Academia.eduAcademia.edu

Outline

PREHISTORIA DEL SUBBETICO

2020, ANTIQVITAS

Abstract

Los Tajos de Marchales (Colomera-Montillana) conforman un paraje natural singular. Las recientes investigaciones resaltan su importancia patrimonial para la Prehistoria del Subbético granadino. La presencia humana más antigua arranca en el Pleistoceno Superior. La intervención del “Abrigo G40” (abrigo 3) ha comenzado arrojar datos sobre los grupos humanos que sustituyeron a los Neandertales en esta región del sur de la Península Ibérica. Durante el Holoceno, sus cavidades presentan abundantes testimonios del Neolítico (contextos funerarios y manifestaciones rupestres de Estilo Esquemático). Un ejemplo de ello es la cavidad sepulcral de Cueva Leandro, adscrita al V milenio a.C. Por último, el proceso de ocupación prehistórica finaliza con el establecimiento del destacado recinto de la Edad del Cobre de Pedriza de Cartuja, un emplazamiento que posee tres líneas de murallas concéntricas que se destaca como un referente patrimonial excepcional y bien conservado para la Prehistoria andaluza.

References (41)

  1. A. MORGADO, A. GARCÍA-FRANCO, J. A. BUENO HERRERA, R. LÓPEZ ORTEGA, U. SANTAMARIA, J. GARZÓN VICENTE, C. AGUILÓ RIVERA, R. BERMÚDEZ CANO, T. R. MARÍN GÓMEZ, M. NAVERO ROSALES, D. PÉREZ L'HUILLIER, A. PIRIZ OLIVERA, T. J. SOTO CANO, Á. DE LA TORRE LORENZO, D. VIVAR RÍOS Lám. 11: Cueva Leandro. Cerámicas decoradas incisas con esquemas en zig-zag. ANDERSON, L.; REYNOLDS, N. y TEYSSANDIER, N. (2019): "No reliable evidence for a very early Aurignacien in Southern Iberia" , Nature Ecology & Evolution, 3, p. 713. ARRIZABALAGA, A. e IRIARTE, M. J. (2010): "El Pa- leolítico inicial en el siglo XXI. Dos décadas de avances en la encrucijada vasca" , El Paleolítico Superior Peninsular, Seminari d'Estudis i Recer-ques Prehistòriques, Universi- tat de Barcelona, Barcelona, pp. 311-335.
  2. AUBRY, T.; DIMUCCIO, L.; ALMEIDA, M; NIEVES, M.; ANGELUCCI, D. y CUNHA, L. (2011): "Palaeoenvironmen- tal forcing during the Middle-Upper Palaeolithic transition in central-western Portugal" , Quaternary Research, 75, pp. 66-79. AURA, J. (1997): "Al sur del Ebro. Badeguliense y Magdaleniense en la región mediterránea (ca. 17.000- 11.000 BP)" , El món mediterrani després del Pleniglacial (18.000-12.
  3. B.P.), Centre d´Investigacions Arqueològi- ques, Girona, 17, pp. 243-254.
  4. AURA, J. (2007): "Badegouliens et Magdaléniens du versant méditerranéen espagnol" , Bulletin de la Societé Prèhistorique Française, 104 (4), pp. 809-824.
