Department of Archaeology

برخی از باستان¬شناسان در راستای درک تحول پیچیدگی¬های اقتصادی- اجتماعی جوامع پیش از تاریخ اعتقاد دارند که پیش از حکومت¬های اولیه تمایلات زیادی برای سازماندهی جامعه توسط افرادی خاص وجود داشته است. این افراد با استفاده از موقعیت¬های برتر اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی و ایدئولوژیکی، سعی در ایجاد نوعی محوریت در تصمیم¬گیری¬ها و رهبری جامعه داشته¬اند. اینان با استفاده از مواد فرهنگی شاخص و اشیای شأن¬زا، برای خود سرمایه و پایگاه اجتماعی ایجاد کرده و برتری و تمایز خود را نسبت به سایر اشخاص در جامعه نشان داده¬اند. درک چگونگی این تمایزات و پایگاه¬های اجتماعی- اقتصادی، در واقع نوعی بازسازی و تحلیل ساختار اجتماعی جوامع پیش از تاریخ است و گورها و اشیای تدفینی یکی از مهم¬ترین داده¬های باستان¬شناختی در این خصوص محسوب می¬گردند. شکل، اندازه و موقعیت مکانی قبور، جنسیت و سن افراد متوفی و هم¬چنین، تعدد و تنوع اشیای تدفینی مؤلفه¬های تأثیرگذار در این زمینه هستند.
          بر پایه کاوش¬های تپه زاغه در دشت قزوین، مدارکی نظیر فلز، سفال مرغوب، شواهد بافندگی و ریسندگی و اشیای شمارشی به دست آمده که نوعی جامعه حاکم¬نشین و وجود یک سازوکار مدیریتی را برای ما ترسیم می¬سازد. کشف قبور، هدایای مردگان اعم از ظروف سفالی، اشیایی از سنگ¬های قیمتی و نیمه¬قیمتی، زیورآلات و ادوات فلزی، سنگی، استخوانی و صدفی، پيکرک¬های انسانی و حيوانی، نقوش نمادین و آئینی بر روی برخی از سفالینه¬ها و بنای منقوش از دیگر مدارک در این زمینه هستند.  نگارندگان سعی دارند براساس داده-های مذکور، موضوع استفاده و نمایش اشیای شأن¬زا را در این محوطه در ارتباط با پایداری و استمرار امتیازات و پایگاه¬های کسب¬شده تفسیر نمایند.


To understand the complexities of socio-economic development of prehistoric communities, some archaeologists believe that the society before Pre-primary states had great desire to been organized by certain people there. These people use the superior position of social, economic, administrative and ideological, to create a focus on decision-making and leadership of community. They use cultural material and index objects causing dignity, to have create wealth and social place for themselves and shown the community their distinction from other people. Understanding of how these differences and socio-economic places, in fact, is a reconstruction and analysis of the social structure of societies of prehistoric and funerary objects and graves are one of the most important archaeological data in this regard. The shape, size and location of the graves, gender and age of the deceased and also the number and variety of funerary objects, are the effective factors in this field.
Based on the excavations of Tepe ZAGHEH in the plain of Qazvin, documents such as metal, high-quality ceramic, evidence of weaving and spinning and counting objects, trace for us a chief town society and a management mechanism. The discovery of the graves and the dead gifts including pottery, objects of precious and semiprecious stones, jewelry and metal, stone, bone and shells objects, figurines of humans and animals, symbolic and ritual motifs painted on some pottery and the painted building are other documents in this field.

