History Department

ÖZET Karadeniz coğrafyasının stratejik mevkilerinden biri olan Kırım toprakları tarihin ilk çağından günümüze kadar önemini korumuştur. Bu topraklar farklı zaman ile farklı kavim ve devletlerin hakimiyeti altına girmiştir. Bu makalede Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girene kadar geçen süreçte Kırım'ın siyasi tarihi ele alınmıştır.
ABSTRACT
Crimean territory which is one of the most strategic locations in the Black Sea region has maintained its significance since the beginning of history. This land has been ruled by various tribes and states in different times. In this article, the political history of Crimea until Ottoman rule is explained.

From past to present, important intellectual have been raised for the name of the Turkish World in territory in Russia. The ideas of these individuals, who are directors of the Turkish World about the press, broadcasting and education, have caused great repercussions. On of the intellectual who grew up in Russia Ismail Gasprinski who is of Crimean Tatar origin. This great intellectual has been a source of inspiration for the coming generations by revealing the sense of unity in the Turkish World through his life long thoughts and activities. Ismail Bey, is a Turkish intellectual who wants to spread his idea of unity by making a cultural reform in the Russian Empire. It is important that the Turkish language that Gasprinski used in the publication of Tercüman, which started broadcasting in 1884, shows that is the means to realize this aim in the Turkish World, which he tried to serve throughout his life. Ismail Bey, stated briefly what he wanted to do to us by his word which is known by everyone ‘’Dilde, Fikirde, İşte Birlik’’. At the same time, while advocating the language union with the Tercüman Newspaper, he brought in important figures of the Turkish World with the new education system applied in the first Usul ul- Jadid school which Bakhchysarai opened in Jadidism . In this article, the life of İsmail Bey Gasprinski will be examined.

After establishment of the Grand Mongol Empire by Genghis Khan at the beginning of the thirteen century, one of the targets
of the Mongol army under the command of Jebe and Subutai became the Desht-i Qipchaq. When the Mongol army came to
this wide area, extending from Irtysh River to the Carpathian Mountains, they encountered the Cuman-Kipchaks. As a result
of the Battle Of Kalka in 1223, the Cuman-Kipchaks took the heaviest blow from the Mongols in the region they have been
ruling since one hundred and fifty years. After the victory of the Mongols in the territory of Cuman-Kipchaks, some groups
were submitted to the Golden Horde and some groups had to migrate to the lands of the Balkans and the Volga Bulgarians.
Cuman-Kipchaks who took important missions in the Golden Horde, also played an important role in the Turkification of this
state. Some group of Cuman-Kipchaks which had to migrate to the Balkans after the defeat they had suffered as the result of
the second Kipchak campaign have played an important role in the Bulgarian and Romanian states established in the region by
providing the Turkification of the Balkans before the Ottoman Empire. After establishment of the Golden Horde, the name of
region was also known as Desht-i Qipchaq and those who came from Batu Khan’s dynasty were named Khan of Kipchak. In
this article the relation of the Mongols and Cuman-Kipchaks will be dealt during domination of Mongol armies Desht-i Qipchaq
region and during the domination struggles.
Keywords: Mongols, Golden Horde, Cumans-Kipchaks, Battle Of Kalka , Desht-i Qipchaq.

There have been numerous speculations about the origin of Kipchak
Turks, who greatly influenced political entities within prominent states and
territories such as Khwarazmshahs, Mongol Empire, Golden Horde, Mamluk
Sultanate, Georgian kingdoms, Northern Caucasus, Southern Caucasus, Crimea,
Hungary, Romania, Bulgaria, and Anatolia, however these speculations failed to
form a consensus about the topic. In this context; the possibility of Kipchak
Turks to be a part of groups formed by Turkic clans has gone unnoticed. 
Kipchak Turks have continued their existence by teeming with the
groups that will be mentioned in the forthcoming chapters. In this study,
insights made by several scientists about the topic Kipchak Turks’ origin as well
as their activities leading up to their involvement in Kimek Confederation will
be addressed.