  5. AURA, J.E.; JORDÁ, J.F.; PÉREZ, M.; BADAL, E. y MORALES, B. (2010): "25 años de investigación sobre el Paleolítico superior de Andalucía: la cueva de Nerja, Málaga (1979/2009)" , Jornadas Internacionales sobre el Paleolítico superior peninsular: Novedades del S. XXI. AURA, J.E; TIFFAGORN, M.; JORDÁ, J.F.; DUARTE, E.; FERNANDEZ, J.; SANTAMARIA, D.; RASILLA, M.; VA- DILLO, M. y PEREZ, M. (2012): "The Solutren-Magdalien transition: A view from Iberia" , Quaternary International, pp 1-13. AUBRY, T.; DIMUCCIO, L.; ALMEIDA, M; NIEVES, M.; ANGELUCCI, D. y CUNHA, L. (2011): "Palaeoenvironmen- tal forcing during the Middle-Upper Palaeolithic transition in central-western Portugal" , Quaternary Research, 75, pp. 66-79. BARCIELA GONZÁLEZ, V.; GARCÍA ATIÉNZAR, G. y LÓPEZ SEGUÍ, E. (2014): "El yacimiento prehistórico de Los Limoneros II (Elche), en JOVER MAESTRE, F. J.; TORREGROSA GIMÉNEZ, J. y GARCÍA ATIÉNZAR, G. (eds.), El Neolítico en el bajo Vinalopó (Alicante, Espa-
  6. Archaeopress, Oxford, pp. 51-54. BARROSO RUIZ, C.; MEDINA LARA, F.; ONORATINI, G. y JORIS, C. (2003): "Las industrias del Paleolítico Supe-
  7. Andalucía, Sevilla, pp. 469-495.
  8. CANTALEJO, P.; MAURA, R.; ESPEJO, M.M.; RAMOS, J.F.; MEDIANERO, J.; ARANDA, A. y DURÁN, J.J. (2006): La Cueva de Ardales: Arte rupestre y ocupación en el Paleolítico superior, Diputación de Málaga. Málaga. CABRERA, V.; MAÍLLO, J.; PIKE-TAY, A.; GARRALDA, M. D. y BERNALDO DE QUIRÓS, F. (2006) "A Cantabrian perspective on late Neanderthals" , en CONARD, N. (ed.)
  9. When Neanderthals and Modern Humans Met, Kerns Verlag. Tübingen, pp, 441-465.
  10. CÁMARA SERRANO, J.A.; AFONSO MARRERO, J.A. y MOLINA GÓNZÁLEZ, F. (2016): "La ocupación de La Peña de los Gitanos (Montefrío, Granada) desde el Neolí- tico al mundo romano. Asentamiento y ritual funerario" , en PEDREGOSA MEGÍAS, R.J. (ed.), Arqueología e histo- ria de un paisaje singular: Las Peñas de los Gitanos (Montefrío, Granada), Ayuntamiento de Montefrío, Grana- da, pp. 18-121.
  11. CARRASCO RUS, J.; NAVARRETE ENCISO, M.S.; PACHÓN ROMERO, J.A.; PASTOR MUÑOZ, M.; GÁMIZ JIMÉNEZ, J.; ANÍBAL GONZÁLEZ, C. y TORO MOYANO, Prehistoria del subbético de Granada: el conjunto arqueológico de los Tajos de Marchales (Colomera-Montillana, Granada)
  12. I. (1986): El poblamiento antiguo en la tierra de Loja, Excmo. Ayuntamiento de Loja, Granada. CARRION, F. y CONTRERAS, F. (1979): "Yacimientos neolíticos en la zona de Moclín, Granada" , Cuadernos de Prehistoria de la Universidad de Granada, 4, pp. 21-56.
  13. CASTRO, M.; ZAFRA, N. y HORNOS, F. (2010): "El lugar de Marroquíes Bajos (Jaén, España) -localización y ordenación interna" , en MATEUS, J.E.; QUEIROZ, P.; BUARQUE, A; CRUZ, A.R.; VALERA, A.C.; EVANGELISTA, L.S.; CAROZZA, L.; GALOP, D.; MAGNY, M.; GUILAINE, J.; FIDALGO, C. y OOSTERBEEK, L. (eds.), International Union for Prehistoric and Protohistoric Societies. Pro- ceedings of the XV World Congress (Lisbon, 4-9 Sept- ember 2006), vol. 36. British Archaeological Reports. Inter- national Series 2124, Archaeopress, Oxford, pp. 151-159.