جامعه پیش از تاریخ ماده محور است و باستانشناسان تنها میتوانند از طریق مطالعه آثار مادی به
تحلیل این جوامع اقدام کنند؛ بنابراین پیشرفتهای تکنولوژی و نوآوریهای آن، که استانداردسازی
یکی از مفاهیم آن است، مدارکی از سطح پیچیدگیهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه
که نه خطی برای نوشتن دارد و نه زبانی برای گفتگو، هستند. بسیاری از اقدامات تخصصپذیری
در مدارک باستانشناسی بهطور مستقیم یا واضح دیده نمیشوند، بنابراین باستانشناسان باید به
اقدامات غیرمستقیم برای مشخص کردن پدیده تخصصگرایی توجه داشته باشند. استانداردسازی
در تولید محصولات یکی از این موضوعات است. استانداردسازی میتواند به ما برای درک
استراتژیهای اقتصادی و اجتماعی که یک جامعه در طول حیات خود انتخاب میکند، کمک کند.
در این پژوهش نگارندگان سعی دارند مفهوم استاندارسازی را بهطور کلی مطرح کرده و سپس با
تعمیم آن به دوران پیش از تاریخ و استفاده از چند مطالعه موردی معنای باستانشناختی این مفهوم
را مورد مطالعه قرار دهند. نگارندگان علاوه بر وجه اقتصادی و تکنولوژیکی استانداردسازی، تلاش
دارند تا جنبههای اجتماعی این مفهوم و تأثیری که بر ساختار جامعه دارد را به نمایش بگذارند.

افزایش کیفیت فنی و زیبایی‌شناختی سفال¬ها، بهره¬برداری از کوره¬های پیشرفته و تبادل فناوری سفال، برخی از رویدادهای نوین در فلات مرکزی ایران در هزاره¬ی پنجم ق.م بودند. پژوهش حاضر مبتنی بر تجزیه و تحلیل داده¬های سفالگری و برخی شواهد پشتیبان است که از بررسی‌های میدانی در دشت‌های قزوین و تهران، کاوش در محوطه‌های نویافته نظیر چهاربنه و ابراهیم¬آباد، کاوش‌های بازنگری در مراکزی چون زاغه، قبرستان و سیلک، و پژوهش‌های آزمایشگاهی و گاهنگاری در این منطقه به دست آمده¬اند. تولید سفال که در نیمه‌ی هزاره ششم ق.م در محوطه¬های فلات مرکزی در سطح خانگی جریان داشت، با بهبود تولید و تزیین سفال نخودی منقوش از نوع سیلک I1-3 به نوع سیلک I4-5، روندی تخصصی پیش گرفت. در اواخر هزاره¬ی ششم تا نیمه‌ی هزاره پنجم ق.م که فرهنگ دوران مس¬سنگی انتقالی (سیلک II) حاکم بود، این روند تداوم یافت. فزونی شمار استقرارها در دشت تهران، استفاده از اشیای شمارشی و نهادن هدایایی از مواد غیربومی در قبور زاغه، ظهور سفال ظریف و قرمز منقوش چشمه‌علی در پهنه¬ی فلات مرکزی، و کشف شواهد مستقیم تولید و پخت سفال در تپه پردیس، گواهی بر رواج فعالیت‌های تولید کارگاهی و روابط منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای در این دوره هستند.
از دوره‌ی مس¬سنگی قدیم (سیلک III1-3) تا دوره‌ی مس¬سنگی جدید (III6-7b)، تحولات دیگری در سفالگری، فلزکاری و معماری پدیدار شد. به طور مثال، شواهد مهمی از استحاله¬ی سنگ مس و ذوب و قالبگیری فلز در کارگاه‌های تخصصی در تپه قبرستان و سیلک به دست آمده است. شاخصه¬های تولید تخصصی سفال در این دوران عبارتند از: استفاده از چرخ سفالگری، بهره‌برداری از کوره‌های سفالپزی پیشرفته، تزیین سطوح درونی و بیرونی ظروف با نقوش هندسی، گیاهی، جانوری، انسانی و روایی و با رعایت مختصاتی نظیر تناسب، تقارن، ترکیب‌بندی و کادربندی. این فعالیت¬ها بدون وجود یک سازمان و برنامه¬ریزی امکان¬پذیر نبود. این سازمان به احتمال توسط نخبگان اجتماعی پایه¬گذاری شد که هدایت، نظارت و پشتیبانی فعالیت¬های مذکور را انجام می¬دادند.
The expansion of socio-economic complexities in Central Plateaue of Iran (CPI) occurred during the transitional and early chalcolithic Periods (5th millennium BCE). Methodology of the present research based on the analysis of pottery data and some other backup and complementary evidences of the 5th millenniume BCE which have been discovered in Qazvin and Tehran Plains’ archaeological surveys, newly added sites’ excavations such as Chahar Boneh and Ebrahim Abad, reexcavations of some prehistoric sites such as Zaghe, Qabrestan and Sialk, and finally, laboratories researches and chronological studies in CPI region. Pottery production which was commonplace in the form of household in the half of the 6th millennium BCE in CPI’s societies, gradually, was specialized due to improving of the pottery production and painting from Sialk I1-3 to Sialk I4-5.
The important changes that occurred in this period are included: the increasing of prehistoric sites in Tehran Plain; the producing of counting objects in Zagheh; putting gifts made of non-native raw materials in the graves of Zagheh; the appearance of elegant and red pottery of Cheshmeh Ali in the area of CPI; and production and baking of pottery in advanced furnaces in Tepe Pardis. Most of mentioned evidences certificates on the prevalence of workshop production activities in this period. Some important developments, such as advances in architecture, metalworking and pottery, took place from the early Chalcolithic (Sialk III1-3) to the late Chalcolithic (III6-7b). Also, the evidences of copper ore melting were obtained in Qabrestan and Sialk in this period.
The existence of planning and organization in the societies of the 5th millennium BCE in CPI is proven by the use of potter's wheel, the exploitation of advanced pottery furnaces, the decoration of interior and exterior surfaces of potteries with geometric, plant, animal, human and narrative designs, and using characteristics such as proportionality, symmetry, composition and framing are the reasons of the specialized production.

