TARİHSEL SOSYOLOJİ

Korkut Boratav, Tarihsel maddecilik ve Kapital Cilt III

Devrimci Marksizm Yayın Kurulu, Karaburun Bilim Kongresi'ndeki tartışmalara dair

Alp Yücel Kaya, “Bana yalan söylediler!” Tarihçilikte görünüş biçimleri ve özler

Sungur Savran, "Serhildana Kobanê"nin sahici tarihi

Mehmet Tevfik, Ortadoğu'da alametler birikirken Ürdün

Kurtar Tanyılmaz, Avrupa'da yeni bi Zeitenwende başlıyor

Michael Roberts, Modern Para Teorisi'nin sihirli değneği

Guglielmo Carchedi, Bilginin ontolojisi ve toplumsal boyutu İnternet kuantum zamanı

Volkan Sakarya, Hannah Arendt'in Karl Marx eleştirileri üzerine bir değerlendirme emek, siyaset ve felsefe üzerine

Sungur Savran, Usta ve Margarita ve Stalin ve Lenin ve Trotskiy

Devrimci Marksizm Yayın Kurulu, 20. yüzyılın ışık yüzlü Marksisti Paul Sweezy

Sungur Savran ve E. Ahmet Tonak, Paul Sweezy ile görüşme

Korkut Boratav, Bilge bir Marksistin ardından

Nail Satlıgan, Işık yüzlü Marksist

E. Ahmet Tonak, Paul Sweezy'nin (ve Alexander Cockburn'un) İstanbul ziyareti...

Sungur Savran, Deniz Gezmiş'in hocası

Duygu Ergün, Devrim gerçekten bir ihtimal miydi?

"Kürt sorununda bugün gündeme gelen barısçıl bir çözümün sendikal hareketi de rahatlatacağı açıktır. Kürt sorunu eksenli yaratılan savaş ikliminde daha da içine kapanan ya da daha da devlet belirlenimli hale gelenler dönüşebilir. Kürt sorunundaki barışçıl tutumundan dolayı damgalanma ve daralma dinamikleri zayıflar, ortak mücadele
platformları güçlenir, sınıf eksenli, sosyal politika temalı politikaların, taleplerin, siyasi organizasyonların duyulurluğu artabilir vb. Yani işçi hareketi barış mücadelesinin taşıyıcısı olamasa bile ortaya çıkacak neticelerden olumlu etkilenecektir."

Öz Eşitsizlik konusu uzunca bir süredir iktisat biliminin en önemli tartışma konularından biri olmaya devam ediyor. Özellikle veriye ulaşım ve çeşitli araçlar vasıtasıyla veriyi işlemenin kolaylaşmasıyla birlikte iktisat tarihçilerinin çalışma alanları endüstri öncesi dönemi de kapsayacak şekilde genişledi. Osmanlı toplumu gecikmeli de olsa eşitsizlik araştırmalarına konu olmakta. Kadı sicillerinde bulunan ve miras paylaşım sürecinin çıktıları olan tereke kayıtları sıradan insanlara dair eşsiz bilgiler sunar. Bu çalışma, tereke kayıtları ışığında 17. yüzyılın ilk yarısında Galata'da servet dağılımını konu alan bir aşağıdan tarih denemesidir. Çalışmada Galata'daki eşitsizliğin tespitine ek olarak cinsiyet, unvan, konum ve birtakım belirteçlerin servet dağılımı ile olası ilişkisi tartışılmıştır. Ayrıca servet eşitsizliğinin farklı servet formları üzerinden ayrıştırıldığı çalışmada her bir servet unsuruna erişim ve bu servet türlerinin her birinin genel eşitsizliğe olan katkısı hesaplanmıştır.

"Kapitalizmin dayanağı olan krizler de bu tıkanıklığı gidermek için yöntem olarak kullanılmakta ve yaşadığı toplumsal, siyasal ve ekonomik krizi neoliberal politikalarla aşmaya çalışmaktadır. Kriz döneminde sermayedarlara açılan kamusal alanlarla birlikte özelleştirme politikaları, kamusal istihdamda küçülme, güvencesiz ve uzun çalışma saatleri, ücretlerin düşmesi, kazanılmış hakların kaybı sermayedarı güçlü, işçiyi ise zayıf, savunmasız ve kapitalizme bağımlı hale getirmiştir."

Although the discipline of international relations has been shaped for many years under the influence of rationalist approaches such as realism and liberalism, the post–Cold War era has witnessed the rise of constructivism as one of the prominent alternative theories. Constructivism does not seek to explain international politics solely through material power relations; rather, it focuses on actors’ identities, norms, and the world of meanings shaped by their interaction. This approach views the nature of international relations as a socially constructed phenomenon and argues that identities and interests are not fixed, but are formed through interaction.

The methodological richness of constructivist theory allows it to operate at multiple levels of analysis. Using qualitative methods such as in-depth interviews, discourse analysis, historical sociology, and comparative case studies, constructivism explores how social norms and discourses are produced, reconstructed, or transformed.

Constructivism finds application in areas such as security studies, international law, human rights, and identity politics, while post-colonial and feminist perspectives reinforce the theory's critical dimensions. In this context, constructivism not only offers reflexive critiques of knowledge production processes but also provides alternative discourses to established power structures.

This study aims to examine the theoretical foundations, methodological diversity, and practical applications of constructivism, thereby demonstrating that international relations are shaped not only by power balances but also by collective meaning-making, normative structures, and identity dynamics. Within this framework, both traditional and critical interpretations of constructivism will be considered to address the nature of international order, processes of change, and the multifaceted relations between knowledge and power.