ÖZET
Osmanlı Tarihi ve Kırım Hanlığı Tarihi açısından oldukça önemli sonuçlar doğuran 1683 II. Viyana Kuşatması'nın başarısızlıkla sonuçlanmasının nedeni genellikle dönemin Kırım Hanı olan Murad Giray Han'ın görevine riayet etmemesi ile açıklanmaktadır. Sözü edilen dönemde ve daha sonraki yıllarda kaleme alınmış olan Osmanlı ve Kırım kaynaklarında bu başarısız seferin tek nedeninin Kırım Hanı ve onun meydana gelen savaştaki tutumu olmadığı görülmektedir. Bu kuşatmanın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Osmanlı Devleti'nin güç kaybederek gerileme sürecine girmesi ve aynı sürecin de Kırım Hanlığı'nda görülmesi Murad Giray'ın hanlığı dönemindeki faaliyetleri ve II. Viyana Kuşatması esnasında meydana gelen olayları dikkatlice incelemek gerekmektedir. Bu makale esas olarak Murad Giray Han'ın II. Viyana Kuşatması sırasındaki tutumu ile Osmanlı-Rusya ve Kırım Hanlığı'nın iç ve dış politikaları çerçevesinde Murad Giray Han hakkında yazılan bir biyografi denemesidir. ABSTRACT The reason of failure of Second Siege of Vienna, which had important consequences for both Ottoman and Crimean Khanete history is largely attributed to failure of Murad Giray Khan to his duty. Contemporary and later Ottoman and Crimean sources do not only accuse Crimean Khan for the failure. It is imperative to study carefully to examine the activities of Murad Giray Khan and events that occured during the siege of Vienna which was the start of the decline of Ottoman Empire and Crimean Khanate. This paper is a biography attempt of Murad Giray in the context of Murad Giray's attitude and internal politics of Ottoman Empire, Russia and Crimean Khanate.

Kıpçaklar’ın Gürcistan’da ilk defa görülmeleri, Gürcü kaynaklarında M.Ö. 336-323 yılları arasında hüküm süren İskender’in Kafkasya’da görüldüğü tarihe denk gelmektedir. Fakat sözü edilen Türk kavminin bölgedeki varlığı ünlü Kiev Knezi Vladimir Monomach’ın (II.Vladimir) öncülüğünde düzenlenmiş olan başarılı seferler sonucunda gerçekleşmiştir. Kral IV. David döneminde başlayan Kıpçak göçleri, Kraliçe Tamara (Thamar) dönemine kadar devam etmiştir. Onlar, Krallık tarafından kendilerine tahsis edilen yaylak ve kışlaklara yerleştirilerek Gürcistan ordusunun önemli bir kısmını oluşturmuşlardır. Gürcistan ordusu içerisinde sayısız seferlere katılan Kıpçaklar sayesinde Gürcistan Krallığı en ihtişamlı dönemlerini yaşamış ve bölgenin mutlak hâkimi olmuştur. Bu doğrultuda, onların etkileri Kral III. Giorgi ve Kraliçe Tamara zamanında zirveye ulaşmıştır. Sözü edilen dönemlerde Kıpçak kökenli Kubasar ve Kutlu Arslan Krallık içerisindeki en nüfuzlu kişiler arasında yer almışlardır. Mezkûr Türk kavminin, Gürcistan üzerinden Güney Kafkasya, Karadeniz, Karadeniz’in doğusu ve Doğu Anadolu gibi bölgelere göç ettikleri görülmektedir. Buralara yerleşen Kıpçaklar’ın bir kısmı Hristiyanlığı bir kısmı ise Müslümanlığı kabul ederek hayatlarını idame ettirmişlerdir. Onların sözü edilen bölgelerdeki izleri günümüzde de görülmeye devam edilmektedir. Makalede, Kıpçakların Gürcü kaynaklarında ilk kez görülmeleri, onların Gürcistan Krallığı topraklarına göç etmeleri ve sırasıyla IV. (II.) David, III. Giorgi, Tamara ve IV. Giorgi Lasha dönemlerindeki askerî faaliyetlerinin yanı sıra Krallık çevresindeki mevcudiyetleri de ele alınmıştır.

