been put forward on the formation of the written language based on Oghuz Turkish and the discussions about the texts called mixed language works because they contain different dialect features which have occupied the field of Turcology for a long time. However, no full consensus has been reached on these two issues yet. Three main views are dominant about the formation of mixed dialect works and their place in the history of Turkish language. According to the first view, Anatolian centered Oghuz Turkish gradually became a written language with the mixing of Oghuz elements with the Old Turkish written language tradition. According to the second view, the mixed dialect works were formed by the authors of Central Asian origin mixing their native dialects with Oghuz Turkish, which they acquired as the second dialect in the Anatolian region, where they came later through migrations. According to the third view, as a result of the interaction of the Oghuz elements, who continued to live in and around Khorasan, with the Turkish tribes who have the tradition of the Old Turkish written language, it started to become the written language in this region, and the texts called mixed dialect works were also written in this region. The aim of this study is not to directly engage in discussions on works of mixed dialect. Rather, the essay aims to bring a different perspective to the subject based on the available data. The works titled Behçetü'l-Hadâ 'ik fî-mev'izati'l-halâ'ik, Kitâb-ı Ferâ'iz, Karışık Dilli Kur'ân Tercümesi, Kudurî (el-muhtasar) Tercümesi which are regarded as mixed dialect works will be treated in terms of the {+dAn köre} structure which is used for comparison purposes and not seen in other historical dialects.

Modern Türk siyaset, kültür ve edebiyatının nüvelerini taşıyan 19. asır, karmaşık olay ve kişileri ile Türk tarihi ve edebiyatının en ziyade dikkate değer ve o nispette de tahlili zor dönemlerindendir. Bu asır Osmanlı toplumu için inançlar, fikirler, hırslar ve topluluklar arası hesaplaşma ve çatışmaların, eşit olmayan imkân ve koşullar içinde cereyan ettiği bir asırdır. Bu çatışmalarda yerini tam olarak belirleyememiş olanlar için de bir arayış ve buhran dönemidir. Bu buhranı Hayrullah Efendi, Abdülhak Hamid, Ahmed Vefik gibi muhtedi ailelerden gelen yazar ve şairler daha derinden hissetmiş olmalıdırlar.

Gerek Eski Türk Edebiyatı gerekse Yeni Türk Edebiyatı alanlarında yapılan üslûp çalışmaları Batıdaki üslûp çalışmalarının oldukça gerisindedir. Özellikle Eski Türk Edebiyatı alanındaki üslûp çalışmaları birtakım şablonlarla yapılmaktadır. Eserlerin üslûplarını tasvir ederken araştırmacıların kullandıkları sâde üslûp, orta üslûp, süslü üslûp ve âlî üslûp gibi terimler, eserleri temsil bakımından yetersizdirler. Bu üslûp adları, âlî üslûp hariç, eserlerde kullanılan dilin, kelime ve tamlamaların anlaşılabilirliği esas alınarak belirlenmiştir. Hâlbuki sadeliğin ve süslülüğün dil ve kelimelerle ilgili bir yanı olduğu gibi anlatımla ilgili bir yanı daha bulunmaktadır. Dili sade, anlatımı edebî olan veya anlatımı sade, dili ağır olan birçok eser vardır. Yunus Emre'nin dil bakımından sade olan birçok şiirinde edebî, metaforik ve etkileyici ("âlî") bir üslûp kullanılmıştır. Bu tür eserleri, konuşma üslûbuyla yazılmış eserlerle bir araya getirip sâde üslûp başlığı altında toplamak doğru değildir. Bir eserin üslûbunun sadeliği veya süslülüğüyle ilgili olarak hüküm vermeden önce bu hükmün dayandığı ölçütlerin (kriterlerin) ortaya konulması gerekir. Meselâ süslü üslûbun özelliklerinden kabul edilen secilere, Arapça ve Farsça tamlamalara, teşbihli anlatım tarzına, sade, hatta konuşma üslûbuyla yazılmış eserlerde bile rastlanabilmektedir.

Οι κύριες μελέτες της Estelle Whelan περιλαμβάνουν την ανάλυση του Κορανικού κειμένου και τη χρήση επιγραφών στην πρώιμη Ισλαμική περίοδο. Το άρθρο της «Ξεχασμένος Μάρτυρας: Αποδείξεις για την Πρώιμη Κωδικοποίηση του Κορανίου - Forgotten Witness: Evidence for the Early Codification of the Qurʾān», που δημοσιεύτηκε στο Journal of the American Oriental Society το 1998, αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές στην ανάλυση της πρώιμης κωδικοποίησης του Κορανίου. Η παρούσα εργασία αποτελεί μια σύντομη ανάλυση του άρθρου.

Osmanlı kelâm geleneğinin önemli temsilcilerinden Karsî, temel akaid metinlerine yazdığı özgün şerhlerle öne çıkmıştır. Başta Şerh-i Âmentü Billâh, Ûşî’nin Bed’ü’l-Emâlî adlı manzumesine yazdığı Arapça şerh ve İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’in Kasîde-i Nûniyye’sine hem Türkçe hem de Arapça kaleme aldığı iki ayrı şerh, onun bu alandaki en dikkat çekici çalışmalarındandır. Bu şerhler birbirinin tercümesi olmayıp yaklaşık on yıl arayla telif edilmiş, özgün ve bağımsız eserlerdir. Ayrıca, insan iradesi ve özgürlüğünü hâl teorisi çerçevesinde ele alan Risâle fi’l-İhtiyârâti’l-Cüzʾiyye ve’l-İrâdâti’l-Kalbiyye, dönemin cüz’î irade tartışmaları bağlamında önemli bir kelâm metnidir. Farklı ilim dallarından derlenen notlardan oluşan Ma‘lûmât ise Karsî’nin kelâm, felsefe, mantık ve dil alanlarına dair çeşitli notlarından oluşan, orta hacimli bir ilimler derlemesidir.
Bu bağlamda hazırlanan çalışma, Karsî’nin kelâmcılığını merkeze alan bir giriş yazısıyla başlamakta; ardından Arapça ve Osmanlı Türkçesiyle kaleme aldığı metinler iki bölüm hâlinde tahkik, tercüme ve inceleme şeklinde sunulmaktadır. Arapça bölümde Şerhu Bed’i’l-Emâlî, Risâle fi’l-İhtiyârâti’l-Cüzʾiyye ve’l-İrâdâti’l-Kalbiyye ve Şerhu’l-Kasîdeti’n-Nûniyye; Osmanlıca bölümde ise Şerh-i Âmentü Billâh, Şerh-i Nûniyye ve Ma‘lûmât yer almaktadır. Ayrıca klasik metinlerle ilişkisini kolaylaştırmak amacıyla okuyucuya yönelik bir lügatçe de çalışmanın sonuna eklenmiştir. Bu yönüyle eser, hem klasik kelâm metinleriyle ilgilenenler hem de Osmanlı düşünce dünyasını daha yakından tanımak isteyenler için önemli bir başvuru kaynağıdır.