Skocpol’un çalışmasının temel amacı, tarih boyunca gerçekleşmiş büyük toplumsal
devrimleri, öznel iradelerden ziyade nesnel tarihsel ve yapısal koşulların bir ürünü olarak
açıklamaktır. Bu doğrultuda, yazarın amacı yalnızca devrimlerin nasıl gerçekleştiğini değil,
aynı zamanda neden bazı toplumsal yapıların devrim üretme kapasitesine sahip olduğunu;
diğerlerinin neden bu tür dönüşümleri deneyimlemediğini açıklamaktır. Bu bağlamda
Skocpol’un çalışması hem açıklayıcı (eksplanatif) hem de karşılaştırmalı bir yapıya sahiptir.
(Hobsbawm, 1996).
Kitapta özellikle şu sorulara yanıt aranmaktadır:
• Toplumsal devrimler neden belirli tarihsel bağlamlarda ortaya çıkmaktadır?
• Devlet yapısının niteliği devrim sürecini nasıl etkilemektedir?
• Egemen sınıfların yapısı ve köylü kitlelerin hareketliliği hangi koşullarda devrimsel bir
dönüşüm yaratır?
Bu amaç doğrultusunda Skocpol, birey merkezli açıklamalardan kaçınarak, toplumsal
devrimleri tarihsel olarak yerleşmiş yapılar ve kurumlar çerçevesinde incelemeyi tercih eder.
Ona göre devrimler, rasyonel aktörlerin planlı eylemlerinin ürünü değil; belirli tarihsel
konjonktürlerde, yapısal krizlerin ortaya çıkardığı sistemsel sonuçlardır.

Patriyarkal kapitalizmi, sermaye birikim süreci içinde yarattığı ekonomik, ekolojik ve toplumsal krizlerle birlikte düşünmek gerekmektedir. Bu anlamıyla kapitalizm; kendi sistemi içinde krizlerle başa çıkacak politikaları tarihsel olarak üretebilmiş ve bunu yaparken eşitsiz güç ilişkilerini sistemin bekasını sağlayacak şekilde içerebilmiştir. Fakat unutulmaması gereken, patriyarkal kapitalizmin tarihinin, aynı zamanda ona karşıt mücadelelerin de tarihi olduğudur. Son dönemde sıklıkla dile getirilen alternatif ekonomiler ve dayanışma ekonomilerinin de bu tarihin bir devamı olarak düşünülebilecek deneyimler olduğu söylenebilir. Değişen kriz koşulları ve buna karşı farklı coğrafyalarda yaşanan alternatif ekonomi deneyimleri, bu konuda tarihsel bir birikim olduğunu göstermekte; bunlar içerisinden dayanışma ekonomileri patriyarkal kapitalizm karşısında incelenmeye değer önemli mücadele alanları olarak ortaya çıkmaktadır. Peki, dayanışma ekonomileri patriyarkal kapitalizmi yıkmak yerine onu ehlîleştirecek ve krizleri atlatmasına yardımcı olacak yeni bir sosyal anlayış olarak mı görülmeli, yoksa bu pratikler kapitalizmin yıkıcı ve geri dönülmez ilişkilerini zayıflatarak yeni bir üretim ilişkisi inşa edebilir ve bu inşa edilecek yeni üretim ilişkileri yoluyla toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlaması mümkün olabilir mi?

“Sesimi duyan var mı?” diye bağırırken yüzlerin çevrildiği taraf ve “nerede bu devlet?” diye sorarken mesele edilen hadise yeniden gözden geçirilmek zorunda. Siyaset denilen enstrümanla devlet denilen aygıta verilen her onayın ve sorulmayan her hesabın vebali bu iki sesin arasında bir yerde kayboluyor (Can, 2019).  Cumhuriyet’in yüzüncü yılında bu iki sesin bir yerde buluşması gerekiyor. Cumhuriyeti’nin yüzüncü yıl dönümünde sadece beton ve çeliğin ve “evleri” dolduran onca nesnenin değil aynı zamanda devlet ve kentleşmenin belirleyenleri ve planlama, mimarlık, dahası yasal/hukuksal işleyişler de depremle birlikte moloza dönüştü. Doğru ifade ise ulus devlet destekli sermaye birikiminin krizini deprem daha bir görünür kıldı. "Uçak, tam Antakya’nın üzerindeyken sanki gerçekle yüzleşmeme, bütünü görmeme yardımcı olmak istercesine hafifçe yan yatıyor... Kocaman bir boşluk şimdi Antakya, derin ve geniş bir yara gibi.. (Demet Parla)

“Uçak, tam Antakya’nın üzerindeyken sanki gerçekle yüzleşmeme, bütünü görmeme yardımcı olmak istercesine hafifçe yan yatıyor... Kocaman bir boşluk şimdi Antakya, derin ve geniş bir yara gibi...” Demet Parlar
-Sesimi duyan var mı?
-Orada kimse var mı?
-Orada kimse yok mu?
-Devlet nerede devlet?
Yazımız esas olarak “ulus devlet destekli sermaye birikimi”ne dayalı bir toplumda, toplumsal felakete dönüşmeden önce devlet neredeydi, sorusuna odaklanıyor. Depremden sonraki saatler, günler aylarda devlet neredeydi? Dolayısıyla, bu yazı yeniden inşa sürecinde “devlet”in nerede olduğu sorusuna cevap vermeyi amaçlıyor.
Hiç kuşkusuz bu soruyu ne sadece depremzedeler ne de ben ilk defa soruyorum. Kemal Can depremden önce, bir önceki deprem için tam da bu yazının derdini şöyle dile getirmiş: “Sesimi duyan var mı?” diye bağırırken yüzlerin çevrildiği taraf ve “nerede bu devlet?” diye sorarken mesele edilen hadise yeniden gözden geçirilmek zorunda. Siyaset denilen enstrümanla devlet denilen aygıta verilen her onayın ve sorulmayan her hesabın vebali bu iki sesin arasında bir yerde kayboluyor