  14. CNT-CORDOBA (2010): "Córdoba, una arqueología en precario (I). El Convenio Gerencia Municipal de Urbanis- mo-Universidad de Córdoba" , ANTIQVITAS, 22, pp. 253-
  15. COLIN, E. (e.p.): "Excavación y prospección en el ya- cimiento Loma del Real Tesoro I y Loma del Real Tesoro II del término municipal de Carmona (Sevilla)" , Anuario Ar- queología de Andalucía 2016. CORTÉS, M. (ed.) (2007): Cueva Bajondillo (Torre- molinos), Diputación Provincial de Málaga, Málaga. CORTÉS-SÁNCHEZ, M.; JIMENEZ-ESPEJO, F.; SI- MON-VALLEJO, MARÍA.; STRINGER, C.; LOZANO, M.; GARCÍA-ALIX, A.; VERA, J.; ODRIOZOLA, C.; RIQUEL- ME-CANTAL, J.; PARRILLA, R.; MAESTRO, A.; OHKOU- CHI, N. y MORALES-MUÑIZ, A. (2019): "An early Aurigna- cian arrival in southwestern Europe" Nature Ecology & Evolution, 3, pp. 207-2012.
  16. CRIADO BOADO, F. (2001): "La memoria y su huella.
  17. Sobre arqueología, patrimonio e identidad" , Claves de la Razón Práctica, 115, pp. 36-43.
  18. CHIPPINDALE, C. (2000): "Archaeology´s Proper Pla- ce" , Archaeology, 53:2, pp. 67-68.
  19. CRISTO ROPERO, A. (2015a):
  20. Granada. CRISTO ROPERO, A. (2015b): "Propuesta metodológi- ca de documentación de arte rupestre. Primer acercamien- to a Tajo de Marchales (Colomera, Granada)" , @rqueolo- gía y Territorio, 12, pp. 1-11.
  21. CRISTO ROPERO, A. (2019): "Antropomorfos de Tajo de Marchales (Colomera, Granada)" , en GARCÍA ATIÉN- ZAR, G. y BARCIELA GONZÁLEZ, V. (coords.), Socieda- des prehistóricas y manifestaciones artísticas. Imáge- nes, nuevas propuestas e interpretación, Publicaciones INAPH (Colección Petracos 2), Alicante, pp. 175-178. DELIBES DE CASTRO, G.; GARCÍA GARCÍA, M.; OLMO MARTÍN, J. y SANTIAGO PARDO, J. (2014): Re- cintos de fosos calcolíticos del valle medio del Duero. Arqueología aérea y espacial, Universidad de Valladolid, Valladolid. ESCUDERO CARRILLO, J.; DIAZ-ZORITA, M.; BAR- TELHEIM, M. y GARCÍA SANJUÁN, L. (2017): "Chalcolithic Enclosures in the Lower Guadalquivir Basin. La Loma del Real Tesoro (Carmona, Seville, Spain) and its Resources" , en BARTELHEIM, M.; BUENO RAMÍREZ, P. y KUNST, M. (eds.), Key resources and sociocultural developments in the Iberian chalcolithic, Ressourcen Kulturen Band 6, Tübingen, pp. 257-272. ETXEBERRIA, F. (1994): "Aspectos macroscópicos del hueso sometido al fuego. Revisión de las cremaciones descritas en el País Vasco desde la Arqueología" , Munibe (Antropologia-Arkeologia), 46, pp.111-116.
  22. FARYLUK, F. (2015): "Pasado, propiedad y poder. Crí- tica desde una arqueología anarquista a la construcción estatal y académica del patrimonio arqueológico en Argen- tina" , La Descommunal, 1, pp. 11-22.
  23. FINLAYSON, C.; GILES, F.; RODRÍGUEZ-VIDAL, J. et alii (2006): "Late survival of Neanderthals at the southern- most extreme of Europe" , Nature, 443, pp. 850-853.
  24. FORTEA, J.; RASILLA, M. DELA; SANTAMARIA, D.; MARTÍNEZ, I.;DUARTE, E. y FERNÁNDEZ DE LA VEGA, J. (2010): "El Paleolítico superior en Asturias en los albores del siglo XXI" , El Paleolítico Superior Peninsular. Semi- nari d'Estudis i Recerques Prehistòriques Monogra- fies, Universitat de Barcelona, 8, pp. 271-289.