Το έργο «Αποκατάσταση και ανάδειξη του Μεσαιωνικού Κάστρου της Υπάτης,
Ν. Φθιώτιδας», ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας - Στερεάς
Ελλάδας - Ηπείρου (ΕΣΠΑ 2007-2013), συνολικού προϋπολογισμού 1.000.000€,
υλοποιήθηκε απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την 24η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων (2011-2014) και από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας (2014-2015), με υπεύθυνους, διαδοχικά, τον τότε Προϊστάμενο της
24ης ΕΒΑ Γεώργιο Κακαβά (από 1-1-2011 έως 8-2-2012) και την Προϊσταμένη
της ΙΔ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων /Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της 24ης ΕΒΑ Μαρία-Φωτεινή Παπακωνσταντίνου (από 9-2-2012 έως
28-10-2014).
Στόχος του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού (Γ' ΚΠΣ) ήταν να αποδοθεί στην τοπική κοινωνία και τους
επισκέπτες ένας οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος θα αποτελεί την
κατάληξη ενός αρχαιολογικού και φυσιολατρικού περίπατου με αφετηρία το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας στην Υπάτη και κυριότερους ενδιάμεσους σταθμούς
δύο σημαντικά μεταβυζαντινά μνημεία, τους ναούς της Αγίας Σοφίας και του
Αγίου Νικολάου, ιδρυμένους πάνω στα ερείπια αντίστοιχων παλαιοχριστιανικών
βασιλικών. Η μελλοντική ένταξη σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα και άλλων σχετικών έργων βάσει των ήδη εγκεκριμένων ή υπό εκπόνηση μελετών, θα συμβάλει
περαιτέρω στην ανάδειξη του σημαίνοντος ρόλου της αρχαίας Υπάτης, πρωτεύουσας του κράτους των Αινιάνων και των μεσαιωνικών Νέων Πατρών, πρωτεύουσας του κρατιδίου της Μεγάλης Βλαχίας, στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Öz 18. yüzyıl sonlarından itibaren Avrupa'da sanayi devriminin ürünleri olan pek çok buluş ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunlardan biri de şehirlerin aydınlatılmasında kullanılan maden kömürünün damıtılmasından elde edilen gazdır. Batıda hızla yayılan bu yenilik kısa bir süre sonra Osmanlı şehirlerine de getirilmiştir. Dolmabahçe Sarayı'nın has ahırları arkasında başlangıçta saray ve kasırların aydınlatılması amacıyla inşa edilen gazhane, bir müddet sonra Beyoğlu, Beşiktaş ve çevresinin aydınlatılması için de kullanılmıştır. 1856 yılında inşa edilen Dolmabahçe Gazhanesi Sultan II. Abdülhamid döneminde yenilenerek genişletilmiştir. 1955 yılına kadar üretimini sürdüren yapı, bu alanda İnönü Stadyumu'nun inşası başlayınca Kâğıthane'deki Poligon'a taşınmıştır. 1962'de tamamlanan taşıma işleminden arta kalan gazometre yapısı, bugün Maçka Parkı'nda bulunmaktadır. Osmanlının önemli endüstriyel yapılarından biri olan Dolmabahçe Gazhanesinin inşa sürecinin detaylarına ulaşmak için dönemin arşiv belgeleri araştırılmıştır. Bu çalışmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde elde edilen belgeler üzerinden yapının 1856'da ilk inşasından 1955'te sökülmesine kadar yaşanılan olaylar kronolojik olarak ele alınıp incelenmiştir. Dolmabahçe Gazhanesinin ilk inşası ve genişletilmesi dönemlerinde yaşanılan tartışmalar, yurt dışından getirtilen malzemelerin özellikleri ve yabancı şirketlerle yapılan anlaşmalar açıklığa kavuşturulmuştur.

This special issue of Diyâr gives insights into various projects that epitomise the approach and focus followed within the priority programme Transottomanica. We briefly explain this here, as well as offering a contextual account of the contributions. All in all, the contributions in this issue make it clear that the concrete usage of a Transottoman perspective is extremely productive. This perspective allows us to analyse the regions in focus in their very dense interweavings, so that rather than regarding them as being influenced ‘only’ by Persia (Persianate), or being characterised
‘simply’ as a ‘post-Byzantine Commonwealth’, or ‘just’ as ‘Ottomanised’ parts of Europe and the Middle East, we can see beyond the empires and beyond these approaches to call the region ‘Transottoman’. Indeed, this term seems to be suitable for exploring large-scale contexts of mobility dynamics in our area of focus, interconnecting the whole of Europe and the ‘Indian Ocean World’.

We extend our deepest gratitude to Stephan Conermann of the University of Bonn, whose steadfast commitment was instrumental in fostering and realizing our collaboration. His unwavering support has been invaluable. We also acknowledge the significant contributions of the Department of International Relations at the University of Bonn, whose generous financial backing made the publication of this volume possible. Our heartfelt thanks go to Christian Klöckner for his multifaceted support throughout this project. This volume is the culmination of the online workshop In the Quest of ʿIşḳ, held at the University of Bonn on June 27-28, 2022. We are especially grateful to the colleagues at the Orient-Institut Istanbul for their practical and moral support. In particular, we thank Christoph Neumann, the institute's director, for his meticulous readings and insightful comments, which greatly enhanced the quality of this work. We also express our appreciation to Yoichi Takamatsu and the ILCAA at Tokyo University of Foreign Studies for their warm hospitality during our second workshop. Finally, we owe a debt of gratitude to the anonymous reviewers whose rigorous feedback and constructive suggestions have significantly improved this book.

ürk edebiyarının zirvelerinden biri olarak kabul edilen Yüsuf Nâbi, 1052/1642'de -Urfada -doğmuş, 1076/1666'da 24 yaşındayken İstanbul'a gelerek tanınmaya başlamıştır. Beş farklı padişah döneminde yaşayan ve birçok devler adamından himaye gören Nâbi, kendisinden geriye her biri Türk edebiyatının zirve eserlerinden sayılan Divan, Hayriyye, Hayrâbâd, Tercüme-i Hadis-i Erbain ve Surnâme gibi manzum ve Tuhfetül-Haremeyn, Münşeât, Fetihnâme-i Kamaniçe ve Zeyl-i Siyer-i Veyst gibi mensur eserler bırakarak 6 Rebiiilevvel 1124/13 Nisan 1712 tarihinde vefat etmiştir." x. Bu yazının asıl maksadı Nabinin Hayrâbâd'ını özgünlük iddlaları bağlamında ele almak olduğundan. şairin hayali ve eserleri hakkındaki bilgiler burada tekrarlanmamıştır Nâbi'nin hayatı ve eserleri hakkında ayrıntıl bilgi için şu birkaç temel çalışmaya bakılabilir. Mine MengiDi-

Âsarî hakkında tezkirelerde hiç bir malûmat mevcud değildir. Yalnız Kaf-zâdo tFâizî onun 1619 (h. 1029)'da öldüğünü haber vermekte ve bir beytini örnek olarak -göstermektedir. Emrullab Efeadi ise Mahitul-maarif'de tarih düşürmekte mahareti o> *duğunu ve h. 1030 hududunda vefat ettiğini söylemekte ve Darü's-saâde ağası Mehmed -Ağa câm;'i kitabesini mütca;ldid mevkilerdeki tarihlerine örnek olarak göstermektedir.

Osmanlı Cihan devletinin kurulusuna dair pek çok nitelikli kaynaklar yazılmış ve yazılmaya devam etmektedir. Evliya Celebi de 10 ciltlik hacimli seyahatnamesinde sayısız denecek kadar çok sayıda buna dair bilgi, malumat, anekdot ve değiniler vardır. Bazen bu bilgiler bir şehri tanıtırken veya 0 şehirdeki bir yapının hikâyesinde ortaya çıkmaktadır. Ertuğrul basta olmak üzere Osmanlı padişahlarından kendi yasadığı döneme kadar gelen padişahları son cilt dışında perakende olarak eserinin her tarafına serpiştirmiştir. Bu bilgilerden kitabi olanların kaynakları kendisinden önceki tarihçilerin kalem aldığı eserlerdir. Fakat 0, bunun dışında babası, dostları ve gezilerinde karşılaştığı önemli isimlerin kendisine aktardıklarını da eserine derç etmekten geri durmaz. Bu konuda Evliya Çelebi'nin şehadetinin önemine dair pek çok şeyler söylenebilir. Kendisi Osmanlı Devleti'nin en hareketli XVII. Yüzyılında yasamış ve döneme ait yaşanan olguya tanıklık etmiştir. O bakımdan konuya geçmeden hayatına dair bazı hususların altını kalın çizgilerle çizmek gerekmektedir. Osmanlı Devleti'nin XVII. yüzyılda yetiştirdiği en önemli simalardan biri olan Evliya Celebi, üç padişaha tanıklık etmiş ve bu süre zarfında Osmanlı hâkimiyetindeki toprakların neredeyse tamamına yakınını görmüş ve eserinde bunların hepsinden bahsetmiş yegâne isimdir. İstanbul'u gezerek başlattığı gezisini Bursa ve Karadeniz'le sürdürmüş, önceleri Anadolu şehirleriyle başlayan bu geziler Iran, Balkanlar, Orta Avrupa, Mısır, Arap Yarımadası, Afrika ve diğer bölgelerle tamamlanmıştır.