Cuman-Kipchaks which has a significant place in Turkish history by spreading to the widest area among the Turkish tribes, which was organized during the 2 rd West Campaign by the Mongols in 1237 they started a huge migration movement. Some of the Cuman-Kipchak tribes in the North of the Black Sea had to move towards the Balkans after their power was broken. This migration caused the demographic and political structure of the Balkans and Anatolia to change in the middle of 13 rd century. As a result of this migration movement Cuman-Kipchaks were first seen in Bulgaria and Macedonia with their leaders and after know their skill in the wars they were placed by the Second Bulgarian State, The Latin Empire of Constantinople and The Empire of Nicaea on their territory. These state and empires tried to establish supremacy by using the Cuman-Kipchaks in their armies, usually as light cavalry and partly as infantry.

Yazılı belgelere ek olarak yaşayan bireylerin hafızaya dayalı anlatıları ile meydana gelen sözlü tarih olgusu günümüz tarihçiliğinde göz ardı edilen önemli hususlardan birisidir. Sözlü tarih çalışmaları, tarihî belgelerin zaman zaman eksik ya da suskun kaldığı hususları tamamlayarak olayların ve olguların anlaşılmasında önemli rol oynamaktadır. Bunun yanında, insanların hafızalarında yer eden önemli hususların, olayların nesilden nesile aktarılmasıyla da bir devamlılık sağlanmaktadır. Bu çalışmada amaç, yerel tarih bağlamında 93 Harbi yıllarından sonra Yalova‘nın Güneyköy isimli yerleşim yerine yerleşen Dağıstanlı göçmenlerin belleklerinde yer eden önemli olay ve konuları kayıt altına almak ve böylece Yalova tarihi bağlamında Güneyköy‘ün önemine vurgu yapmaktır. Bunun yanı sıra çalışmanın Yalova tarihi üzerine sözlü tarih alanında çalışacak olan araştırmacılar için de fayda sağlaması hedeflenmektedir. Çalışma kapsamında sözlü tarih çerçevesinde adı geçen yerleşim
yerinde ikamet edenlere on yedi soru sorulacaktır. Bu sorular genel anlamda; onların bölgeye nereden, nasıl ve hangi yollarla geldikleri, sözü edilen yerleşim yerinin kurulması, Millî Mücadele ve Kurtuluş Savaşı yıllarında bölgede yaşanılan olaylar, çevre köyler ile ilişkileri, kullandıkları yollar, yerleşim yerinde bulunan yapılar ve son olarak da sosyal hayata dair bilgilerden oluşmaktadır. Sözü edilen bu sorular akabinde alanda derlenen bilgiler birbirleriyle ve yazılı kaynaklar ile karşılaştırılarak bir yerel tarih çalışması yapılması amaçlanmıştır.

Kafkasya ile çevresinin tarihi hakkında çok mühim bilgiler içeren ve özellikle de Kuzey Kafkasya' da yaşamış olan ve günümüzde hâlâ yaşamakta olan toplulukların tarihleri ile alakalı yazılmış olan en önemli kroniklerin başında hiç şüphesiz ki Gürcü kronikleri gelmektedir. Kartlis Tskhovreba (K' art'lis Chovreba) isimli derleme eser, M.Ö. 4. yüzyıldan (Gürcülerin kökenlerinden-Hz. Nuh'un torununun torunu olan Togarma' dan) 17. yüzyıla kadar Kafkasya' da ve çevre bölgelerde meydana gelen olayları içermektedir. Yeni Kartlis Tskhovreba ise 18. yüzyılda Kral VI. Vahtang'ın (1675-1737) emri ile adı geçen kraldan önce yazılmış olan eski Kartlis Tshovreba el yazmalarının derlenmesi ile meydana getirilmiştir. Söz konusu bu anonim kroniğin derlenmesi esnasında Gürcü kilisesinin kayıtlarından da yararlanıldığı bilinmektedir. İnceleyeceğimiz kronik, yukarıda da sözü edilen Kartlis Tskovreba isimli eserin ilk kısmında bulunan ve 11. yüzyılda Leonti Mroveli tarafından yazıldığı düşünülen Kartli (Gürcistan) Krallarının Hayatları/Yaşamları isimli Gürcü kroniğidir. Zikredilen bu kroniğin Kuzey Kafkasya' daki halklar ve topluluklar ile ilgili çok önemli bilgiler ihtiva ettiği görülmektedir. Kronik genel olarak, M.Ö. 4. yüzyıldan M.S. 5. yüzyıla kadar bölgede meydana gelen olayları içermektedir.