امروزه، پژوهش در زمینه ظهور، گسترش و زوال فناوری¬ها و همچنین، نوآوری¬های مربوط به آنها یکی از مباحث جدی در باستان¬شناسی پیش از تاریخ تبدیل شده است. در بررسی فناوری¬ها و نوآوری¬های دوران پیش از تاریخ، باستان¬شناسان عوامل و پیش¬شرط¬های اقتصادی، اجتماعی، فنی و اداراکی را دخیل می¬دانند. پژوهش حاضر با بهره¬گیری از این راهبردها و با استفاده از روش کتابخانه¬ای و اسنادی تلاش نموده است بر پایه مبانی نظری مطرح¬شده توسط اندیشمندان معروف در این زمینه به درک و تحلیل این دو مؤلفه (تکنولوژی و نوآوری) در جوامع پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران در بازه زمانی هزاره پنجم ق.م. بپردازد. هدف اصلی این پایان¬نامه، بررسی نقش تکنولوژی و نوآوری¬ها در تغییر حالت جوامع این منطقه از اجتماعات کوچک ساده به اجتماعات بزرگتر و دارای شاخص¬های سلسله¬مراتبی و طبقاتی است. برای دست¬یابی به این هدف، پرسش¬ها و فرضیاتی در باره سطح رشد تکنولوژی، الگوهای استقرار محوطه¬ها، سطح مبادلات و برهم¬کنش¬های فرهنگی جوامع مورد مطالعه مطرح گردیده و سرانجام، سطح پیچیدگی¬های اقتصادی و اجتماعی و ارتباط آن با پچیده¬تر شدن تکنولوژی و نوآوری¬های آن تحلیل گردیده است.
ظرفیت¬ها و مزیت¬های نسبی فلات مرکزی ایران در زمینه فناوری¬های کهن نظیر سفالگری و فلزکاری و همچنین، نوآوری¬های مربوطه بدانها باستان¬شناسان را از ابتدای قرن بیستم میلادی بر آن داشته است تا ضمن پژوهش و کاوش در محوطه¬های پیش از تاریخی این منطقه در صدد درک و تحلیل بهتر حوادث و رخدادهای گذشته باشند. مطالعات نشان داده که این منطقه در دوران پیش از تاریخ حلقه اتصالی بین مرکز، غرب و جنوب¬غرب آسیا بوده است. این منطقه از لحاظ پیشرفت¬های فنی در تکنولوژی و ظهور نوآوری¬ها به ما این امکان را می¬دهد که ساختار جوامع را از لحاظ اجتماعی و اقتصادی به خوبی بررسی و تحلیل کنیم. در این پژوهش سعی شده است تا پیشرفت¬های تکنولوژیکی این جوامع از طریق باستان¬شناسی پیچیدگی مورد مطالعه قرار گیرد.
بازه زمانی هزاره پنجم ق.م. یعنی دوره انتقالی مس و سنگ دوره آغاز پیچیدگی¬های اقتصادی و اجتماعی در منطقه فلات مرکزی محسوب می¬گردد. مطالعات نشان داده که در این دوره در تکنولوژی¬هایی چون سفال، فلز و ابزارهای سنگی رشد و توسعه چشمگیری رخ داد؛ سطح فنی و سازمان تولید نسبت به قبل رشد قابل توجهی یافت؛ استقرارها و جمعیت افزایش پیدا کرد؛ بخش¬های تولیدی از قسمت¬های مسکونی جدا شد؛ روابط منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای شکل گرفت و جوامع رفته¬رفته رو به سوی سلسله¬مراتبی شدن نهادند. در پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافتیم که جوامع مرکز فلات ایران در بازه زمانی موصوف وضعیت گذر از برابری به نابرابری اجتماعی را تجربه نموده¬اند؛ بدون شک، این پیچیدگی اقتصادی و اجتماعی برایند پیشرفت¬های تکنولوژیکی و نوآوری¬ها و ظهور متخصصان و نخبه¬گانی بود که این فرایند را کنترل می¬کردند.
Today, research on the emergence, development, and decline of technologies, as well as innovations related to them, has become one of the important discussions on prehistoric archeology. Archaeologists, in the investigation of prehistoric technologies and innovations, involve some preconditions such as economic, social, technical, and perceptual. By utilizing these preconditions and documentary investigation, based on the newest books and articles, this research endeavor to percipience and analysis of Iran`s central plateau technologies and innovations during the fifth millennia BC. The main goal of this thesis is to research technologies and innovations roles, in this region`s communities, as a reason for the switch from simple small ones to larger ones with indexes of hierarchical. To achieve this goal, questions and assumptions about the level of technology development, site settlement patterns, cultural exchanges, and interactions have been discussed, and eventually, the level of economic and social complexity and its relation to more complex technology and innovations were analyzed. Capacity and comparative advantages of the central plateau of Iran in the context of ancient technologies such as pottery and metallurgy and its innovations have led archaeologists, besides excavation and investigation, to try to percipience and analysis of prehistoric occurrence from begging of the 20th centuries. Studies have indicated that this region during prehistoric was a link between Central, West, and South-West Asia. In terms of technical development of technologies and the emergence of innovations, this region lets us percipience and analysis this communities' structure from viewpoint of social and economic. In this study, we tried to study the technological advances of these communities through the theories of social and economic complexity.
The period of the fifth millennium BC or transitional Chalcolithic period is considered as the beginning of these complexities in the Iran central plateau region. Studies have indicated that in this era, technologies such as pottery, metal, and stone tools occurred to be considerable growth; Technical level and product organization had significant growth compared to previous period; sites and population had growth; manufacturing parts had apart from residential parts, and regional and Trans-regional had formed and communities gradually toward to established hierarchy. In the present study, we achieve the conclusion that the communities of Iran center plateau in the transition period had experienced the situation of transition from social equality to inequality. Indubitable, this economic and social complexity was a result of technological developments and the emergence of innovations, and the appearance of specialists and elites that controlled this process.