Alkol bağımlılığı, bireyin alkol kullanımını kontrol edememesi ve bunun fiziksel, psikolojik ve sosyal işlevselliği olumsuz etkilemesiyle karakterizedir. Uzun süreli alkol tüketimi, bağımlılığa yol açarak beyin kimyasında değişikliklere neden olur ve bırakmayı zorlaştırır. Yaşlı bireylerde ise bu durum, kronik hastalıklarla birleşerek sağlık sorunlarını daha da ağırlaştırabilir ve tedavi süreçlerini olumsuz yönde etkileyebilir ve hem fizyolojik hem de psikososyal açıdan önemli sonuçlar doğurur. Düşük ve orta düzeyde alkol tüketiminin bazı bilişsel işlevler üzerinde koruyucu etkileri olabileceği belirtilse de aşırı tüketim, kardiyovasküler hastalıklardan bilişsel gerilemeye kadar pek çok olumsuz durumla ilişkilendirilmektedir. Araştırmalar, yaşlı bireylerin önemli bir kısmının düzenli olarak alkol tükettiğini ve aşırı alkol kullanımının ölüm oranlarını artırabileceğini ortaya koymaktadır. Özellikle yaşlılarda aşırı alkol tüketiminin demans riskini yükselttiği ve beyin hacminde küçülme gibi nörodejeneratif süreçleri hızlandırdığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte, bazı çalışmalar düşük düzeyde alkol tüketiminin Alzheimer riskini azaltabileceğini öne sürmekte, ancak bu ilişkinin kesinliği hala tartışılmaktadır. Alkol tüketiminin yaşlı bireylerde yalnızca sağlık değil, sosyal ve psikolojik boyutları da göz önünde bulundurulmalıdır. Alkol, sosyal etkileşimi artırarak yalnızlık hissini azaltabilirken, depresyon, anksiyete ve düşme riskini yükseltebilir. Bu derleme, yaşlı bireylerde alkol kullanımının sağlık ve yaşam kalitesi üzerindeki etkilerini ele almakta ve yaşlı nüfusta alkol tüketimine ilişkin epidemiyolojik veriler, Türkiye ve dünya örnekleriyle karşılaştırmalı olarak sunularak literatürdeki güncel bulgular değerlendirilmiştir. Çalışma, bulgular ışığında bu ilişkinin çeşitli yönlerini değerlendirip, ayrıntılı anlamaya yönelik veri sağlamayı amaçlamıştır.

The second half of the nineteenth century saw an unprecedented increase in şarkı song lyrics publications. Lyrics were also printed in newspapers, indicating an interest in vocal repertoire beyond professional circles (Poulos 2011, 2014, 2017; Nardella 2023).  The şarkı benefited from the burgeoning press and publishing industry, enjoyed by performers and readers alike (Fortna 2011). Between 1870-1908, new sound-based reading methods (usûl-ı savtîye, ‘oral method’), alongside anatomy books describing human and animal vocal production structures, signalled a similar interest on the part of language pedagogy, medicine and natural sciences. The interweaving of sound practice with nature was emphasised in the 1889 translation of Casimire Colombe’s The Effect of Music on Men and Animals, by Mustafa Refik. However, the relationship between sound and naturalness was also at the heart of the language debate that began and continued throughout the Tanzimat (1839-1876). Ziyâ Pâşa (1868) and Ahmet Midhat’s (1871) arguments in favour of a more accessible idiom hinged upon the idea that the closer to its spoken variant, the more ‘natural’ the language would be (Levend 1960). This phonocentrism has been identified as a reason for the emergence of Turkish in Ottoman language standardisation (Ertürk 2010). This paper explores how late nineteenth-century reading culture shaped sound practices (singing and speech). Exploring the interest in phonetics of medical publications, language and literary debate discussing sound-making and sounding natural, it also argues that sound was a main actor in shaping late Ottoman ideas around ethnic identity and ‘old versus new’.

У овом раду се расправља о активној самосталној политичкој делатности деспине Ирине (Јерине) Кантакузин и равноправном односу са деспотом Ђурђем који је уживала у владању земљом. Њена улога постајала је све значајнија како је нарастајућа турска опасност постајала погубнија за Српску деспотовину. Као кључан доказ њене владавине, и права на власт, ту су два податка из извора која срећемо код Мавра Орбина и Михаила Критовула, који нас обавештавају да је деспот Ђурађ за наследника своје земље одредио своју супругу, што не би имало претераног смисла ако она пре тога није стекла искуство у државној политици и дипломатији, у одсудном тренутку српске државности. Продор Османлија и породична неслога, која је кулминирала деспинином смрћу под Рудником 1457. године, представљају завршетак појаве коју смо назвали Господство српских властелинки.

Ausgangspunkt für diese Studie war die im Rahmen der Erstellung des LBG für sinnvoll und notwendig erachtete weitere Aufarbeitung des Materials nach Themen, Autoren, Stilhöhe, Verwendungsdichte und -entwicklung, und auf Einflüsse fremder Sprachen und Neologismen hin. Diese Punkte konnten im LBG nicht berücksichtigt werden, da sie den Rahmen des Möglichen weit gesprengt und keinen Abschluss garantiert hätten. Daher wurde mit diesem Projekt ein erster Weg zur besagten Aufarbeitung und Vertiefung begangen. Wie beim Lexikon zwang das vom FWF geförderte Projekt durch ein Zeitkorsett zu einer Beschränkung des Materials; diese wurde thematisch und zeitlich gewählt: die (vorwiegend hochsprachlichen) Historiker der Palaiologenzeit. Die Konzentrierung auf die Palaiologenzeit ergab sich durch eine deutliche Zunahme an Lehnwörtern aus den Byzanz umgebenden oder in Byzanz präsenten Sprachen; Historiographie wurde deshalb gewählt, weil sich darin auch die im Projekt intendierten soziolinguistischen Aspekte sehr gut im Dreieck Autor -Text -Publikum manifestiert haben. Zudem konnte damit an zwei Schwerpunkte der Wiener Byzantinistik angeschlossen werden, eben an das LBG-Material und an den thematischen Fokus auf die Palaiologenzeit. Die Studie hat ebenso von der fruchtbaren Zusammenarbeit mit dem Soziolingustischen Forum (www.oeaw.ac.at/sociolinguistics) profitiert. Was die stoffliche Abgrenzung des vorliegenden Bandes betrifft, so ergibt sie sich also aus dem im LBG bearbeiteten Material, das in weitgehender Abgrenzung zum Lexikon der mittelalterlichen volkssprachlichen griechischen Literatur von Emmanuel Kriaras (fortgesetzt von Ioannes Nikolaou Kazazes) die vorwiegend hochsprachlichen Texte behandelt. Was nun gerade die Historiographie betrifft, so ist im vorliegenden Fall nur diejenige gemeint, die sich auf das byzantinische Staatsgebiet bzw. dessen Teilreiche bezieht, wozu die griechischen Chroniken frän-Open Access.