Bu çalışma, dünya medeniyetinin içerdiği hiyerarşik yapı ve etkileşimleri yıkmadan buna alternatif bir yaklaşım, kuram ve yöntem önermek için Türkiye coğrafyasının 700 yıllık tarihinde “farklı özneler” keşfetmeye odaklanır. Bu odaklanma için ilk aşamada açıklayıcı ve yorumlayıcı bir tarihsel sosyolojik yöntem kullanmakta ortaklaşan kuramlar bütünleştirilmiştir. Bu kuramlar: Umran İlmi, Annales Hareketi, Dünya Sistemi Kuramı ve Doğu-Batı Çatışması Kuramıdır. Bu bütünleştirmeden hareketle dünya medeniyetinin farklı sistemleri ve merkezlerinin inşacı ve taşıyıcısı olan hâkim özneler teşrih edilmiştir. Bunun sonucunda da dünya medeniyetinin politik, ekonomik ve zihinsel açıdan içinde bulunduğu çevre ve insanlık krizlerinin aslen Batılı ve Batıcı öznenin kurduğu hâkimiyet nedeniyle süreklileştiği görülmüştür. İkinci aşamada buna bir alternatif örnek oluşturmak için Türkiye’deki “farklı özneleri” görünür kılacak özgün bir tarihsel sosyolojik yöntem üzerinde durulmuştur. Bu yöntem dâhilinde Kemal Tahir’in kendi ürettiği yerli düşünsel konumuyla bağlantılı ve bu konumla etkileşimli olan 20 Türk romanı ve 44 Türk sineması üzerinden üçüncü aşama şekillendirilmiştir. Böylece Doğu ve Batı Sistemlerinde özgün bir örnek olan Osmanlı Devleti’nin kuruluş, yükseliş ve ricat sürecinde “yerlilerin” etkili olduğu anlaşılmıştır. Bu nedenle “Yerli Yaklaşımlar” ile derinleştirilmesi önerilen “Dünya Medeniyeti Kuramının” özgün tarihsel sosyolojik yöntemler dâhilinde “farklı özneleri” görünür kılmaya çalışmasının, dünya ölçeğinde şedit ve hiyerarşik olmayan bir değişim süreci için gerekli kurumsallaşmanın temelini atabileceği sonucuna varılmıştır. 

Dünya medeniyeti, Batılı özne, Batıcı özne, Yerli özne

Bu giriş yazımızda özellikle David Harvey'nin post-modernizm eleştirisi toplumsal hafıza açısından bize ne gibi ip uçları verir, "post-truth," "social amnesia" yani toplumsal hafızasızlık meselelerini sosyal refah, sosyal hizmet ve krizler silselisi içinde nasıl anlamlandırabiliriz tartışmalarlarını ele aldık.

David Harvey'nin post-modernizm eleştirisi bize krizler silsilesi ve toplumsal hafızasızlık içinde sosyal hizmet adına ne söyleyebilir? Krizler silsilesi hep aynı yoğunluktamı sosyal refahı ve siyasal uzlaşıyı etkiliyordu? Sosyal hizmeti bu bağlamda yeniden nasıl yapılandırmalıyız? Bu kitapda ve giriş yazımızda bu sorulara cevap arıyoruz

Bu yazı temel bir argüman etrafında örülmüştür: Marksist yöntemin soru sorma, analiz nesnesine yaklaşma ve soyutlama gücü sosyal bilimlere muazzam olanaklar sunmaktadır. İçsel ilişkiler felsefesi ve eleştirel gerçekçilik literatürleri ile diyalog içinde olan ve konut meselesini örnek vaka olarak alan metin, Marksist soyutlamayı aşamalandırarak okuyuculara ampirik bir çalışma yapmak için mütevazi bir izlek sunma derdindedir. Konut meselesini temel uğrak alarak yapılan Marksist soyutlama üç temel aşamadan mürekkeptir. Soyutlamanın ilk uğrağı "gerçek somut" olarak alınan konut meselesinin tüm zenginliği ve karmaşıklığıyla toplumsal ilişkilerin içine yerleştirilerek gözlemlenmesidir. "Düşüncedeki soyut"un kavramsallaştırıldığı ikinci aşamada, Marx'ın emek-değer teorisindeki temel soruya referansla yeni bir soru formüle eden makale, "nasıl bu içerik (konut meselesi), bu formu (TOKİ eliyle konut üretimi) almıştır?" diye sormaktadır. Soyutlamanın üçüncü aşamasında ise "düşüncedeki somut"a dönerek konut sektörünün oluşumundaki temel aktörler olan farklı sermaye fraksiyonları ve devlet tekrardan incelemeye alınır. Bu noktada konut meselesi sermaye çevrimlerinin oluşumu ve Marksist devlet teorileri bağlamına yerleştirilerek konut sektörünün oluşumundaki temel aktörlerin tamamlayıcı ve çelişkili ilişkilerine bakılır. Makalenin son kısmında ise konut meselesinin son donem aldığı forma oluşturulabilecek alternatifler üzerine kısa bir tartışma yapılmaktadır.

Ancak haftada bir gün tüketimden tümüyle çekilmek, kendi başına kalıcı bir dönüşüm yaratmaya yetmez. Gerçek bir değişim, yalnızca mevcut yapıyı reddetmekle değil, onun yerine yenisini kurgulamakla mümkündür. Alternatif üretim biçimleri ve dayanışma ağları inşa edilmedikçe, boykot yalnızca sembolik bir tepki olarak kalır ve yapısal bir karşı koyuşa dönüşemez. Aksi hâlde, bu tür eylemler, tıpkı 19 Mart sonrası üniversite kampüslerinde sırtlanan direnişin zamanla sönmesi gibi, toplumun en duyarlı kesimlerinin Instagram paylaşımlarında sınırlı kalır ve etkisini yitirir.