Eastern Mazandaran, a part of the larger southeastern Caspian region, assumed a distinctly important place in the Neolithic period. The region shows both a local Neolithic culture and trans-regional ties to the coeval cultures of Gorgan, Semnan, Damghan, and Shahrood plains, northeastern Iran, and southern Turkmenistan. In recent years, new, systematic excavations have covered the Neolithic sites in the plains of Behshahr and Neka, most notably Touq Tappeh and Tappeh Valiki. The latter, excavated in 2021 to demarcate its boundaries, is one of the largest Neolithic sites across the Neka plain. In this paper the archaeological site of Valiki is introduced and its small finds, in particular the pottery assemblage, are described. Representing the earliest phases of pottery production in the concerned plains, this assemblage evinces a local tradition of pottery technology in the Neolithic period in eastern Mazandaran, on the one hand, and regional and trans-regional contacts, on the other. A preliminary outline of the Neolithic settlement pattern in the involved plains is also given.

افزایش کیفیت فنی و زیبایی‌شناختی سفال‌ها، بهره‌برداری از کوره‌های پیشرفته و تبادل فناوری سفال، برخی از رویدادهای نوین در فلات‌مرکزی ایران در هزاره‌ی پنجم قبل‌ازمیلاد بودند. پژوهش حاضر مبتنی‌بر تجزیه و تحلیل داده‌های سفالگری و برخی شواهد پشتیبان است که از بررسی‌های میدانی در دشت‌های قزوین و تهران، کاوش در محوطه‌های نویافته، نظیر چهاربنه و ابراهیم‌آباد، کاوش‌های بازنگری در مراکزی چون زاغه، قبرستان و سیلک، و پژوهش‌های آزمایشگاهی و گاهنگاری در این منطقه به‌دست آمده‌اند. تولید سفال که در نیمه‌ی هزاره‌ی ششم قبل‌ازمیلاد در محوطه‌های فلات‌مرکزی در سطح خانگی جریان داشت، با بهبود تولید و تزئین سفال نخودی منقوش از نوع سیلک I1-3 به نوع سیلک I4-5، روندی تخصصی پیش گرفت. در اواخر هزاره‌ی ششم تا نیمه‌ی هزاره‌ی پنجم قبل‌ازمیلاد که فرهنگ دوران مس‌وسنگ انتقالی (سیلک II) حاکم بود، این روند تداوم یافت. فزونی شمار استقرارها در دشت تهران، استفاده از اشیاء شمارشی و نهادن هدایایی از مواد غیربومی در قبور زاغه، ظهور سفال ظریف و قرمز منقوش چشمه‌علی در پهنه‌ی فلات‌مرکزی، و کشف شواهد مستقیم تولید و پخت سفال در ت...

The issue of Neolithization in the eastern Mazandaran region has once again become an attractive topic for archaeologists and researchers after 70 years of silence. Excavations and field surveys have been carried out during these years to examine various hypotheses for the origins of plant and animal domestication in this important crossroads region. However, despite the clarification of some issues, more questions have been raised that remain unanswered. Past field surveys could not fully represent the Neolithic capacities