تتناول هذه الورقة نوع الوثيقة المسمى الإرادة السنية  المكتوبة على تذكرة العرض أحد أنواع الإرادة السنية التي تصدر عن السلطان وهي الوثيقة السادسة من الوثائق الخاصة بالسلطان أي التي تصدر عنه وفيها بيان لنشأة هذا النوع من الوثائق وتوضيح لسماتها والفرق بينها وبين أنواع الوثائق الأخرى الخاصة بالسلطان ، مع توضيح أركانها وأسباب صدورها وخطوات إنشائها.

Mi'râcın sebebinin anlatılması * Hz. Muhammed'in (SAV) şeceresinin verilmesi * Çeşitli kaynaklardan hareketle mi'râcın sebepleri arasında en önemlisi olarak ifade edilen ve mi'râcdan üç gün önce gerçekleşen hadisenin anlatılması 7 Mi'râc öncesindeki hadiseler / Mi'râc hazırlıkları * Mi'râcın yeri ve zamanı * Mi'râc için yapılacak hazırlıkların ve Hz. Peygamber'in uykusundan nasıl uyandırılacağının Cenab-ı Hak tarafından Cebrail'e bildirilmesi * Cennetten bir burak seçilerek süslenmesi, Hz. Peygamber için hazırlanan hediyeler (hulle, kemer, imame, na'leyn) * Cebrail'in burak ve hediyelerle birlikte Hz. Peygamber'in kaldığı yere gelişi, onun içinde bulunduğu yoksulluk hâlini görüp ağlaması * Hz. Peygamber'in uykudan uyandırılması konusundaki ilahi ikazdan ötürü Cebrail'in endişelenerek gecikmesi, Cenab-ı Hak tarafından kendisine yol gösterilmesi, yüzünün beyaz kâfurdan yaratılmasının hikmetini o gece öğrenmesi * Cebrail'in peygamberi uyandırması ve ilahi daveti ona iletmesi * Hz. Peygamber'in abdest almak istemesi, Cebrail'in gerekli malzemeleri (taşt, ibrik, pîş-amel, makrame) cennetten getirmesi * Hurilerin vasıflarının anlatılması * Cebrail'in abdest malzemelerini cennete geri götürdüğü esnada hurilerin toplanması, abdest leğenindeki suyu ellerine yüzlerine sürmeleri 7 Önemine binaen bu hadise şöyle özetlenebilir: Mi'râcdan birkaç gün evvel bir gece Cebrail (AS) Hz. Peygamber'e gelerek onu Arafat dağına yakın Bathâ-i Mekke denilen sahraya götürür. Burada Hz. Peygamber'e kıyamete kadar gelecek olan ümmetinin ruhları gösterilir. Ayrıca ümmetten ortaya çıkacak iyilikler ve kötülükler nurlu ve karanlık hâller şeklinde kendisine arz edilir. Hz. Peygamber, ümmetinin işleyeceği iyi amellerin çokluğunu görünce şükreder; ancak kötü amellerin çokluğunu görünce hüzünlenerek ağlamaya başlar ve Cebrail'den (AS) bunun çaresi nedir diye sorar. Bu esnada İsra suresinin 79. ayet-i kerimesi nazil olur. Buna göre Hz. Peygamber kıyamet gününde ümmetinin günahkârlarının bir bölüğünün cehennemden kurtulmasını istiyorsa gecelerin üçte birini, iki bölüğünün kurtulmasını istiyorsa üçte ikisini, tamamının kurtulmasını istiyorsa gecelerin tamamını ihya eylemeli, aflarını istemelidir. Bunun üzerine Hz. Peygamber ümmetin günahkârlarının mahşerde kurtulması için geceleri sabaha kadar namaz kılmaya, niyaz ve istiğfar etmeye başlar; ancak kıyamda uzun süre durmaktan ayakları şişer ve ızdırap verici bir hâle düçar olur. Onun bu hâlini gören ulu melekler günahsız bir kulun günahkâr ümmet için bu derece feryat etmesi, mübarek bedenlerinin incinmesi reva mıdır diyerek Cenab-ı Hakk'a niyazda bulunur. Bununla ilgili olarak Tâ Hâ suresinin ilk iki ayeti nazil olur ve Hz. Peygamber günahkâr ümmetinin affı için niyazda bulunmaktan feragat ettirilir. Ümmetinin günahlarının çokluğu karşısında ilahi rahmetin sonsuzluğunu görerek teselli bulması için de Cenab-ı Hak tarafından mi'râca çağrılır. Ana Bölüm Alt Bölüm / İşlenen Konular * Hz. Peygamber'in ikinci defa göğsünün yarılması (şakku's-sadr), ilki hakkında bilgi verilmesi * Burakın Hz. Peygamber'in önüne çekilmesi ve tam binecekken huysuzlanması * Burakın fizikî özelliklerinin anlatılması, daha önce farklı kaynaklarda yapılan burak tavsiflerinin belirtilmesi * Burakın Hz. Peygamber'le konuşması ve dileğini arz etmesi * Hz. Peygamber'in buraka binecekken ümmetini düşünerek hüzünlenmesi, bununla ilgili ayet nazil olması * Söz konusu ayetin kurban bağlamında yorumlanması, kurban kesenlerin mükâfatları ve kesemeyecek durumda olanlara tesbih-i şerif bahşedilmesi Mekke'den Kudüs'e yolculuk * Hz. Peygamber'in buraka binmesi, İsrafil'in onun gaşiyedarlık (yağmurluk taşıyıcısı) hizmetini üstlenmesi * Cebrail'in yolculuk esnasında karşılaşabileceği bazı hâller konusunda Hz. Peygamber'i uyarması * Hz. Peygamber'in, sağından ve solundan bir ses duyması ve karşılarına bir kadının çıkması * Yolculuk esnasında içinden su çıkan delikli bir taşa rastgelinmesi; bu taşın içinden çıkan suyun geri girmek istemesi, ancak bir türlü girememesi * Yaşlı (pîr), orta yaşlı (kehel) ve genç (civan) olmak üzere üç kişi görülmesi, Hz. Peygamber'in genç olana yönelmesi * Hz. Peygamber'e biri süt ve diğeri şarap olmak üzere iki kadehin bir örtüyle kapatılmış şekilde sunulması ve onun sütü tercih etmesi * Hz. Peygamber'e biri bal ve biri su olmak üzere iki kadeh sunulması, onun ikisini birlikte içmesi * Bir süre yolculuktan sonra Taybe'ye gelinmesi, Cebrail'in işareti ile Hz. Peygamber'in orada iki rekât namaz kılması; Taybe'nin kendisine hicret yeri olacağının söylenmesi * Tûr-ı Sînâ'ya ve Hz. İsa'nın doğum yerine (Beytüllahm) gelmeleri, Cebrail'in işareti ile Hz. Peygamber'in o yerlerde de ikişer rekât namaz kılması * Bir yük odunu bağlayıp götürmeye çalışan, ancak kaldıramayan; Ana Bölüm Alt Bölüm / İşlenen Konular buna rağmen yüküne daha da fazla odun ekleyen bir adamın görülmesi * Kuyuya kova sarkıtan, ancak boş çıkaran bir adamın görülmesi Kudüs'e varış / Mescid-i Aksâ'ya ve sahreye uğrama * Hz. Peygamber'in Kudüs'e varması, meleklerle Mescid-i Aksâ'yı teşrifi, orada buraktan inmesi ve Cebrail'in burakı önceki peygamberlerin bağladıkları halkaya bağlaması * Hz. Peygamber'in Mescid'i Aksâ'da bütün peygamberlere iki rekât namaz kıldırması * Namazdan sonra Hz. İbrahim, Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. Süleyman ve Hz. İsa'nın kendilerine verilen nimetleri sayarak Cenab-ı Hakk'a hamdetmeleri; aynı şekilde Hz. Muhammed'in de hamd ve şükürde bulunması * İsmi geçen peygamberlerin Hz. Peygamber'e, ümmeti için ibadet ve yükümlülükler farz kılındığı takdirde bunların kolaylaştırılmasını/hafifletilmesini Cenab-ı Hak'tan talep etmesini salık vermeleri * Cebrail'in Hz. Peygamber'i sahre taşının üzerine getirmesi, "mi'râc"ın anlamı ve vasıflarının anlatılması Mi'râcdan birinci semaya yükseliş ve bu esnada görülen hâller * Hz. Peygamber ve Cebrail'in göğe yükselmeleri, burakın bağlandığı yerde kalması, sahre taşının ise onların peşinden göğe doğru yükselmeye başlaması ve Cebrail'in onu durdurması * Bütün meleklerin ve Azrail'in semadan zemine inerken ve zeminden semaya çıkarken kullandıkları elli makamın gözlemlenmesi, bu makamların birbirine olan mesafesi, her makamın melekleri ve onlara tâbi olan melekler ile bu meleklerin tesbihleri * Mi'râcın başında çok büyük bir melek görülmesi, bu meleğin vasıfları ve tesbihi * Kâsıyye isminde çok derin, havada asılı gibi duran ve yeryüzündeki bütün hayvanların aynısını içinde bulunduran bir deniz görülmesi * Rüzgârlar hazinesinin görülmesi * Aslında deniz olan, göğün onun üzerinde bulunduğu ve etekleri bir perde gibi yeryüzüne uzanan bir feleğe varılması ABDULLAH EFENDİ'NİN Mİ'RÂCÜ'N-NEBÎ'Sİ | 23 Ana Bölüm Alt Bölüm / İşlenen Konular * Kâsıyye'nin ve birinci semaya yakın denizlerin Hz. Peygamber'in geçişi için ikiye ayrılması ve bu denizlerdeki acayip ve garayiplerin seyredilmesi Birinci sema ve orada görülen hâller * Birinci semanın kapısının vasıfları ve ismi (Bâbü'l-Hıfz), kapıcısının ismi (İsmâîl), kapının çalınması ve Cebrail ile İsmâîl arasında geçen konuşma (soru-cevap faslı) * Birinci semanın kapısından içeriye giriş, İsmâîl'e tâbi ve etbâ meleklerin sayısı ve bunların görülmesi, İsmâîl'in ve meleklerin tesbihi * Birinci semanın hangi mücevherden yaratıldığı, ismi (Refî'â), derinliği; halkının sureti ve cinsi, neden yaratıldıkları, ibadet biçimi ve tesbihi * Hz. Peygamber'in birinci sema halkının ibadet biçimini (kıyam) beğenmesi ve bunu kendi ümmeti için de Cenab-ı Hak'tan dilemesi ve namazda kıyamın buyrulması * Hz. Âdem'le görüşme, zürriyetlerinin ruhlarının ona gösterilmesi, Hz. Âdem'in tesbihi * Hz. Âdem'in sağından ve solundan birer kapı görülmesi, sağdaki kapıdan iyi ve soldaki kapıdan kötü koku gelmesi * Kıyamet gününde isyankârlara edilecek azabın şekilleri, azap etmekle görevli melekler ve işkence aletlerinin gösterilmesi; azap meleklerinin tesbihleri * Bahrü'l-Hayât isminde suyu sütten beyaz, dalgaları dağlar gibi ve ölülerin tekrar dirilme zamanı geldiğinde oradan yeryüzüne yağmur gibi yağdırılacağı büyük bir deniz görülmesi İkinci sema ve orada görülen hâller * Önceki usül üzere kapının çalınması ve ikinci semanın kapısından içeriye giriş * İkinci semanın hangi mücevherden yaratıldığı, ismi (Kaydûm), kilidinin cinsi, kapıcısının ismi (İsrâfîl), İsrâfîle tâbi ve etbâ meleklerin tesbihleri * İkinci sema meleklerinin sureti, ibadet biçimi, Hz. Peygamber'in bu ibadet biçimini (rükû) beğenmesi ve kendi ümmeti için de Cenab-ı Hak'tan dilemesi ve namazda rükû buyrulması * Hz. İsa ve Hz. Yahya ile görüşme, onların tesbihleri Ana Bölüm Alt Bölüm / İşlenen Konular * Canlıların rızıklarını taksim eden Kâsım isimli melekle görüşme ve onun tesbihi Üçüncü sema ve orada görülen hâller * Önceki usül üzere kapının çalınması ve üçüncü semanın kapısından içeriye giriş * Üçüncü semanın hangi mücevherden yaratıldığı, kapı ve kilidinin cinsi, ismi (Zeylûm), kapıcısının ismi (Sa'dâyîl), Sa'dâyîl'e tâbi ve etbâ meleklerin sayısı ve tesbihleri * Üçüncü sema meleklerinin sureti ve ibadet biçimi, Hz. Peygamber'in bu ibadet biçimini (secde) beğenmesi ve kendi ümmeti için de Cenab-ı Hak'tan dilemesi, dileğinin makbul olarak namazda secde buyrulması * Hz. Yusuf'la görüşme ve onun tesbihi * Hz. Davud ve Hz. Süleyman ile görüşme, bu iki peygamberin Hz. Muhammed'e, ümmeti için ibadet ve yükümlülükler farz kılındığı takdirde bunların kolaylaştırılmasını/hafifletilmesini Cenab-ı Hak'tan talep etmesini salık vermeleri; o ikisinin tesbihleri * Dünyada büyüklük taslayan (mütekebbirîn) ve zorbalık edenlere (cebbârîn) kıyamette azap edecek meleklerin, işkence aletlerinin ve işkence usüllerinin görülmesi; azapla görevli meleklerin başının ismi (Savhâyîl) ve azap meleklerin tesbihi Dördüncü sema ve orada görülen hâller * Dördüncü semanın büyüklüğü, hangi mücevherden yaratıldığı, kapısının ve kilidinin cinsi, kapıcısının adı (Mûzîyâyîl), Mûzîyâyîl'e tâbi ve etbâ meleklerin sayısı ve tesbihleri * Dördüncü sema meleklerinin sureti ve ibadet biçimi, Hz. Peygamber'in bu ibadet biçimini (ka'de-i ahîre) beğenmesi ve kendi ümmeti için...