Son günlerde Türkiye'de ve dünyada ekonominin gündeminde önemli bir konu: Türk lirasının aşırı değer kaybı ve T. Erdoğan'ın, ''Türkiye'nin batının Çin'i olacağı'' söylemiyle pazarladığı 'Yeni ekonomik model'di. Bu türden modeller, IMF ve Dünya Bankası gibi ekonomik tetikçiler eliyle, özellikle dünyanın geri ve bağımlı ülkelerine; 'ihracata yönelik kalkınma modeli' olarak dayatılıyor; kur farkı dezavantajıyla aşırı borçlandırılmış ülke, soyup soğana çevriliyordu. Bu, 80' lerden sonra, 40 yıldır Türkiye'de de uygulamasını gördüğümüz; finanskapitalin, serbest piyasacı Neo-Liberal politikasıydı.Kemal Derviş proğramıyla model Türkiye'de güncellenmiş; devamında iktidar olan AKP, yüksek faiz ve düşük kur politikasını sürdürmüştür ve gelinen aşamada bu da çökmüştür. Kapitalizmin bu sermaye birikim modelinin, 2008 ve sonrasında dünya ekonomisinde baş gösteren kriz süreçlerinin tetikleyicisi olduğunu; bujuva ekonomistler de artık kabul etmektedir. Bu ekonomik modelin, Asya cephesinde, çok yoksul olan Kore ve Çin gibi ülkelere avantaj sağladığı, onları 'geliştirdiği'; aynı zamanda mali-sermayenin sömürü ağına entegre ettiği söylenebilir. Çin'in bugünkü gelişme düzeyinin de, bir orjinalliği yoktur.1000 cıvarında serbest bölgede batılı emperyalistlerin yüzlerce tekeli ve markası, Çin'in doğu sahillerini, 'Dünyanın atölyesi' haline getirdiler. Çin'in değerlerini, ucuz işgücünü, yeraltı ve yerüstü kaynaklarını yağmaladılar.İhraç edilen ürünler, Çin'in ihracatı olarak görünse de, bunun Çin ekonomisine ve ulusal gelirine % 30 katkısı oluyordu ve mallarda somut olarak cisimleşmiş ortalama % 70 emek değeri; batılı tekellerin kasasına akıyordu. Muazzam kaynakların varlığı,her yıl kırsal kesimden 10 milyonu şehirlere akan, yüzmilyonlarcası serbest bölgelerde 50 dolarlık aylıkla, güvencesiz çalıştırılan yedek işçi ordusu; bu süreci denetleyen sözde komunist partisinin (ÇKP'nin) ve devlet aygıtının otoriter, dikta yönetimi; Çin'deki gelişmenin ana aktörüydü.Bu gelişmenin bedeli, işçi cehennemlerinde her yıl yüzbinlercesi yaşamını kaybeden, sakatlanan işçiler; doğanın ve çevrenin ağır tahribatıdır..Çin, günümüzde önemli oranda sermaye ihraç eden ve oransal olarak azalsada sermaye çeken emperyalist süper bölgesel bir güç haline geldi. Sıfırdan dünyada rekabet edebilecek firmalar kurması ve yaratması hayli zordu.Bu zorluğu son yıllarda, özellikle 2008 dünya kriziyle birlikte aştı. Zor duruma düşen, iflası yaşayan işletmeleri satın alma, ortak olma ve hisse alma yoluyla, dünya çapında doğrudan yatırımlardan daha çok pay almaya, bu arada yeni markalara da sahip olmaya başladı.Teknolojik ve ARGE yatırmlarıyla emek üretkenliğini artırdı. Asgari ücret düzeyini görece aşamalı yükseltti, ama gelir dağılımındaki uçurumu da hergeçen gün büyüttü. Çin, milyar dolarlık servete sahip, dünyanın en zengilerinin yaşadığı ülkeler listesinde en başlarda yeralıyor. 2008 krizinden ve pandemiden sonra, büyüme hızı resmi olarak % 14 'lerden % 6 -7 lere -gerçekte ise %2-2.5 -düşse de; ulusal geliri halen kişi başına 4.500 dolar düzeyindedir.Yani yaşam standartları açısından, Türkiye ve diğer kapitalist ülkelerin halen gerisinde bulunan bir ülkedir. Türkiye ve Çin', sözü edilen modeli 80'lerden günümüze yaklaşık 40 yıldır uyguladı, uyguluyor .. Emperyalistlerin ve IMF'nin dayatması sonucu '24 Ocak 1980 Kararları'' ile başlayan, halkın yoksullştırılarak ülkedeki birikimlerin, fabrika ve işletmelerin 'özelleştirme' adıyla, Mali-sermaye tekellerine peşkeş çekilmesi, ancak 12 Eylül Faşist Cunta döneminde hayata geçirilebilmişti. İşçi ve emekçilerin örgütleri kapatılmış, grevler yasaklanmış;sendikacı, gazeteci, devrimci-demokrat , komunist işçi önderlerinin onbinlercesi tutuklanıp cezaevlerine kapatılmış, onlarcası idam edilmişti. 94 Türkiye krizi ve 2002 sonrasında ve 2018'de, ekonomik iflas dönemleri bu modelin sonucu olarak ortaya çıktı.Yani bir ekonomik model, farklı araziye ekilen tohumlar gibi, aynı verimlilikte ürün sağlamıyor. Çin'in ve bazı 'Asya Kaplanları' ve Türkiye'nin pratiğe geçirdiği model, doğal olarak kapitalizmin eşitsiz ve dengesiz gelilşmesinden ötürü; farklı sonuçlar verdi. Çin'in geldiği yer ortada. Fakat Türkiye, şimdiden Çin'in pazarı haline gelmiştir. Türkiye, Çin'in en büyük ithalat ortağıdır. Çin, aynı

1980'lerden bu yana tüm dünyayla birlikte Türkiye'de de yaşanan kapitalist üretim ilişkilerindeki dönüşümün yeni-liberalizm adı altında incelenmesinin bazı açmazlarının olduğu söylenebilir. Bu genel yaklaşım, dönüşümü üretim ilişkilerinin bütününde yaşanan bir değişim olarak kavramaktan çok, salt iktisat politikalarına indirger. Yeni-liberalleşme sürecinin tarihine baktığımızda, sadece geleneksel devlet ve egemenlik biçimlerinde değil, iş bölümü, toplumsal ilişkiler, refah uygulamaları, teknolojik dönüşüm, yaşam biçiminden düşünce ve duygulanım biçimlerine kadar hemen her alanda yıkıcı bir dönüşüme yol açtığı gözlenecektir. Burada göze çarpan, gelinen nokta itibariyle yeni-liberalleşmeyle birlikte her şeyin finansallaşmasıdır. Bu tespit, yeni-liberalleşme ile birlikte her şey piyasalaşmıştır demekten köklü bir farklılık anlamına gelir. Her şeyin finansallaşması, mali sermayenin ekonominin her alanına olduğu kadar, devlet aygıtlarına ve gündelik yaşamın da en küçük hücresine kadar derinleşmesine yol açmıştır. Bu çalışmada amaçlanan, Türkiye özelinde kapitalist dönüşümün sınıfsal ilişkilerde yarattığı değişimi ele almaktır. Bu dönüşümün, merkezinde mali aristokrasinin olduğu bir burjuva iktidarını doğurduğu ve bu iktidarın ihtiyaç duyduğu siyasal ve dolayısıyla ideolojik desteğin, finansallaşma ve üretim biçiminin aldığı yeni kombinasyonun doğal sonucu olarak serpilip büyüyen küçük burjuvaziden geldiği çalışmanın temel varsayımıdır.

