Senaid Bolić
580 California St., Suite 400
San Francisco, CA, 94104
ZBORNIK RADOVA
2019, ZBORNIK radova Filozofskog Fakulteta u Zenici
Sign up for access to the world's latest research
Abstract
Abstract In this paper author deals with history of Zenica steel factory from its foundation in 1892, to the beginning of World War II in Yugoslavia in 1941. During this period factory grew to become one of the biggest factories in Bosnia and Herzegovina which at the midst of World War 2 employed several thousands of workers. During this time, Zenica Steelwork factory influenced all aspects of life in Zenica; economy, demography, education, etc, which is also described in this paper. During last year of Kingdom of Yugoslavia, factory was greatly expanded, in efforts of Yugoslavia to strenghten its weak metal industr, so Zenica becomes on of centres of metal production. Foundation of first schools and efforts in education in Zenica are closely related to Mine and Steel Factory in Zenica, so author especially paid attention to this aspect. Keywords; Steelwork, Industry, Zenica, Bosnia and Herzegovina
References (18)
- Zenica. Godine 1919, taj broj je iznosio 600 radnika. Do 1936. godine, broj zaposlenih u Željezari stagnira i kreće se između 600 i 1350 radnika, zavisno od korištenja njenog proizvodnog kapaciteta. U isto vrijeme, zbog nestalnosti zaposlenja (masovnog otpuštanja radnika) raspon između minimalnog i maksimalnog broja zaposlene radne snage kretao se između 249 i 1379 radnika. Godine 1934. broj zaposlenih u Željezari bio je 899 radnika, godinu dana kasnije (1935. godine) taj broj je iznosio 1136 radnika, a početkom aprila 1937. godine u Željezari je bilo zaposleno ukupno 2100 radnika i namještenika. 26 Proširenjem Željezare Zenica znatno se povećava i broj njenih radnika, te u 1940. godini prelazi 4000. 27 Nadnice u metalurgiji i rudarstvu su varirale od preduzeća do preduzeća, te su postojale znatne razlike u primanjima između pojedinih preduzeća. Može se reći da su radnici Željezare Zenica u doba Austro -Ugarske imali relativno visoka primanja, koja su bila viša u odnosu na većinu drugih industrijskih grana. Međutim, radnici u željezari Zenica su bili plaćeni po učinku (akordu) ili po režijskoj nadnici i satnici, dok su odbici od zarade bili: doprinosi u Bolesničku blagajnu, novčane globe i stanarine za radnike koji su stanovali u Radničkoj koloniji. Prosječna nadnica u ovom preduzeću 1905. godine iznosila je 2,94 krune i bila je za 34,8% viša od prosječne nadnice u rudniku. Najbolje su bili plaćeni visokokvalifikovani radnici (3,65 -4,78), a najslabije nekvalifikovani radnici (1,5 -2 krune). 28
- Prosječna nadnica u Željezari Zenica 1905 -1914. godine: Godina : 1905. -2,94 kr 1910. -3,32 kr 1906.-3,00 kr 1911. --- 1907.-3,06 kr 1912. -3,40 kr 1908.-3,01 kr 1913.-3,39 kr 1909.-3,10 kr 1914.-3,42 kr 29
- Od 1905. do 1916. godine, prosječna nadnica u Željezari porasla je od 2,94 na 4,33 krune ili za 47%, a na ovo su znatno uticale opšte privredne prilike. Od aneksije Bosne i Hercegovine pa do početka Prvog svjetskog rata naročito je veliki porast roba široke potrošnje, da bi taj rast u periodu rata, dostigao kulminaciju, što je najviše pogađalo radnike i ostali siromašni svijet. Cijene nekih životnih namirnica na zeničkoj pijaci (1 tovar) u decembru 1908. godine bile su: pšenica : 30 -40 kr ječam : 19 -22 kr kukuruz : 18 -19 kr grah : 22 : 24 kr krompir : 10 kr 30
- ATR, Izvještaj Upravnog odbora Željezare Zenica za 1936. godinu, 25. april 1937. godine, Fond Željezara, 1944-45 godina. 27 Isto, 79-80.
- Jokanović, Radnički pokret..29
- Hadžibegović, Postanak radničke klase...,232.
- Jokanović, 31. Izvori 1. Izvještaj Upravnog odbora Željezare Zenica za 1936. godinu, 25. april 1937. godine, Fond Željezara, 1944-45 godina (Arhiv Travnik)
- Literatura
- BJELOVITIĆ Miloš, Zenica i njena okolina; ekonomsko geografska studija, Akademija nauka i umjetnosti BiH, Sarajevo, 1968,
- GAL Đerđ, Uticaj monopolističkih saveza na usporeni razvoj Željezare u Zenici u doba Kraljevine Jugoslavije, Godišnjak Društva Istoričara, Sarajevo, br. XVII, 1977 -1979,
- GRUPA AUTORA, Zenica -Društveno -privredna karta , 1973,
- HADŽIBEGOVIĆ Iljas, Postanak radničke klase u Bosni i Hercegovini i njen razvoj do 1914. godine, Svjetlost Sarajevo, Sarajevo, 1980,
- HADŽIBEGOVIĆ Iljas, Bosanskohercegovački gradovi na razmeđu XIX i XX stoljeća; Institut za historiju, Sarajevo 2004,
- JOKANOVIĆ Božo, Radnički pokret Zenice do 1941. godine, Muzej grada Zenice i Marksistički centar OK SKBiH Zenica, Zenica, 1986,
- HRELJA Kemal, O historiji Željezare Zenica, radovi sa simpozijuma Rudarstvo i metalurgija Bosne i Hercegovine od prahistorije do početka XX vijeka, Zenica, 1999,
- IBRAHIMPAŠIĆ Fikret, Nacionalna i socijalna struktura rukovodećeg i stručnog kadra Željezare Zenica od osnivanja 1892. do 1918. godine, radovi sa simpozijuma "Rudarstvo i metalurgija Bosne i Hercegovine od prahistorije do početka XX vijeka, Zenica 1999
- JOKANOVIĆ Božo, Rudnik uglja Zenica 1880-1980, Rudnici mrkog uglja Zenica i "Dom Štampe" Zenica, Zenica, 1980,
- KRALJAČIĆ Tomislav, Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882 -1903), Veselin Masleša, Sarajevo, 1987