  25. GÁMIZ CARO, J. (2018): La cerámica neolítica de Los Castillejos (Montefrío, Granada). Estudio tipológi- co, decorativo y tecnológico. Tesis doctoral, Universidad de Granada, Granada. GARCÍA-FRANCO, M.A. (2015): Análisis tecnotipológi- co del yacimiento al aire libre de "Tajos de Marchales" (Colomera, Granada), Trabajo fin de Master, Dpto. Prehis- toria y Arqueología de la Universidad de Granada, Granada. GARCÍA-FRANCO, M.A. y MORGADO, A. (2016a): "Approach to the blade technology analysis of the Upper Palaeolithic site of "Tajos de Marchales" (Granada, Spain)" , Journal of Lithic Studies, 3:2, doi:10.2218/jls.v3i2.1883. GARCÍA-FRANCO, M.A. y MORGADO, A. (2016b): " , ANTI- QVITAS, 28, pp. 7-20. GARCÍA-FRANCO, M.A. y MORGADO, A. (2018): "Aná-
  26. Granada, 28, pp. 213-231. GARCÍA-RIVERO, D.; VERA-RODRIGUEZ, J.C.; DÍAZ- RODRIGUEZ, M.J.; BARRERA-CRUZ, M.; TAYLOR, R.; PÉREZ-AGUILAR, L.G. y UMBELINO, C. (2018): "La Cue- va de la Dehesilla (Sierra de Cádiz): vuelta a un sitio clave para el Neolítico del sur de la península ibérica" , Munibe, 69, pp. 123-144.
  27. HARDING, A.; SIEVERS, S. y VENCLOVÁ, N. (eds.) (2006): "Enclosing the Past: inside and outside in Prehis- tory" , Sheffield Archaeological Monographs 15, J.R. Co- llis Publications, Sheffield. LÓPEZ ORTEGA, R.; MORGADO-RODRÍGUEZ, A.; CARRASCO RUS, F.J.; BUENO HERRERA, J.A.; CRISTO ROPERO, A. y BERMÚDEZ CANO, R. (e.p.): "Cueva Lean- dro (Colomera, Granada): estudio bioantropológico del de- pósito sepulcral neolítico" , VI Congreso del Neolítico de la Península Ibérica (Granada, 23-26 junio de 2016) MANGADO, X; TEJERO. M; FULLOLA, J. M; PETIT, M.; GARCÍA-ARGÜELLES, P.; GAECÍA, M.; SOLER, N. y VAQUERO, M. (2010): "Nuevos territorios, nuevos grafis- mos: una visión del Paleolítico superior en Catalunya a ini- cios del siglo XXI" , en MANGADO, X. (ed.), El Paleolítico Superior peninsular. Seminari d'Estudis i Recerques Prehistòriques Monografies, Universitat de Barcelona, Barcelona, pp. 63-83.
  28. MARTÍNEZ AMORÓS, S. (2017): "La vajilla cerámica del yacimiento neolítico de Limoneros II-III (Elche, Alican- te)" , DAMA, 2, pp. 29-48.
  29. MARTÍNEZ SÁNCHEZ, C. (1988): "El Neolítico en Mur- cia" , en LÓPEZ, P. (coord.), El Neolítico en España, Cáte- dra, Madrid, pp. 167-194 MOLINA BURGUERA, G. (2003): Fronteras cultura- les en la Prehistoria Reciente del Sudeste Peninsular. La Cueva de los Tiestos (Jumilla, Murcia), Universidad de Alicante-Museo Municipal "Jerónimo Molina" Jumilla, Murcia.