Bu makalenin ana konusu Millî Mücadele yıllarında Yalova tarihi içerisinde önemli şahsiyetler arasında yer alan Bekir Çavuş’un (Süyünç) biyografisi etrafında şekillenmiştir. Bu minvalde makalenin birinci bölümünde Karaçay-Malkarlıların Osmanlı topraklarına yaptıkları göçler hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde günümüzde Yalova ili sınırları içerisinde yer alan Çiftlikköy’ün Karaçay-Malkarlılar tarafından kuruluşu incelenmiştir. Üçüncü bölümde de Bekir Çavuş’un Millî Mücadele yıllarına kadar ki faaliyetleri ele alınırken, son olarak dördüncü bölümde ise adı zikredilen kişinin Millî Mücadele yıllarındaki faaliyetlerinden terhisine kadar olan süredeki yaşamış olduğu olaylar incelenmeye çalışılmıştır.

Hakimiyetlerinin en parlak dönemlerinde egemen oldukları coğrafyaya Deşt-i Kıpçak ismini vermiş olan Kuman-Kıpçakların, Türk boyları arasında en geniş coğrafyaya yayılan boyların başında geldiği bilinmektedir. Türkistan’dan Macaristan’a, İrtiş Nehri’nden Tuna Nehri’ne, Hindistan’dan Kafkaslar’a kadar uzanan geniş coğrafya içerisinde neredeyse sözü edilen bu coğrafyada kaleme alınmış olan her kaynakta kendilerinden bahsedilen Kuman-Kıpçaklar, tarihsel süreç içerisinde bir devlet kuramamışlardır. Aslında KumanKıpçakların bir devlete sahip olmamaları onların temas ettiği devletlerin içerisinde daha fazla rol oynamalarına vesile olmuştur. Bu bağlamda onların Harezmşahlar Devleti, Bizans İmparatorluğu, Delhi Türk Sultanlığı, Macar Krallığı, Gürcistan Krallığı, Derbent Emirliği, Alan Devleti (Alanlar), Memlük Devleti, Altın Orda Devleti gibi farklı bölgelerde hüküm sürmüş olan devletlerde kalıcı izler bıraktığı görülmektedir. Genel anlamda göçebeliğe sıkıca bağlı olduğu ifade edilen Kuman-Kıpçakların, içerisinde yer alan gruplardan birisi olan Don Kuman-Kıpçaklarının devletleşme aşamasına ya da sürecine girmiş olduğu fakat meydana gelen bazı olaylar neticesinde bu süreci tamamlayamadığı bilinmektedir. Bu çalışma, Don Kuman-Kıpçaklarına bağlı bir grup olan Kuzey Kafkasya Kuman-Kıpçaklarının XI. yüzyılın sonlarından XIII. yüzyılın ikinci yarısına kadar kuzeyde Don nehrinin güneyinden, doğuda Derbent’e, batıda Azak Denizi’nden, güneyde ise Büyük Kafkas Dağları’na kadar olan alandaki hakimiyetleri ve bölgede bırakmış oldukları etkiler üzerinden şekillenmiştir. Bu çalışmada, Kuzey Kafkasya Kuman-Kıpçaklarının bölgeye nasıl geldikleri, bölgeye gelmeleri ile sözü edilen bölgede bulunan halklar ile ilişkileri, bu ilişkilerin ne şekilde geliştiği, onların sözü edilen bölgedeki hakimiyet alanları, sınırları ve bölgedeki bakiyeleri gibi önemli konular izah edilmiştir. Sözü edilen bu konular incelenirken en mühim yeri Gürcü kronikleri, Arap kaynakları ve Rus yıllıkları tutarken, bu ana kaynakların yanında çalışmamız için en önemli belgeler arkeoloji raporları ile muhtelif dönemlerde Kuzey Kafkasya’da yapılmış ya da yürütülmüş olan arkeolojik kazılar ve sonuçları oluşturmaktadır. Sözü edilen tüm bu kaynaklar ve belgelerin yanında araştırma eserler de elde edilen tüm veriler ile mukayese edilmek suretiyle çalışmamızda kullanılmıştır.