Bu çalışma, eleştirel bir toplum kuramı olarak Marksizmin, özel olarak da kapitalist irrasyonel rasyonalite kavramının sunduğu kuramsal imkânlardan yola çıkarak, kapitalizmin uzun tarihi içinde tarım-gıda ilişkilerinin, birbiriyle iç içe geçen iki eğilim üzerinden şekillendiğini iddia ediyor: gezegensel tarımsallaşma (kır-doğa aksının kapitalist tarımsallaşması) ve gıdanın tarımsızlaşması (gıda ile tarım-kır-doğa arasındaki tarihsel, ekolojik, toplumsal ve kültürel bağların kopması). Bu iki eğilimin, aynı zamanda, kapitalist gıda rejiminin tanımlayıcı çelişkileri olarak da kavramsallaştırılabileceğini tartışmaya açıyor. İlgili literatürde, gıda rejimi kavramının özgün katkılarından birisi, tarım-gıda ilişkilerinin tarihsel seyrini her biri (birbiriyle ilişkili ve fakat) farklı dinamiklerle şekillenen gıda rejimleri çerçevesinde analiz etmemize olanak tanıması olarak işaretlenebilir. Kapitalist tarım-gıda ilişkilerinin dönemlendirilmesine yönelik bu katkılardan beslenen bu çalışma da her bir farklı gıda rejimini ortak kesen ve bu farklı rejimleri kapitalist yapan nedir sorusunun peşine düşerek, gıda rejimi kavramı etrafında yürütülen kuramsal tartışmaları zenginleştirmeyi hedefliyor. Bu doğrultuda, burada önerilen ve geliştirilen gezegensel tarımsallaşma ve gıdanın tarımsızlaşması kavramlarının, kapitalizmin kendisini aynı zamanda bir gıda rejimi olarak düşünmenin analitik araçları olarak da görülebileceğini öneriyor.

Türkiye 1960 yıllarında hızlı sanayileşme ve bu sanayileşmeye bağlı kentleşmenin yoğunlaştığı bir dönem olarak hem iktisat kitaplarına hem de tarih kitaplarına geçmiştir. 1950'li yıllarda başlayan kırdan kente göç 1960'lı yıllarda artarak devam etmiştir. Bu dönemler Türkiye'de kentlerin ekonomik olarak büyüdüğü dönem olmanın yanı sıra işçi sınıfının oluşması ve bununla beraber sınıflar arası eşitsizliğin derinleştiği, ortaya çıkan hak arayışlarının da temelini oluşturan dönemler olmuştur. Bu sınıf çelişkisinin en derinden hissedildiği yerler ise kentin içindeki yoksul işçi mahalleleri olmuştur. Karanlıkta Uyananlar filmi, Türkiye'deki bu süreci tarihsel bağlamı ile ele alarak işçi sınıfının mücadelesini sinema perdesine çarpıcı şekilde yansıtmıştır. Bu çalışmada Karanlıkta Uyananlar filmi Marksist kent kuramcıları olan Hanri Lefebvre'ün Kentsel Devrim ve David Harvey'in Kent Deneyimi kitapları temel alınarak hem bir sanayi şehri incelemesi hem de işçi sınıfının kentlerdeki direniş alanını örme mücadelesi açısından inceleme hedeflenmiştir.

Günümüz toplumlarında kimlik ve aidiyetlerin kaynağı ve aynı zamanda toplumsal bütünleşmenin dayanağını teşkil eden değer ve inançlara çeşitli kesimler tarafından farklı hatta karşıt anlamlar atfedilmesinin kamusal alan ve siyasi arenada doğurduğu gerilim ve sürtüşmelere İngilizce culture war [kültür savaşı] adı verilmektedir (Hunter, 1991: 287). Bu tür çatışmalar en çok dinsel ve seküler görüşlü sosyal gruplar arasında gerçekleşmektedir (Maier, 2012: 155). ABD'de bazı gazetecilerin Almanca Kulturkampf kelimesini 1920'lerde Amerikan toplumunun kırsal, dindar ve muhafazakâr değerlere sahip kesimleriyle kentsel, seküler ve liberal değerleri paylaşan kesimlerini temsil eden sivil toplum kuruluşları arasında farklı konulardaki çekişmelerini adlandırmak niyetiyle kullandığı bilinmektedir. Yirminci yüzyıl boyunca kamusal alanda az da olsa Kulturkampf isminin Almanya'daki tarihsel bağlamını çağrıştıran kullanımları bulunmaktadır. Bunun en güncel örneklerinden biri: Barack Obama başkanlığındaki ABD yönetiminin 2012'de Katolik Kilisesine bağlı sağlık kurumlarını yürürlükteki yasal çerçeve uyarınca doğum kontrol hap ve gereçlerini bedava dağıtmaya zorlamasıdır. Olay, Amerikan Katolik medyası tarafından Kulturkampf olarak nitelendirilmiştir (Jaworska ve Leuschner, 2018: 132). Ayrıca 2000'li yıllarda bazı dinî sivil toplum kuruluşları ve LGBT+ birey ya da sivil toplum kuruluşlarını karşı karşıya getiren davalar hakkında hukukçular arasında Kulturkampf nitelemesi kullanılmıştır (Venator Santiago, 2005: 1155-1157). Ancak İngilizcede ve özellikle Standart harflerle yazılacak Manço, U. (2023). Postmodernleşen Kulturkampf: Amerika'da Culture Wars. N. Doğan ve İ. Özet (ed.), Modern Türkiye'de Kültür Savaşı. Ankara: Nika Yayınları, 51-80.