Klasik Türk şiirinin poetikasının bir bütün olarak tespit edilebilmesi için öncelikle bireysel şair poetikalarının tespiti önem arz etmektedir. Bu kapsamda yapılacak çalışmalara malzeme ve veri sunması amacıyla bu araştırmada, Dîvân'ında poetik görüş ve değerlendirmelere oldukça fazla yer veren, 17. yüzyıl Klasik Türk şiiri temsilcilerinden Beyânî'nin, Dîvân'ındaki poetik ifadelerden hareketle onun şair anlayışını tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu hedef doğrultusunda Beyânî Dîvân'ı incelenmiş, tespit edilen beyitler poetikayla ilgili genel bir değerlendirme ve şairin kısa biyografisinin yer aldığı girişten sonra şair vasıfları, şairle ilgili benzetmeler ve şairin çevresi başlıkları altında gruplandırılarak ele alınmıştır. Onun şairde aradığı vasıflardan bazıları şöyledir: "ilim ve belagat; mu'cizevî bir söyleyiş; güzel ve ince bir üslup; üstatlık ve hüner; yenilik ve orijinallik; gizli manalara ulaşmak; doğuştan gelen şairlik kabiliyeti; tatlı dil ve söyleyiş". Beyânî, poetik ifadelerinde şairi "deniz, pehlivan, sihirbaz, servi, bülbül, papağan, at, padişah" gibi unsurlara benzetmek suretiyle de bazı şairlik vasıflarına değinmiştir. Yapılan incelemelerde Beyânî'nin, yaşadığı dönemde irtibat içinde olduğu sosyal çevreye dair değerlendirmelerde bulunduğu, şiir ve sanat ortamına dair veriler sunduğu görülmüştür. Bu çalışmanın hem Beyânî'nin poetikasına hem de klasik Türk şiirinin şaire bakışına yönelik araştırmalara katkı sağlaması beklenmektedir.