Yüzey araştırmamızın kapsamı tüm Yalova ilinin Ortaçağ ve sonrasındaki dönemlerini
içermekle birliktedir. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne 11 Aralık 2017 tarihînde yapmış olduğumuz talep dosyasında yer alan program çerçevesinde Yalova’nın en
doğusundaki Altınova ilçesinde başlayan projenin 2022 yılı çalışma programında Çiftlikköy
ilçesi merkez ve Taşköprü belde yerleşimi ile birlikte Burhaniye, Çukurköy, Kabaklı, Denizçalı, Dereköy, Gacık, İlyasköy, Kılıç Laledere köylerinde yüzey taraması yapılmıştır.

Orta Asya bozkırlarının devamı olarak bilinen ve Avrupa içlerine kadar uzanan toprakların merkezinde, genellikle geçiş noktası ve sığınma bölgesi olarak kullanılan ve bu anlamda stratejik öneme haiz olan Kuzey Kafkasya, Türk kavimleri ve toplulukları için hiç şüphesiz Orta Asya kadar önemli bir bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar geçen süre içerisinde sözü edilen bu bölgede sürekli olarak Türk toplulukları ya da kavimleri arasında hakimiyet mücadelelerin yaşanması da bu durumu gözler önüne sermektedir. Asya ve Avrupa'ya ulaşma anlamında bir kapı vazifesi gören bu mümbit coğrafyanın en önemli bölgelerinden birisini Dağıstan toprakları oluşturmaktadır. Batıda Çeçenistan Cumhuriyeti, kuzeyde Kalmukya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Stavropol Krayı, güneyde Azerbaycan Cumhuriyeti, güneybatıda ise Gürcistan ile sınırdaş olan Dağıstan Cumhuriyeti, Kuzey Kafkasya tarihi içerisinde önemli bir yerde bulunmaktadır. Kuzey Kafkasya'nın doğusunda bulunan Dağıstan topraklarının ne denli önemli olduğu günümüzde bölgede yaşayan halkların çeşitliliğini göz önüne getirdiğimizde daha iyi anlaşılmaktadır. Yukarıda da bahsedildiği gibi sözü edilen bu bölgenin zengin tarihî ve kültür yapısında etkili olan milletlerden birisi de Türklerdir. Bu bağlamda bölgedeki Türk hâkimiyetinin İskitlerden başlayarak Hunlara kadar, Hunlardan Hazarlara kadar ve son olarak Uzlardan Kuman-Kıpçaklara kadar olan dönemler altında üç aşamalı olarak incelenmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Milattan Önce VII. yüzyıldan başlayarak, makalemizin konusu dahilinde XIII. yüzyıla kadar çeşitli Türk kavim ve topluluklarının genel anlamda Kuzey Kafkasya'da özel olarak ise Dağıstan ve çevresindeki hakimiyetlerinin bölgenin tarihinde derin izler bıraktığı görülmektedir. Bu derin izler günümüzde dahi görülmekle beraber bu izler özellikle bölgedeki yer isimlerinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.

Avrasya bozkırlarını takip ederek batıya ulaşan Türk boylarının farklı zaman aralıklarında sözü edilen bölgede faaliyet gösterdiği görülmektedir. Söz konusu olan topraklarda Türk hâkimiyetinin final kısmını IX-XIII. yüzyıllara tarihlendirilmekle beraber önce Peçeneklerin ardından ise Kuman-Kıpçakların görüldüğü ifade edilmektedir.Yayık nehri havzasından batıya ilerleyen Kuman-Kıpçaklar, 1030’lu yıllarda İdil civarında görülmüşler ve buradan batı yönünde ilerlemelerine devam ederek Don Nehri havzasına ulaşmışlardır. Aynı yıllarda Kuman-Kıpçakların bir kısmının Harezmşahlar Devleti’nin komşusu oldukları da görülmektedir. Genel anlamda bakıldığında XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kuman-Kıpçakların Harezm bölgesinden başlayarak Tuna Nehri havalisinde bulunan Demir Kapı’ya kadar uzanan geniş sahaya hâkim olmaya başladıkları görülmektedir. Bu bağlamda onların XI. yüzyılın sonundan itibaren Romanya ve çevresinde görülmeye başladıklarını ifade etmekte bir yanlışlık görülmemektedir. Romanya ve çevresinde faaliyet gösteren Kuman-Kıpçakların, Karpatlar ile Tuna Nehri arasındaki topraklardaki egemenlikleri aşağıda da bahsedileceği üzere XV. yüzyıla kadar devam etmiştir.