O" zellikle tek bir anlamı varmış gibi görünen kelimeler, onlara çok dikkat etmek gerekir. Alman 'ilozof Heidegger'le başlayalım: "Noksanlık şu demektir: Birbirine-ait-olanın henüz-bir-arada-olmayışı." 1 Bu cümledeki sözcüklerin tire işaretleriyle birbirine bağlanmış olmasını gözden kaçırmamak gerekiyor. Çünkü birbirine aitlikleri tam da kendi varlığına içkin olanların "birbirine-ait-oluşu"ndan söz ediliyor. Ve "bir-arada-oluşu" da birbirine-ait-olanların içkin zorunluluğu olarak ileri sürüyor. OJ yleyse, birbirlerine ait oluşları varlığına içkin olanların birbirinden ayrı olması noksanlık dediğimiz durumun tam anlamını veriyor. Onların halihazırdaki ayrılığı da buluşmalarının imkansızlığını değil "henüz" buluşmamış olmalarının altını çiziyor. Konuya bu kadar dolambaçlı bir giriş yapmamın garipseneceğini tahmin ediyorum, ama son zamanlarda kimlerin işçi sınıfından kabul edilip kimlerin kabul edilmediğini, kimlerin işçi kabul edilseler de 'iiliyatta karşı sınıfa ait sayıldıklarını, hangi renkteki yakaların ve meslek gruplarının işçinin hası ya da fosu olarak görüldüklerini okurken bu sözleri hatırlamamak mümkün olmadı. Çünkü, sosyalist hareket gibi birincil görevi ve hede'i "işçi sınıfının birliğini sağlamak" olan bir siyasal-ideolojik çizginin içerisinde işçi sınıfını sürekli bölen ve bu bölünmeyi bir tür devrimci radikalizm olarak benimseyen bir yaklaşımın boy verişini izliyoruz.

Türkiye'de sosyalist hareketin işçi sınıfıyla kurduğu ilişki, özellikle 12 Eylül ve onu takip eden baskı döneminde hayli derin yaralar aldı. Öte yandan, adına ve misyonuna yaraşır biçimde, sosyalist hareketimiz her zaman işçi sınıfıyla bağ kurmanın yollarını da arayıp durdu. Dünyadaki benzerleri ile kıyaslandığında, ülkemiz sosyalist hareketinin işçilere, emekçilere, yoksullara olan ilgisini hiç kaybetmemesini hem sevindirici hem de övünç verici bulmalıyız. Yine de bu ilginin sürekliliği onun her zaman doğru ve sağlıklı bir kuramsal zemine yaslandığı anlamına gelmiyor. Deyim yerindeyse, sosyalist hareketimizde işçi sınıfına gösterilen "duygusal" ilgi ile sınıf kavramına gösterilen kuramsal ilgi arasında bir boşluk hep yer aldı, almaya da devam ediyor. Tam da bu nedenle, son 40 yıla damgasını vuran neoliberal egemenliğin, özellikle de son 20 yılda şiddetlenen yeni proleterleşme ve mülksüzleşme deneyimlerinin Marksist kuram içerisinde çözümlenmesi konusunda çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalındı. Bu zorluklardan biri "kentli emekçiler" ya da "gri yakalılar" gibi teşbihlerle işaret edilen kesimlerin sınıf aidiyetini sarih biçimde saptamakta yaşandı. Öyle ki, aşağıda göstermeye çalışacağımız gibi, adıyla sanıyla işçi sınıfının bir parçası olarak tanımlanması gereken kesimler, hiçbir kuramsal karşılığı ve açıklayıcılığı da olmamasına rağmen, anaakım akademiden ithal edilmiş "orta sınıf" kavramının içine sokulmaya çalışıldı. Böyle yapmak normal kabul edilir edilmez de Gezi Direnişi'ni "orta sınıf radikalizmi" olarak çözümlemekten tutun da toplumsal muhalefetin değişik kulvarlarını "tuzu kuruların yaşam tarzı kaygısı" diyerek değersizleştirmeye kadar birçok anlamsız tavır ortaya çıkabildi.

Neoliberalizmin sahneye çıkışı işçi sınıfının somut ve pratik kazanımlarına ağır bir saldırı biçiminde olmuştu. Ancak çok geçmeden, neoliberalizmin saldırısının ücretlere, emekçilerin sosyal güvenlik ve örgütlenme haklarına, kamunun varlıklarına el koymaya münhasır olmadığı belli oldu. Karşımızda sadece özelleştirmeleri, sermayeye dolaysız kaynak aktarımını, kamuda istihdamın azaltılmasını vb. dayatan bir ekonomi paketi yoktu. Aynı zamanda, devlet-yurttaş ilişkisinden ortak hukuka, toplumsal ilişkilerden kentsel mekanın düzenlenmesine kadar yayılan, yani tüm içerimleriyle birlikte toplumu dönüştürmeyi hedefleyen bir egemenlik tarzı söz konusuydu. Kabul etmek gerekir ki, sosyalist düşünce, neoliberalizmin bu bütüncül dönüşüm hedefini ve bunun altyapısını oluşturmak için attığı sinsi adımları tam bir berraklıkla fark etmekte biraz geç kaldı. Yine de şimdilerde bu eksikliğin telafisi için hem düşünsel hem de pratik zeminlerde yoğun bir faaliyet görülüyor.

Türkiye kapitalizminin gerek siyaset ve ideoloji başlıklarında gerekse toplumsal dinamikler alanında uzunca bir süredir ciddi sıkıntılarla uğraşmakta olduğu artık biliniyor. Asıl olarak düzenin yeniden-üretimi sürecine etki eden bu sıkıntılar, bir süre yoğun ideolojik ve siyasal gündemler yaratılarak hafifletilmeye çalışıldı. Ancak sürecin seyrine dikkatli bir biçimde bakıldığında söz konusu sıkıntıların atlatılması ve rejimin ferah bir düzlüğe ulaşması olasılığının neredeyse yok olduğu, Türkiye kapitalizminin daha uzunca bir süre "kriz masası"ndan kalkamayacağı da görülüyordu. Birinci Cumhuriyet, dünya emperyalizminin bütün planlarına uygun bir biçimde, restorasyondan çözülüşe doğru hızla yol aldı. Ancak, beklendiği gibi, çözülüş sancısız olmadı ve bu sancıları hafifletmek ve süreci "kazasız" atlatabilmek için gerekli olan karşı devrim ise adım adım örgütlendi. Bu anlamda, dünya emperyalizmi ve Türkiye burjuvazisi çözülüşe, çözülüş ise karşı devrime muhtaçtı. Bugün İkinci Cumhuriyet adıyla tanımladığımız, AKP eliyle toplumun bütünüyle gericileştirilmesi, toplumsal yaşamın tüm alanlarının piyasanın azgın saldırılarına kurban edilmesi ve emperyalizmin planlarının sadık bir uşağı olmak için bölgede tetikçi ve işbirlikçi rollerin üstlenilmesi olarak tarif edebileceğimiz süreç, bu karşı devrimin bizzat kendisiydi.