Selanik, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda bulunan en önemli şehirlerinden birisidir. Bu şehrin simge yapılarının başında da İstanbul’da olduğu gibi Ayasofya gelmektedir. Yine payitahttaki örneğine benzer şekilde buradaki Ayasofya da başta kilise olarak inşa edilmiş ve Osmanlıların Selanik’i fethinden sonra camiye çevrilmiştir. Ancak bu işlem, İstanbul Ayasofya’sından farklı olarak fethin hemen akabinde bir fetih sembolü olarak değil, yaklaşık bir asır sonra Pargalı İbrahim Paşa tarafından satın alındıktan sonra gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten itibaren yüzyıllarca cami olarak kullanılan yapıda zaman zaman yangın ve yenileme gibi muhtelif sebeplerden ötürü çeşitli tamir faaliyetleri yürütülmüştür. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nde mezkûr tamir ve restorasyon faaliyetlerine dair yirmiden fazla arşiv belgesine rastlanılmıştır. Bu belgelerin büyük bir çoğunluğu Selanik Ayasofya Camii’ni büyük ölçüde tahrip eden 1890 yangını sonrasında gerçekleşen tamir süreçleri hakkındadır. Bunlar arasında imzasız ve tarihsiz olan bir belge hem üslup hem de muhteviyat açısından diğerlerinden oldukça farklıdır. Hem Arap hem de Latin alfabesi ile yabancı kelimelerin kullanıldığı bu belge, yangın neticesinde büyük ölçüde tahrip olan yapının ve hassaten mozaiklerin durumunu gözler önüne sermektedir. Akabinde ise eserin nasıl tamir edilmesi gerektiği anlatılmaktadır. Böylelikle belge, Bizans devrinden kalma ve doğal olarak Hristiyanlığa dair olan bu mozaiklerin tamiri hususunda Osmanlı’nın ne derece ehemmiyet verdiğini de ortaya koymaktadır. Ayrıca belge üzerinde sonradan yapılan değişiklikler de Osmanlı diplomatikası açısından önemli ipuçları sunmaktadır. Çalışmamızda hem belgenin belirtilmeyen yazarı ve tarihi hakkındaki bulgularımız hem de Selanik Ayasofya Camii’nin, belgenin yazıldığı devrin terimleriyle, o dönemdeki durumu ortaya konmaya çalışılmıştır. Bununla beraber Osmanlı Devleti’nin son döneminde, eskiden kilise olan tarihi bir caminin tamiri konusundaki ihtimamını ve bu husustaki kırmızı çizgileri gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. / Thessaloniki is one of the most significant cities of the Ottoman State in the Balkans. Similar to Istanbul, one of its iconic structures is Hagia Sophia. Like its counterpart in the capital, the Hagia Sophia here was originally built as a church and converted into a mosque after the Ottoman conquest of Thessaloniki. However, unlike the situation in Istanbul, where the conversion took place immediately after the conquest as a symbol of victory, in Thessaloniki, this transformation occurred approximately a century later, after it was purchased by Ibrahim Pasha of Parga. From that time onwards, the building was used as a mosque for centuries and underwent various repair activities due to reasons such as fires and renovations. In the Directorate of State Archives, more than twenty archival documents have been discovered pertaining to the aforementioned repair and restoration activities. The majority of these documents focus on the repair processes that occurred following the devastating fire of 1890, which caused significant damage to the Hagia Sophia Mosque in Thessaloniki. Among these, an unsigned and undated document is quite different from the others in terms of both style and content. This document, utilizing both Arabic and Latin alphabets for foreign words, vividly depicts the condition of the structure, especially the mosaics, which suffered extensive damage as a result of the fire. Subsequently, the document explains how the building should be repaired. Thus, the document sheds light on the importance that the Ottoman State attached to the restoration of these mosaics dating back to the Byzantine era, which are naturally related to Christianity. Moreover, the changes made later on in the document provide important clues for Ottoman diplomatics. In our study, it is tried to reveal our findings about the unspecified author and date of the document, as well as the situation of the building in that period using the terminology of the era in which the document was written. Therewithal, in the last period of the Ottoman State, its care in the repair of a historical mosque, which used to be a church, and its red lines in this regard were tried to be revealed.

This collection gathers the recent studies of Evangelia Balta, who has contributed since 1978 to the growing interest in Karamanlidika Studies through her research and publications. This interdisciplinary field, a branch of Ottoman Studies, covers history, literature, anthropology, and linguistics, exploring topics related to the history and culture of the Karamanlis or Karamanlidhes, the Turkish-speaking Orthodox Anatolians, who settled in Greece after the Treaty of Lausanne (1923). As one of the many non-Muslim groups that made up multi-cultural Ottoman society, Karamanlidhes, from the beginning of the eighteenth century, defined themselves and left their ethno-religious cultural traces on the Ottoman legacy through their publications in Turkish using the Greek alphabet. Their book production was a vehicle for circulating cultural goods produced in the Empire, Europe, and the Greek Kingdom. It also served as a bridge between the Ottoman world and Greek education after the emergence of nationalism.
The volume Karamanlidika Studies between the Greek and Ottoman Literary Legacy explores the perception of various cultures by the Orthodox Rums and opens up new areas of discussion on refugee poetry, as well as the life and work of the authors, editors, and translators of Karamanlidika books. Furthermore, it spurs the search for unknown manuscripts containing memoirs, autobiographies, and Ottoman archival material.
Evangelia Balta is Director Emerita of Ottoman Studies at the National Hellenic Research Foundation (Athens) and a Visiting Professor at Bilkent University.

Cilj: Cilj rada jeste skrenuti pažnju na kartografsku građu osmanskog porijekla kao veoma sadržajan historijski izvor za izučavanje historije Bosne i Hercegovine. Pristup/metodologija/dizajn: U toku istraživanja izvršen je uvid u dosadašnju historiografsku produkciju kako bi se utvrdilo u kojoj mjeri je prepoznat kartografski materijal osmanskog porijekla kao historijski izvor. Izvršena je komparativna analiza sadržaja koje nudi pronađena karta iz 1853. godine u odnosu na ranije osmanske karte na kojima je prikazan teritorij današnje Bosne i Hercegovine i okoline. U radu su predstavljene osnovne karakteristike i sadržaj navedene karte te se pokušalo odgonetnuti koji su bili povodi i kontekst njenog nastanka. Rezultati: Pronađeni kartografski materijal u načelu pruža pretpostavke za detaljniji pristup izučavanju opće historije Bosne i Hercegovine i na osnovu spomenutih izvora. Ovdje analizirana karta daje nove podatke o administrativnom uređenju Bosanskog ejaleta sredinom 19. stoljeća, granica navedenog prostora, položaja ležišta rudnih bogatstava i slično. Ograničenja: Budući da je analizirana tek jedna karta od cjelokupnog korpusa do sada pronađenih karata osmanskog porijekla na kojima je predstavljena teritorija današnje Bosne i Hercegovine, konačne rezultate istraživanja bit će moguće predstaviti tek nakon obrade cijelog korpusa. Praktična primjena: Praktična primjena ovog istraživanja ogleda se u tome što će nove podatke koje karta nudi biti moguće ugraditi u naučno gradivo ne samo uže stručne literature nego i školskih udžbenika. Osim toga, informacije o potencijalnim nalazištima različitih ruda mogu predstavljati smjernicu u navedenoj grani industrije. Originalnost/vrijednost: Predstavljanje kartografskog materijala osmanskog porijekla na našim prostorima predstavlja novinu zbog toga što je sadržaj navedenih karti, kao i bilješke koje nudi, napisan arapskim pismom na osmanskom turskom jeziku, što ga čini složenim materijalom za istraživanje. Ovim radom naučnoj, stručnoj i široj javnosti podastire dio korisnog materijala koji navedene karte sadrže. The aim of the work is to draw attention to the cartographic material of Ottoman origin as a very exhaustive historical source for the study of the history of Bosnia and Herzegovina. Approach/methodology/design: In the course of the research, an insight was made into the historiographical production so far in order to determine to what extent cartographic material of Ottoman origin was recognized as a historical source. A comparative analysis of the content offered by the found map from 1853 compared to earlier Ottoman maps showing the territory of today's Bosnia and Herzegovina and its surroundings was performed. The paper presents the basic characteristics and content of the mentioned map and tried to figure out the reasons and context of its creation. The results: In principle, the found cartographic material provides prerequisites for a more detailed approach to the study of the general history of Bosnia and Herzegovina based on the mentioned sources. The map analyzed here provides new data on the administrative arrangement of the Bosnian eyalet in the middle of the 19th century, the borders of the mentioned area, the location of deposits of mineral resources, and the like. Restrictions: Since only one map from the entire corpus of maps of Ottoman origin found so far, on which the territory of today's Bosnia and Herzegovina is represented, was analyzed, the final results of the research will be presented only after processing the entire corpus. Practical application: The practical application of this research is reflected in the fact that the new data offered by the map will be able to be incorporated into the scientific material not only of specialized literature but also of school textbooks. In addition, information on potential deposits of various ores can represent a guideline in the specified branch of industry. Originality/value: The presentation of cartographic material of Ottoman origin of this area is a novelty because the content of the mentioned maps as well as the notes it offers are written in Arabic script in the Ottoman Turkish language, which makes it a complex material for research. With this work, he provides the scientific, professional and general public with some of the useful material contained in the maps.