  30. A. MORGADO, A. GARCÍA-FRANCO, J. A. BUENO HERRERA, R. LÓPEZ ORTEGA, U. SANTAMARIA, J. GARZÓN VICENTE, C. AGUILÓ RIVERA, R. BERMÚDEZ CANO, T. R. MARÍN GÓMEZ, M. NAVERO ROSALES, D. PÉREZ L'HUILLIER, A. PIRIZ OLIVERA, T. J. SOTO CANO, Á. DE LA TORRE LORENZO, D. VIVAR RÍOS MOLINA GONZÁLEZ, F. (1970): "Yacimiento prehistó- rico de Alfacar" , XV Congreso Nacional de Arqueología, pp. 797-810.
  31. MORGADO, A.; MARTÍNEZ-SEVILLA, F.; GARZÓN, J.; JIMÉNEZ-COBOS, F.; BERDEJO, A.; BERMÚDEZ CANO, R.; RUIZ-RUANO COBO, F.; GUTIÉRREZ-RODRÍGUEZ, M.; FERNÁNDEZ MARTÍN, S.; ORTIZ GONZÁLEZ, J.M. y LO- ZANO, J.A. (2013): "Villavieja (Algarinejo, Granada), un recin- to amurallado de la Edad del Cobre en el Poniente granadino. Avance de la campaña 2012" . ANTIQVITAS, 25: pp.39-48. NAVARRETE, M.S. (1976): , serie Monográfica 1, Granada. NAVARRETE, M.S. y CARRASCO RUS, J. (1978):
  32. Granada, 3, pp. 45-66. NAVARRETE, M.S.; CARRASCO RUS, J.; CAPEL, J.; GAMIZ, J. y ANIBAL, C. (1983): "La Cueva "CV-3" de Co- gollos-Vega (Granada)" , Cuadernos de Prehistoria de la Universidad de Granada, 8, pp. 9-70. NAVARRETE, M.S.; JIMÉNEZ, S.; CARRASCO, J. y GÁMIZ, J. (1987-88): "La Cueva "CV-3" de Cogollos-Vega
  33. Granada) II. Nuevos materiales" , Cuadernos de Prehisto- ria de la Universidad de Granada, 12-13, pp. 9-34. NAVARRETE, M.S.; CAPEL, J.; LINARES, J.; HUER- TAS, F. y REYES, E. (1991):
  34. NAVARRETE ENCISO, M.S.; CARRASCO RUS, J. y GÁMIZ JIMÉNEZ, J. (1992): La Cueva del Coquino (Loja, Granada), Exmo. Ayuntamiento de Loja, Loja. NICÁS PERALES, J. y CÁMARA SERRANO, J.A.
  35. " , ANTIQVITAS, 29, pp. 39-57. PARKINSON, W.A. y DUFFY, P.R. (2007): "Fortifica- tions and Enclosures in European Prehistory: A Cross- Cultural Perspective" , Journal Archaeological Research, 15, pp. 97-141. PEDREGOSA MEGÍAS, R.J. (ed.) (2016): Arqueolo- gía e historia de un paisaje singular: Las Peñas de los Gitanos (Montefrío, Granada), Ayuntamiento de Monte- frío, Granada. PEÑA, P. y VEGA, J. (2013): "The Early Upper Paleo- lithic puzzle in Mediterranean Iberia" , Quartär, 60 pp. 85- 106. RAMOS MILLÁN, A. (2004): "La evolución urbanística del asentamiento millarense. Un texto de historia social y política en la cultura tribal" , II-III Simposios de Prehistoria Cueva de Nerja, Fundación Cueva de Nerja, Málaga, pp. 404-424. RAMOS MILLÁN, A. (2007): "Las fortificaciones calco- líticas o el origen de las aldeas: crítica global a una teo- ría legendaria de la Prehistoria Ibérica" , en JORGE, S.O.; BETTENCOURT, A.M.S. y FIGUEIRAL, I. (eds,), A conce- pçao das paisagens e dos espaços na Arqueologia da Península Ibérica, Actas do IV Congresso de Arqueo- logía Peninsular, Promontoria Monográfica, 8, pp. 37-52 RODRÍGUEZ TEMIÑO, I. (2012): Indianas Jones sin futuro: la lucha contra el expolio del patrimonio ar- queológico, JAS Arqueología Editorial, Madrid. ROSSER LIMIÑANA, P. y SOLER ORTIZ, S. (2016): (Alicante, España)" , Del neolític a l'edat del bronze en el Mediterrani occiden- tal. Estudis en homenatge a Bernat Martí Oliver, TV SIP 119, València, pp. 225-248.