Bu çalışma, bir ilişki türü olarak uluslararası ilişkilerde (Uİ) sınırlar ve sınır duvarlarını Uluslararası İlişkiler (Uİ) disiplininin belki de en bilindik kuramı Realizm çerçevesinde ele almaktadır. Sınır Çalışmaları (SÇ), Uİ’ye nazaran oldukça genç ve bakir disiplin olarak, ortaya çıkışında daha çok Coğrafya ve Tarih disiplinlerinde ele alınırken üretilen çalışmalar da baskın bir şekilde jeopolitik temelli olmuştur. Bununla birlikte, sınırların zamanla artan önemi, sınır çalışmalarını da çok disiplinli (multidiscilinary) ve disiplinler arası (interdisciplinary) bir boyuta taşımıştır. Yine de SÇ’ye bünyesinde daha çok yer veren disiplinlerden birisi de Uİ olmuştur. Sınırlar, devlet merkezli odağıyla özellikle Realist paradigmanın başrolü kapmasını sağlamıştır. Nitekim sınırlar, devlet inşasında ve sürdürülmesindeki hayati konumları gereği güvenlik ve egemenlik kavramları merkezi öneme sahiptir. Realist teoriye göre, devletler anarşik uluslararası sistemde güçlerini maksimize etmeye çalışırken sınırlar da devletlerin güvenlik politikalarının kilit unsurlarıdır. Bu çalışma, Realizm perspektifinden sınırlara ve sınır duvarlarına bakışı giriş niteliğinde derleme olarak ele almaktadır. Çalışma, Realizmin devlet merkezli ön kabulünden hareketle sınırların merkezi rolünü vurguladığı gibi Uİ açısından kritik bir araştırma alanı olarak daha da önem kazanacağını öngörmektedir.

Anahtar Kelimeler: Sınır, Sınır Çalışmaları, Sınır Duvarları, Uluslararası İlişkiler, Realizm

Konstrüktivizmin 1990'lı yıllarla birlikte uluslararası ilişkiler alanında ortaya çıktığı görülmektedir. Pozitivist teorilerle Post-pozitivist teoriler arasında konumlandırılan Konstrüktivizm, uluslararası ilişkilerin sosyal yanına yaptığı vurgu ile ön plana çıkmaktadır. Uluslararası sistemin temel yapılarının maddi olmaktan çok sosyal olduğunu ileri süren Konstrüktivizm, normatif olanın maddi yapılar üzerindeki önceliğini savunmaktadır. Bu çalışmada öncelikle Konstrüktivizmin tarihi gelişimden bahsedilecek, ardından teorinin dayandığı temel ilkelere ve varsayımlara yer verilecektir. Teorinin temsilcileri olarak kabul edilen bilim adamlarının yorumlarına da değinildikten sonra karşılıklı eleştiriler ele alınacaktır. Ardından uluslararası ilişkilerin temel teorileri ile Avrupa Birliği'ni açıklamadaki konumlarına yer verilecektir. Son olarak Avrupa Birliği ve Türkiye'den örneklerle Konstrüktivizm teorisi pratik olarak incelenmeye çalışılacaktır.

İnsanın kişilik dünyasını ve karakter sağlığını belirleyen en önemli husus kanıksanmış kültürel değerlerdir. Saygı temelli olan değerler bütünü, gerek bireyin kendine karşı, gerekse ilgili olduğu toplumun sosyal ilişkilerine ait niteliği belirleyen özelliğe sahiptir. Bununla birlikte ortak yaşam statüsünde olan doğa ve içinde barınan canlı cansız tüm varlıklar bu sentezin bir parçasıdır. Bu nokta da davranışsal yanılgı, kişinin özgül saygınlığı ile yöneldiği her şeyden kasıtlı olarak beklentiye girmesidir. Pragmatist içeriği olan tüm yaklaşımların sürdürebilir özelliği yoktur. Çıkar ilişkisine bağlanan tüm iletişim ve etkileşim anlık tatmine yöneliktir. Oysa devamlılığı temin edilemeyen tüm girişimlerin verimli kazanımı bulunamaz. Dolayısıyla duyusal tüketimin istikrarsızlığı, daha fazlasını isteyen bir seviyeye ulaşarak taşkınlıklara neden olur. Aşırılık her ne ile ilgili olursa olsun zararlıdır. Bu bağlamda alış veriş algısı ile belirlenen insani hedeflerin yolu doğru sonuçlara ulaşmaktan uzaktır. Değerli olan tutum ve davranışın asıl gösterilme nedeni; doğru olan bir faaliyetin, doğru olduğu için gerçekleştirilmesidir. Yani eylemin doğası, öyle olmasını gerektirdiği için yapılmış olmasıdır. Bir menfaat beklenilen duyusal ilişkilerin gerçekçi bir karşılıkta bulunması düşünülemez.

Yazının sonlarında genleri oluşturan nükleik asitler (DNA ve RNA'nın yapıtaşları) ile proteinlerin karıştırılması dışında hata içermediğini düşündüğümüz bu yazının eleştirdiğimiz yönü ise şudur: Doğada evrimsel süreçlerle oluşan ve gelişen beyindeki akıl/düşünme süreçleri, nörofizyolojik süreçlerin birliğidir. Düşünme süreçleri ve akıl, tümüyle ve tamamıyla aslında sinir sistemindeki maddi süreçlerin kendisidir. Bu süreçler, belirli bir organizasyona yani işleyişe ve düzenlenişe/yapıya sahip beyinde ortaya çıkar. Daha primitif canlılarda ise çevresel etkilere, tepki oluşturmak için farklı süreçler ve mekanizmalar yürürlüktedir ki bunlar bilincin primitif biçimleridir. Bilinç her durumda canlıların çevreleriyle olan etkileşimleriyle belirir. Düşünme/akıl süreçleri, maddidir. Doğanın evrimine bir "akıl" atfetmek ise doğru olmayacaktır. Doğanın sahip olduğu varsayılan bir akılla evrimleşe geldiği ve beyni oluşturduğu düşüncesi, nesnel idealizme kapı açabilecek bir yaklaşım haline gelebilir. Üstelik bu düşünce Hegelci teleolojik perspektife de götürebilir. Doğa, insan aklını yaratmak için bir amaca sahipti şeklinde teleolojik olarak düşünülebilir. Bu şekildeki düşünce bilimsel değildir.