Mecelle, hem İslam hukukuna dair ilk kanun metni olması hem de Türk edebiyatı için tarihi öneme sahip bir ürün olması sebebiyle emsalsiz bir konuma sahiptir. Özellikle de Mecelle'nin başında yer alan 99 külli kaide, İslam hukukundaki pek çok meselenin soyutlanarak çeşitli söz sanatları ile ifade edilmiş halidir. Hukuk ve edebiyat disiplinleri arasındaki ilişkinin değerlendirilebileceği nadir metinlerden biri olan Mecelle'nin külli kaidelerinde çok farklı söz sanatlarının yapıldığı farklı yazarlar tarafından ifade edilse de bunların analiz edildiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmanın amacı külli kaidelerde yapılan söz sanatlarının tespit edilmesi ve böylece atasözü gibi kolay ezberlenerek halk diline mal olacak külli kaide yazımında hangi söz sanatlarının uygulanabileceği konusunda bir perspektif oluşturmaktır. Bu amaçla döküman incelemesi yöntemi ile veriler toplanmış ve nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi uygulanmıştır. 99 külli kaide ve Türk edebiyatındaki söz sanatları beraber incelenerek kaideler ilgili söz sanatları ile eşleştirilmiş ve kategorize edilmiştir. Araştırma sonucunda külli kaidelerde yer alan 9 farklı söz sanatı tespit edilmiştir. Bu sanatların hangi tür hukuki kaidelerin üretiminde kullanıldığı ve bundan sonra külli kaide yazımında hangi hukuki durumlarda hangi sanatlardan yararlanılabileceğine dair öneriler getirilmiştir.

Η μεταπτυχιακή εργασία με τίτλο «Τα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης με ερωτήματα περί γάμου» ασχολείται με την παρουσίαση ιδιωτικών ερωτημάτων που αφορούν στο θέμα του γάμου. Τα ερωτήματα αυτά σώζονται επί μολύβδινων ελασμάτων, τα οποία ευρέθησαν στη Δωδώνη κατά τη διάρκεια της ανασκαφικής δραστηριότητας του Δ. Ευαγγελίδη. Η μελέτη επικεντρώνεται στη γλωσσική, κυρίως, ανάλυση μιας κατηγορίας επιγραφών, με τη φιλοδοξία να προσφέρει νέα στοιχεία στην αρχαία ελληνική διαλεκτολογία και παραλλήλως να επισημάνει κοινωνιογλωσσολογικές και ιστορικές πτυχές των επιγραφών αυτών.

Makbûl-i ‘Ârif by Mehmed Halifa Hevaî Uskufî in 1631 was the first Bosnian-Turkish
dictionary, composed in rhymes and resembling very much the work of another
Bosnian author İbrahim Şâhidî, namely his Persian-Turkish dictionary titled Tuhfe-i
Şâhidî. In this paper,we evaluated the characteristics of Makbûl-i ‘Ârif from the
perspective of the Ottoman lexicographical tradition, primarily using the manuscripts
from the Library of Oriental Institute in Sarajevo. We also explored the similarity
and relationship between the two dictionaries, particularly concerning their
structures, content, selection of words, metrics, rhyme, and syntagm/sentence. The
main goal was to resolve the dilemma about whether Uskufî`s dictionary was an
authentic work or no more than an adjusted translation of Tuhfe-i Şâhidî and maybe
some other similar works.
As a result of this comparison, we concluded that Uskufî showed originality in the
selection of words and metrics, as he did in the method used to sort groups of words
at the beginning and the end of his couplets. Furthermore, that he wrote his dictionary
in the form of mülemmais a unique example in the South Slavic lexicographical
tradition. In doing so, Uskufîbrought Bosnian lexicography closer to the much
more sophisticated Ottoman tradition.
The relationship between Makbûl-i ‘Ârif and Tuhfe-i Şâhidî, two works that emerged
as part of the same lexicographical tradition, shows that the Ottoman tradition,
despite some standard rules, was leaving space for different approaches and originality.

Son kullanıcılar, telif hakkı yasaları çerçevesinde, bu çalışmayı çevrimiçi olarak okuyabilir, indirebilir, yazdırabilir ve atıf göstermek şartı ile bireysel olarak kopyalayabilir. "Hiçbir şekilde yazılı olarak izin alınmadan ticari amaçla çoğaltılamaz, dağıtılamaz, kaynak göstermeden alıntı yapılamaz.

19. yüzyıl şairlerinden olan Şeyhizade Esad Efendi (1789-1848), İstanbul’da doğmuştur.
Anadolu ve Rumeli kazaskerliğinden İran büyükelçiliğine, vakanüvistlikten nakibü’l-eşraflığa
kadar idari ve ilmî birçok alanda görev yapmıştır. Kitaba olan düşkünlüğü ve babasının sahaflar
şeyhi olması sebebiyle “Sahaflar Şeyhizade” olarak tanınır. Esad Efendi’nin tarihî, edebî ve dinî
alanda pek çok telif ve tercüme eseri vardır. Biyografik kaynaklar; her işten anlayan, hayatını
okuma, yazma ve araştırmaya adayan bir alim ve şair olduğu konusunda ortak fikir sahibidirler.
Ancak, kaynaklarda şairin tasavvufî düşünceleri ve Nakşibendî tarikatının Halidiyye koluna
mensupluğu hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. 
Esad Efendi Divanı’nda, Nakşibendîliğin kurucusu Bahâeddîn Nakşibend ve Nakşîlik’in
Hâlidiyye kolunun kurucusu Mevlana Halid-i Bağdadi (ö. 1826) için methiye ve münacat tarzıyla
yazılan 5 gazel ve 2 kıta ile; şairin geçmişten kendi devrine kadarki Nakşibendî tarikat
postnişinlerinin isimlerini verip övdüğü mesnevi nazım şeklinde 2 silsilename bulunmaktadır. Bu
durum Şeyhizade Esad Efendi’nin Halidilik tasavvufi düşünce sistemine bağlı bir şair olduğunu
kanıtlamaktadır. Ayrıca şairin Nakşibendî şeyhleri dışında Hacı Bayram-ı Velî, Akşemseddin gibi
diğer mutasavvıflar hakkında yazdığı 1 müfred ve 6 kıta, diğer tarikatlara ve mutasavvıflara olan
ilgisini ve saygısını da göstermektedir. 
Bu çalışmada, Şeyhizade Esad Efendi Divanı’ndan şeçilen yukarıdaki şiirlerden hareketle,
Halidilik tarikatının kurucusu Hâlid-i Bağdâdî ve onun yolu olan Nakşibendî-Halidîlik hakkındaki
unsurlar tespit edilecek ve şairin bu unsurlara yüklediği anlamlar ortaya çıkarılacaktır. Bu şiirlerde
adı geçen Halidî tarikatı postnişinleri ve diğer mutasavvıf kimliklerin tespit edilip incelenmesiyle
hem şairin tasavvufî yönelimi hakkında bilgiler verilecek hem de tasavvuf-tarikat tarihi
araştırmalarına katkılar sağlanacaktır.