of eastern Mazandaran. Therefore, a field survey program titled “Investigation and Identification of Neolithic Settlements in the Lowlands and Highlands of Eastern Mazandaran” was proposed. In this field program, two main goals were considered: 1) regional connections between sites in the highlands and plains of eastern Mazandaran; and 2) relations with adjacent regions of Northeastern Iran and South Turkmenistan. The first goal sought to provide evidence of an endogenous transition to Neolithic lifeways, while the second examined possible routes for an exogenous origin. In the survey, 53 sites were investigated and pottery collections from previous excavations and field surveys were also reviewed. The result was the identification of 30 Neolithic sites in both the highlands and plains, which increased the number of Neolithic settlements in eastern Mazandaran to 42 sites. Study of the collected pottery indicates that there is a clear connection between the plains and the highlands, which is likely related to seasonal grazing of herding communities. According to the evidence, inter-regional relations with adjacent regions should be searched not through intermontane valleys, but through the lowland Caspian littoral region, especially the Gorgan Plain, which may argue for a Neolithization process based on exogenous factors.

مطالعات نوسنگی¬شدن در سرزمین¬های شرق مازندران در یک دهه اخیر پس از هفتاد سال وقفه دوباره از سر گرفته شد و در این بین فرضیات زیادی با منشأ درون¬زا بودن (رمضان¬پور و دیگران، 1393؛ فاضلی نشلی و دیگران، 1396) و برون¬زا بودن (وحدتی نسب و نیکزاد، 1395؛ روستایی، 1393) آن ارائه شده است. در فرضیات مطرح شده توجه زیادی به جلگه¬های پست این منطقه شده است، حال آنکه مناطق مرتفع و دشت¬های میانکوهی با توجه به زیست¬بوم غنی و جذاب آن و فاصله نه چندان زیاد با منابع دریایی جایگاه چندانی در این مطالعات ندارند. در بررسی مجموعه¬های سفالی غار هوتو و کمربند که در موزه دانشگاه پنسیلوانیا موجود است هیچ‌گونه سفال جیتونی-سنگ چخماق شرقی یافت نشده بود (Gregg & Thornton, 2012). با این حال در کاوش توق تپه (عباس¬نژاد سرستی، 1399) در دشت نکا حداقل یک گونه سفالی از نوع جیتونی-سنگ چخماق شرقی شناسایی شده است. همچنین کریستوفر تورنتون در مقاله¬ای در سال 2013 از حضور سفال¬های پوک کاسپی  مشابه گونه¬های هوتو و کمربند در تپه سنگ چخماق خبر می¬دهد که طی بازدید رابرت دایسون از این محوطه جمع¬آوری شده است (Thornton, 2013). بنابراین می¬توان حداقل ارتباطات فرامنطقه¬ای را در دوره نوسنگی با سفال مشاهده کرد. اگر چه در گذشته بررسی¬های متعددی صورت گرفته (موسوی کوهپر، 1386؛ ماهفروزی، 1382، 1379؛ رمضان¬پور، 1391) اما ضروری می¬نمود که بار دیگر منطقه شرق مازندران بخصوص مناطق مرتفع از نظر دوره نوسنگی مورد بررسی قرار بگیرد.