Her alışveriş yeni bir hikâyenin başlangıcıdır. Bir ürünü satın almak, sadece maddi bir değişim değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir etkileşimdir. Özellikle de bugüne değin, alışveriş biçimleri ve ödeme yöntemleri evrim geçirmiştir. Bu evrimin en belirgin örneklerinden birisi de “Şimdi Al Sonra Öde” kültürüdür. Yani, “borç” kültürüdür. Ve bu kültür, özellikle de günümüz tüketim toplumunda, oldukça yaygınlaşmış durumdadır. Nitekim, artık neredeyse hepimizin cebinde/cüzdanında bir veya birden fazla bankaya ait kredi kartı bulunuyor. Bunlar, “bankalara ait”, bize değil... Onlar istenildiğinde bize verilen ve istenildiğinde de geri alınan kredilerdir. Biz, bu kredileri bankalardan alıp alışveriş yaparken, karşı tarafa “yaz tahtaya, al haftaya” derken, karşı taraf da bize “sorun yok, şimdi al sonra öde” demiş oluyor. Bu bakış açısına göre insanlar ihtiyaçlarını karşılamak için, önceden paraya sahip olmak zorunda değildir. Bunun yerine, gelecekteki gelirlerine dayanarak, borçlanma yoluyla hemen satın alabilirler. Bu durum, tüketim alışkanlıklarının ve finansal davranışları köklü bir değişimine işaret ediyor.

Özet-De¤erler pozitivist anlay›fl›n etkisinde uzun y›llar salt bireysel gerçekli¤i ifade etti¤i ve öznel bir karaktere sahip oldu¤u gerekçesi ile sosyolojik incelemelerin kapsam› d›fl›nda tutuldu. Fakat son y›llarda "de¤er" konusu sosyolojinin temel inceleme alan› içine girdi. Bilin-di¤i gibi toplumsal yap›y› oluflturan temel toplumsal kurumlar›n tümü kendine ait de¤erler içermektedir. Ayr›ca bir toplumdaki de¤erlerin kayna¤› kiflinin d›fl›ndad›r ve kifli bunlar› kontrol edemez. Bir toplumdaki bireyler çeflitli ideallere, inançlara sahip olmasalard› o toplumda çeflitli normlar›n oluflmas› da mümkün olamayacakt›. Bunun yan›nda de¤erler, hiçbir zaman kendi bafllar›na bir biliflsel kategori oluflturmazlar ve bunlar baflka alanlardaki de¤erlerle iliflkilidirler. Ço¤u kez de de¤erler kiflilerin davran›fllar›nda birer ba¤›ms›z de¤iflken rolü oynarlar. Bir fakire yard›m eden kiflinin durumuna bakt›¤›m›zda, kifli bunu sadece dinî bir görev olarak yapmayabilir. Ayn› zamanda bu dav-ran›fl o kiflinin insanî de¤erleri konusunda da bize bilgi verir. Makalede de¤er kavram›, sosyoloji literatürü temelinden hareketle, yakla-fl›mlar ve süreç içerisinde geçirdi¤i dönemeçler tan›t›l›p de¤erlendirilerek ele al›nm›flt›r.

Müslüman Ermeniler: Hasköy Örneği Öz Araştırma alanında sayıca bir azınlık olarak yaşayan etno-dinî bir topluluğun, dindarlık gibi dinsel yaşamlarını ve gündelik hayat pratiklerini konu edinen bu çalışma, araştırma sorularını yönlendiren konular etrafındaki teorik tartışmalar ekseninde, saha çalışması verilerine dayandırılmıştır. Bu çerçevede araştırma; Muş'un Hasköy ilçesinde yaşayan Müslüman Ermenilerin dini hayatını ve kendilerini ifade etme biçimlerini, sihir, büyü, türbe ziyaretleri, nazar gibi popüler dindarlık inanış ve biçimlerini, eski inanç, kültür ve geleneklerini yeni dini kimliklerinde ne şekilde sürdürdüklerini nitel araştırma yöntemiyle anlamayı amaçlamıştır. Dinsel hayatın, anlamayı ve yorumlamayı gerektiren yapısı nedeniyle araştırma konusu, derinlikli görüşmeler yoluyla elde edilen veriler üzerinden analiz edilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede yapılan bu çalışmada, bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Hasköy'de Ermeniler, çoğu insan tarafından Hıristiyanlıkla eş değer görülmektedir. Araştırma alanında yaşayan Müslüman Ermenilerin çok azının bilerek ve isteyerek Ermeniliklerini ifade edebildikleri, bu çalışmanın ulaştığı bir diğer sonuç olmuştur. Muş'da azınlık durumunda yaşayan Müslüman Ermeniler, kendileri için Ermeni isminden ziyade çoğunlukla Müslimin ismini kullanmayı tercih etmişlerdir.

Louis-Philippe Fransa'sından Mehmet Şimşek Türkiyesi'ne 19. Yüzyıl ve 21. Yüzyılda bitmeyen sınıf savaşımları Karl Marks'ın Fransa'da sınıf savaşımları adlı yapıtını okuyan dikkatli okurlar, 19. Yüzyıl Fransası ile 21. Yüzyıl Türkiyesi arasında şaşırtıcı benzerliğin farkına varabilirler. Marks bu eserinde Fransız devrimini gerçekleştiren ve sonrasında iktidarı mali aristokrasi ile paylaşmak isteyen sınıfların 1848 yılındaki yenilgisini ele almaktaydı. Fransa'da burjuvazi ve köylülük henüz 1789 Büyük Fransız Devrimi ile mutlakiyetin ve soyluluğun devrilmesi sürecinde işbirliği yapmışlardı. Ancak Louis-Philippe zamanında egemen olan Fransız burjuvazisi değil, bankacılar, borsa kralları, demiryolu kralları, kömür ve demir madeni sahipleri, orman sahipleri ve toprak sahiplerinin onlara bağlı bölümünden oluşan burjuvazinin mali aristokrasi denilen kesimiydi.