In present study attempting to demonstrate the association of classical Turkish poetry with society, the driving point has been the connection between sociology science and literature. Unlike common belief, classical Turkish poetry bears similarities with sociology and it is too involved with society. Any piece of artistic or scientific work necessarily bears the traces from the culture of society it is created. As opposed to the long-lasting hypothesis that "Classical Turkish poetry is a literature prioritizing aesthetics only", we attempted to manifest hereby how a Balkan originated poet of classical Turkish poetry-despite being born away from Anatolia, could analyze the reality of Anatolia and social deterioration in his poetry. While dwelling on social problems Balkan/Bosnia Sâbit from Ujîçe either directly referred to social issues or aimed to reach society through individuals. Based on the problematic actions of individuals who form the basis of society, Sabit talked about the flawed and flawed aspects of people and criticized the type of human being represented by the individual rather than that person. Literature has a social side as well as an aesthetic side. This study of mine, which I have examined in the context of the sociology of literature, is an untouched issue in that it serves the conclusion that some information that has been miscoded for nearly a century in Turkish Literature needs to be updated. Especially, the information about many poets in classical Turkish poetry is incomplete, causing that poet to be known incompletely, that is, indirectly, to be known incorrectly. Bosnian Sabit is not only a poet who writes poetry around the traditional structure of classical Turkish poetry, but also a poet who includes the problems in the society he lives in in his poems.

Ortak kültür ve edebiyata sahip olduğumuz İran, geçmişten günümüze dil ve edebiyat çerçevesinde etkileşimde bulunduğumuz bir ülkedir. Kadim metinlerimizin birçoğunda Farsça kelimelerin sık kullanımını ve edebî ürünlerde Fars şairlerin etkisini görmek mümkündür. Buna mukabil Türkologlar tarafından yapılan dil çalışmaları neticesinde Farsçada yer alan Türkçe kelimelerin sayısının da azımsanmayacak bir yekûn oluşturduğu görülmektedir. Köklü bir geçmişe dayanan bu alışveriş, günümüzde de farklı şekillerde devam etmektedir. Çalışmaya konu olan Tebriz halkı, etnik köken itibarıyla ağırlıklı olarak Farslardan ve Azerbaycan Türklerinden oluşmaktadır. Bu durum, bölgede Türkiye Türkçesinin öğrenimini kolaylaştırmaktadır. Lehçe farklılıklarına rağmen Türk diline hâkim olan yeni nesil, farklı kanallar aracılığıyla Türkiye Türkçesini akıcı bir şekilde konuşacak derecede öğrenmektedir. Küreselleşmenin etkisiyle sosyal ağlar ve bilgiye erişimin kolaylığı, öğrenme ve araştırma alanlarını çeşitlendirmiştir. Söz gelimi bu çalışmada ele aldığımız İran'ın Tebriz eyaletinde yaşayan halkın Türkiye Türkçesini öğrenmesi ve günlük hayatta kullanması; kitap çevirileri ve Türkçe öğretim kurslarının yanı sıra sosyal medya, TV dizileri ve çeşitli video kanalları aracılığıyla gerçekleşmektedir. Yapılan son çalışmalara göre Türkçe, 90 milyona yakın konuşuru ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Bu durumun; eğitim, siyaset, ticaret, turistik amaçlar vb. gibi çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Tüm ihtiyaçların yanı sıra Türk dizilerinin ve Türk oyuncuların dünyanın birçok yerinde sevilerek takip edilmesi de Türkçenin öğrenimini ve yayılımını hızlandırmaktadır. Çalışmada Türk dizilerinin Türkçe öğrenmedeki etkisi, olumlu ve olumsuz yönleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın sonuçları, Tebriz eyaletinde iki ay süren şahsî gözlemlerimiz ve üniversite öğrencileriyle yaptığımız anketler neticesinde elde ettiğimiz verilerle ortaya konulmuştur.

aziden Atiye Diyarbakır," Diyarbakır'ın tarihsel, kültürel ve sosyal yapısını derinlemesine inceleyen kapsamlı bir çalışmadır. Bu eser, şehrin tarihsel süreçteki karakteristik özelliklerinin oluşumunu ve gelişimini akademik bir titizlikle ele alarak, okuyucuyu Diyarbakır'ın geçmişten günümüze uzanan serüvenine tanık olmaya davet ediyor. Kitap, Asur döneminden başlayarak Bizans-Sâsânî savaşları, Moğol İlhanlıları dönemi ve Osmanlı Devleti'nin idaresi altındaki Diyarbakır'ı detaylandırıyor. Doğal afetler ve salgın hastalıklar, kütüphaneler, seyahatnameler ve sosyal hayat gibi çeşitli konularla şehrin demografik ve kültürel yapısını gözler önüne seriyor. Osmanlı döneminde Müslim-Gayrimüslim ilişkileri, Amid Kalesi direnişi, 19. yüzyılda idari ve ekonomik yapısı gibi önemli konular da bu eserde yer buluyor. Ayrıca, İranlı seyyahların gözünden Diyarbakır, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e yerel basın ve Milli Mücadele dönemine dair çalışmalar da kitabın zengin içeriğini oluşturuyor.

Klasik şiirin temel öğelerinin başında gelen aruz vezni, birbirini etkileyen edebiyatların şairlerinin karşılaştırılmasında, karşılaştırmada esas alınması gereken konuların başında gelmektedir. Bu çalışmada klasik Fars edebiyatının önde gelen şairlerinden Hâfız-ı Şîrâzî ile klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden Fuzûlî'nin Türkçe Divanında bulunan gazellerinin aruz vezinleri incelenmiştir. Çalışmanın temel sorusu Fuzûlî'nin gazellerinde vezin açısından bir gazel şairi olan Hâfız-ı Şîrâzî'den etkilenip etkilenmediğinin belirlenmesidir. Nitel çalışma yöntemini benimseyen bu çalışma her iki şairin divanlarında bulunan gazeller ile kendini sınırlandırmıştır. Bu çalışmada aruz vezinlerinin farklı iki kategorisinden faydalanılmış olması, bu kategoriler ile her iki şairin gazellerinin şimdiye kadar karşılaştırılmamış olması, çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın bir bölümünde esas alınan ve klasik Türk edebiyatında herhangi bir şairin şiirlerinin aruz vezninin Hîzâbî ( ‫خ‬ ‫ی‬ ‫زاب‬ ‫ی‬ ) ve Cûybârî ( ‫جو‬ ‫ی‬ ‫بار‬ ‫ی‬ ) olarak adlandırılan sınıflandırma kapsamında incelenmemiş olması bu çalışmayı ayrıca önemli kılmaktadır. Sonuçta görüldü ki; aruz vezninin kullanımı bakımından Fuzûlî, Hâfız-ı Şîrâzî'den etkilenmemiştir.