After 70 years we still have very little knowledge about the Epi-Paleolithic, Prepottery Neolithic (PPN), and Pottery Neolithic (PN) periods in the eastern Mazandaran plains. Unreliable excavation methods, the application of personal taste in collecting data, and uncertain analyses are among the issues we face in Coon`s excavations at the Hotu and Kamarband caves. Additionally, there are no detailed reports of pottery from the caves by Coon. In the following years, only general information and a few pictures and drawings by archaeologists were published, which, although helpful, weren’t enough. In the last two decades, despite the excavations and field surveys that have been carried out, there have been no attempts to reinterpret the Caspian Neolithic Software (the CNS pottery type). Touq Tappeh and Tappeh Valiki, located in the Neka Plain, are two CNS sites that yielded over 2500 sherds belonging to the PN. Analysis of the pottery assemblage suggests a need to revise our assumptions about the CNS type. The diversity in production and decoration reflects household production, although they show a specific pattern at regional and inter-regional levels. It has come to our attention that while some researchers have referred to this pottery as the Djeitun/Chakhmaq style, new absolute dates tell a different story. The sherds presented in this paper can be categorized into two groups - regional and interregional- with the majority belonging to the CNS type. The dating of Touq Tappeh suggests that the PN layers belong to 6250-5800 BC. Meanwhile, dating from Hotu indicates that the PN began around 6400 BC, and at Tappeh Valiki, it started around 6600 BC. Consequently, the CNS culture in the eastern region of Mazandaran is now considered the oldest Pottery Neolithic culture in northeastern Iran.

In the past, establishing a clear chronology for the Epipalaeolithic and Neolithic periods in eastern Mazandaran proved challenging. A major obstacle had been the lack of radiocarbon dating. Previous dates provided by Coon and McBurney were not considered reliable, even after recalibrations. However, over the last fifteen years, new archaeological fieldwork and research have significantly enhanced our understanding of these periods. Recent excavations at the PN sites of Touq Tappeh and Tappeh Valiki have provided new information about the Epipalaeolithic and Neolithic chronology and dating. The sites yielded the oldest dating of the PN in northeastern Iran so far, making the PN of eastern Mazandaran start at least from the first half of the 7 th millennium BC and lasted until the early 6 th millennium BC (c. 6600-5800 BC). While Tappeh Valiki represents the oldest dates, the PN periods may have started in the region even earlier, given the presence of potteries from the lowest layers of the site. Analysis of the available material from these sites through dating indicates strong regional connections, while also showing interregional connections. The new dating from the old and new Epipalaeolithic and Neolithic sites of eastern Mazandaran suggests there is no gap between them, which is not surprising given the favorable environment during the early Holocene.