  36. RUIZ ZAPATERO, G. (2002): "Arqueología e Identidad: la construcción de referentes de prestigio en la sociedad contemporánea" , Arqueoweb, 4:1. SANTAMARIA DÍAZ, U. (2018): La cerámica con de-
  37. Granada, Granada. STRAUS, L. (2018): "The Upper Paleolithic of Iberia" , Trabajos de Prehistoria, 75(1), pp. 9-51.
  38. TORO, I. y ALMOHALLA, M. (1979): "Industrias del pa- leolítico superior en Granada" Cuadernos de Prehistoria de la Universidad de Granada, 4, pp. 1-20. TORO, I., ARGAMASILLA, M., y ALMOHALLA, M.
  39. Granada, 5, pp. 1-14.
  40. TORRES MARTÍN, F.M. (2007): Libro de prinçipio, fundaçion y proseçucion de la Cartuxa de Granada, Universidad de Granada, Granada. VALERA, A. C. (2013): "Novos recintos de fossos no sul de portugal: o Google Earth como ferramenta de prospe- cção sistemática" , en MORAIS ARNAUD, J.; MARTINS, A. y NEVES, C. (eds.): Arqueologia em Portugal 150 anos, Lisboa, pp. 345-350.
  41. VALERA, A.C. (ed.) (2014): Recent Prehistoric Enclo- sures and Funerary Practices in Europe, BAR Interna- tional Series 2676, Archaeopress, Oxford. VIDAL ENCINAS, J.M. (2005): "La inmodélica gestión de la arqueología en España: de servicio público a mer- cancía" , PH: Boletín del Instituto Andaluz de Patrimonio Histórico, año 13, nº extra 53, pp. 78-82. VILLAVERDE, V.; AURA, J. y BARTON, M. (1998): "The Upper Paleolithic in Mediterranean Spain: A review of cu- rrent evidence" , Journal of World Prehistory, 12(2), pp. 121-198. WHITTLE, A., HEALEY, F. y BAYLISS, A. (2011): Gathering Time. Dating the Early Neolithic Enclosures of Southern Britain and Ireland, Oxbow, Oxford. WOOD, R; BARROSO, C.; CAPARROS, M.; JORDÁ, J.; GALVAN, B. y HIGHAM, T. (2013): "Radiocarbon dating casts doubt on the late chronology of the Middle to Upper Paleolithic transition in Southern Iberia" , Proceedings of the National Academy of Sciences, 110, pp. 2781-2786. ZAFRA DE LA TORRE, N., HORNOS MATA, F. y CAS- TRO LÓPEZ, M. (1999): "Una macro-aldea en el origen del modo de vida campesino. Marroquíes Bajos (Jaén) c. 2500-2000 cal. ANE" , Trabajos de Prehistoria, 56:1, pp. 77-102. ZILHÃO, J.; ANESIN, D.; AUBRY, T.; BADAL, E.; CA- BANES, D.; KEHL, M.; KLASEN, N.; LUCENA, A.; MAR- TÍN-LERMA, I.; MARTÍNEZ, S.; MATIAS, H.; SUSINI, D.; STEIER, P.; WILD, E.M.; ANGELUCCI, D.E.; VILLAVERDE, V. Y ZAPATA, J. (2017): "Precise dating of the Middle-to- Upper Paleolithic transition in Murcia (Spain) supports late Neandertal persistence in Iberia" , Heliyon, 3, e00435. Recibido: 9/5/2020 Aceptado: 20/5/2020