There is lack of information concerning Bronze Age in the northern slope of central Alborz Mountain, which covers an area between westmost of Ramsar to eastmost of Nowshahr city. In other words, the area which comprises the political district of Ramsar, Tonekabon, Chalus and Nowshahr cities, with approximately 6044 Km² in width. Archaeological study of this region was carried out in the summer 2007 by authors, as part of Archaeological survey project of Mazandaran province directed by S. M, Mousavi Kouhpar. During the survey of above mentioned area, almost 510 archaeological sites from prehistoric to Islamic period were recognized. Except two sites, Tepe Kelar and Vel-Cheshmeh in Kelardasht region, located in south of Chalous city, which are attributed to the Bronze Age, more than hundred others, categorized in prehistoric period, indicate the Iron Age. The excavation report of Tepe Kelar, directed by S. M, Mousavi Kouhpar, shows a continuity of settlement in the site at least from chalcolitic to the late Islamic period. Many sherds were found from the Bronze Age layers of the site. The sherds are in polished black color with engraved motifs filed by a white material which is not seen in the other sites. While, the ceramic of Iron age period are similar in the all sites of the region. This paper will focus on the Bronze and Iron Age sites and distribution and location of the sites on the regional map. Moreover, it will be discussed the cause of increasing of the sites, settlement pattern changes, the probable reason of change, and livelihoods style in the region.

Afalle: one of the largest archaeometallurgical site of Parthian period in north of Iran

Mohammad Ghamari Fatideh

Afalle site is located north of Khachak village, in the intermountain plain of Kojour, in southernmost part of Nowshahr district in Mazandaran province. Regarding the evidence the site is dated to the Parthian period. The site is clearly an archaeometallurgical center in the area and for to its rather large size (more than 5 ha) might be one of the most significant and/or important archaeometllurgical site of the Parthian period in the entire region.
Large and dense scatters of slag and kiln wasters, especially in southern and western parts, indicate the extensive and/or long-termed archaeometallurgical activities at the site. The surface slag could be divided into two groups of sponge and dense with a dark color near to black. Most slag is seen on southern part of the site. Parts of a stone building are seen in western side of site, where a dirt road has cut part of the site.
Macroscopic and microscopic analyses suggest that the slags are rich of minerals Fayalite and Wustite, a ferrous silicate and an iron oxide respectively. Inside one of these slags was observed a rather thick prill of Iron that has been largely replaced with secondary Iron oxides. This observation indicates an indirect reduction of iron from its ore- producting carbonized iron (steel and cast iron) - and points to its separation from silicate melt more likely outside of furnace.
In this paper we describe the site and its data concerning the probable size of the smelting activities, the comparative studies and a discussion on provenance studies about the possible ore deposits.
Key Words: Afalle site, Archaeometallurgy, Iron Meallurgy, Parthian period, Kojur.

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫در‬ ‫ﻧﺎﺷﺪﻧﯽ‬ ‫اﻧﮑﺎر‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫و‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫و‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻣﻮرد‬ ‫دﯾﺮﺑﺎز‬ ‫از‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫و‬ ‫آﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫اواﯾﻞ‬ ‫در‬ ‫اﺳﺖ.‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ،‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫ﻋﻠﻮﻣﯽ‬ ‫از‬ ً ‫ﻋﻤﻮﻣﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫زﯾﺴﺖ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫و‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺷﺎﺧۀ‬ ‫از‬ ً ‫)ﻋﻤﻮﻣﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫دﯾﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﮔﯿﺎھﯽ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫و‬ ‫ﺟﺎﻧﻮری‬ ‫ﻣﺤﯿﻄﯽ،‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﺑﺮای‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ(‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﮫﺮه‬ ‫ای‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮد‬ ‫ھﻤۀ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫در‬ ‫داد.‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻮرد‬ ‫ﺟﮫﺎت‬ ‫ھﻤۀ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ھﺎی‬ ‫وام‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫از‬ ‫واﻗﻊ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﯿﺮی‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫ﻋﻠﻮﻣﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫از‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫در‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫آﻏﺎز‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ -‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻇﮫﻮر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﻣﺎ‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﻟﺪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫دھ‬ ‫در‬ ‫ﻧﻮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ۀ‬ ١٩۶٠ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻇﮫﻮر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮی‬ ‫رﺳﻤﯿﺖ‬ -‫رﺳﯿﺪ.‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﮫﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﯿﺴﺘﻢ‬ ‫ﻗﺮن‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫دھۀ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺪرن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫زﯾﺴﺖ‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽۀ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺮوری‬ ‫ﺑﻮم‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫در‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻧﻮزدھﻢ‬ ‫ﻗﺮن‬ ‫اواﺧﺮ‬ ‫از‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫وارد‬ ‫ﭘﻠﯿﺴﺘﻮﺳﻦ‬ ‫دورۀ‬ ‫ﻓﺮھﻨﮕﯽ‬ ‫رﺧﺪادھﺎی‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫دﯾﺮﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫آﻣﺪن‬ ‫ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ای‬ -‫ﻣﺤﯿﻄﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ٢ ‫دھۀ‬ ‫در‬ ١٩۵٠ ) ‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﯿﻼدی‬ Hasan, 2006: 311 .( ‫اﺳﺖ.‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺸﺎورزی‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦ‬ ‫ﺷﮏ‬ ‫ﺑﯽ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬ ‫ﮐﺸﻒ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫در‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻗ‬ ‫اواﺳﻂ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫ﭘﮋوھﺶ‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﺎم‬ ‫و‬ ‫رﺳﯿﺪ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺿﺮوری‬ ‫اروﭘﺎ‬ ‫ﺑﯿﺴﺘﻢ‬ ‫ﺮن‬ ‫اﯾﻨﭽﻨﯿﻨﯽ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ھﺎی‬ » ‫آﮐﺎدﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮﯾﺘﯿﺶ‬ ٣ « ‫ﭘﺮوژه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫ھﯿﮕﺰ‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ای‬ ٤ ‫ﮐﺎر‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ھﯿﮕﺰ‬ ‫داد.‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﮐﻤﺒﺮﯾﺞ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫از‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ‬ ‫از‬ ‫ﯾﮑﯽ‬ ‫ﭘﺮوژه‬ ‫ھﺎ‬ ‫اﻗ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺤﯿﻄﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺧﺼﻮص‬ ‫در‬ ‫ﺷﮑ‬ ‫را‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫از‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫ﺘﺼﺎدی‬ ‫داد‬ ‫ﻞ‬ ‫ﭘﺲ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮش‬ ‫و‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫از‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری‬ ‫ﮐﺎرھﺎی‬ ‫در‬ ‫ِﯿﻠﯽ‬ ‫ﺑ‬ ‫ِﻒ‬ ‫ﺟ‬ ‫ھﻤﭽﻮن‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘۀ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ٥ ‫ﺑﺎرﮐﺮ‬ ‫ﮔﺮﯾﻢ‬ ، ٦ ‫ﺑﻨﯿﺖ‬ ‫ﺟﺎن‬ ، ‫ﻟﯿﻒ‬ ٧ ، ‫ِﻞ‬ ‫ِﻧ‬ ‫د‬ ‫روﺑﯿﻦ‬ ٨ ‫ﮔﻤﺒﻞ‬ ‫ﮐﻠﯿﻮ‬ ، ٩ ‫ھﺎﯾﻤﻦ‬ ‫ﭼﺎرﻟﺰ‬ ، ١٠ ‫ﺟﺎرﻣﻦ‬ ‫ﻣﺎﯾﮏ‬ ، ١١ ‫ِﮓ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺗﻮﻧﯽ‬ ، ١٢ ‫ﮐﺎﻧﻮی‬ ‫روﻟﯽ‬ ‫ﭘﺖ‬ ‫و‬ ١٣ ‫ﻣﯽ‬ ‫دﯾﺪه‬ ) ‫ﺷﻮد‬ Ibid .( ‫در‬ ‫اﯾﻨﭽﻨﯿﻨﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺳﻮی‬ ‫از‬ ‫ﺑﻮاز‬ ‫ﻓﺮاﻧﺲ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ١٤ ) ١٩۴٢ -١٨۵٨ ‫اﻧﺴﺎن‬ ( ‫ﺷﻨﺎس‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ‬ ‫از‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫وﯾﮋۀ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫راﯾﺞ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرﮔﺮاﯾﺎﻧۀ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻄﻮرﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮﯾﺎت‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‬ ١ -‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﺎرﻟﯿﮏ‬ ‫ﻏﯿﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫دﮐﺘﺮی‬ ‫داﻧﺸﺠﻮی‬ ‫و‬ ‫ﻧﻮﺷﮫﺮ‬ ‫ﻣﺪرس،‬ ‫ﺗﺮﺑﯿﺖ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ(‬ ‫از‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫)ﮔﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