Papers by Mohammad Afshin Vafai
پژوهشهای ایرانشناسی: ناموارۀ دکتر محمود افشار , 2024
به یاد ایرج افشار 2, 2023
جستارهای نوین ادبی, 2023
The lexical difficulties in the Shahnameh extend beyond obsolete words. There are also words that... more The lexical difficulties in the Shahnameh extend beyond obsolete words. There are also words that, despite their apparent clarity, have unidentified semantic changes leading to misunderstandings among the editors and commentators, as well as Persian lexicographers. In this article, the authors focus on one of these words in the story of Rostam and Sohrab. They begin by reviewing different readings and interpretations of a verse containing the word in question in the most distinguished editions and commentaries of the text. By examining the various meanings of the verb gaštan (with prepositions ba, bā and sō̆y-i), and the word āward in the Shahnameh, as a key to understanding the verse, they recognize a neglected meaning of the word āγāz, that is "intention, purpose," and support their argument by identifying two other instances in the same text. The authors argue that this āγāz is nothing more than a semantic transformation of the well-known āγāz, and is unrelated to the word āwāz, which seemingly was a rare variety of āγāz, and also appears several times in the Shahnameh in the compound preposition bar āwāz-i, meaning "in pursuit of, after". The semantic change of āγāz took place through the following way: "to begin (to do)" → "to embark upon (to do)" → "to intend to". This unknown meaning of āγāz has not been recorded in any of the modern Persian dictionaries.
بخارا, 2021
45. ورق‌پاره‌ای از یک متن ناشناختۀ فارسی احتمالاً از سدۀ چهارم هجری
46. هجونامۀ فردوسی و چند شعر ... more 45. ورق‌پاره‌ای از یک متن ناشناختۀ فارسی احتمالاً از سدۀ چهارم هجری
46. هجونامۀ فردوسی و چند شعر تازه از متقدّمین در سفینه‌ای گرانبها از سدۀ هفتم هجری
47. مراسم عروسی محمود اورنگ در منزل ذکاءالملک فروغی
48. تجلیل از ژیلبر لازار
Iranian Studies, 2021
Zāl is the embodiment of the heroic culture which shapes and determines the conduct of the Shāhnā... more Zāl is the embodiment of the heroic culture which shapes and determines the conduct of the Shāhnāmeh heroes from Manūchihr through Rustam’s death. For Zāl to attain that level of moral authority, the poem semiotically endows him with innate wisdom symbolized by his white hair at birth. By the end of the story, when he is still a relatively young man, he has gained the authority to change the ruling dynasty by choosing and crowning kings at will (e.g. his crowning of Zav and Kayqubād). Zāl’s story is thus a tale of transformation that seamlessly fits into the overall narrative of the Shāhnāmeh. It helps the poem’s narrative make the transition from the age of ancient kings in whom heroism, royal authority, and magical potency are combined, to the era of a different line of rulers who govern by royal authority alone. This process moves in two parallel lines: the transfer of the magical wisdom of the primordial kings to the person of a sage who functions as the embodiment of sagacity and prudence, and the transfer of their heroic aspect to a great warrior who serves as the country’s “chief hero,” its jahān pahlawān. With the exception of Kaykhosraw, whose character has very strong supernatural and religious dimensions, every important legendary king after Manūchihr has a sage on whose advice he depends (e.g., Zav, Kayqubād and Kaykāvūs have Zāl, Gushtāsp has Jāmāsp, and Alexander has Aristotle). The king also has a warrior who holds the office of the jahān pahlawān (Kaykāvūs and Kaykhusraw have Rustam, Luhrāsp has Zarēr, and Gushtāsp has Isfandiyār).
Keywords:
Shāhnāmeh, Persian Literature, Zāl, Semiotic Analysis, Narrative Logic
اندیشۀ پویا, 2021
ایران‌دوستی و عشق به زبان فارسی و تحقیقات ایرانی و فرهنگ ملّی رشته‌ای بود كه زود ایرج افشار را به... more ایران‌دوستی و عشق به زبان فارسی و تحقیقات ایرانی و فرهنگ ملّی رشته‌ای بود كه زود ایرج افشار را به دوست پدرش، مجتبی مینوی، نزدیك كرد و این رابطة صمیمانه با وجود خصلت ستیهندگی و درشتی مینوی تا پایان عمر گسسته نشد. مینوی هیچ اهل ظاهرسازیهای مرسوم نبود و صراحت لهجه داشت و انتقادهای تند و تیزی می‌كرد كه سبب رنجش بسیاری از اطرافیانش می‌شد. حتی كارش به بی‌ملاحظگی با دوست و غیر دوست كشیده شد؛ اما محبتش به افشار باقی ماند و به روزگاران افزون نیز شد. دو كتاب با هم منتشر كردند (وقف‌نامۀ ربع رشیدی و یادنامۀ ایرانی مینورسكی) و مراودات علمی‌شان تا آخر برجا بود. به دفعات همسفر شدند و در جلسات هفتگی در تهران هم از محضر یکدیگر بهره‌یاب بودند. خانواده‌هاشان هم با هم معاشرت داشتند. افشار سخت مورد اعتماد مینوی بود و حتی وقتی مینوی كتابخانۀ شخصی‌اش را به بنیاد شاهنامۀ فردوسی اهدا كرد ایرج افشار و برادران مهدوی و علیرضا حیدری را به عنوان هیئت امنای كتابخانه به وزیر فرهنگ و هنر وقت یعنی مهرداد پهلبد معرفی كرد (27 دی 1355). افشار نیز بعد از درگذشت مینوی در باب فضائل او داد سخن داد و مفصل و دلپذیر درباره‌اش نوشت. مینوی و افشار هر دو نامه‌نگاریهای مفصلی با ایرانی و فرنگی داشتند. افشار با نظم خاصی كه داشت همه یا اغلب نامه‌هاي رسيده را حفظ كرد و اكنون هزاران نامه از دیگران به او باقی است كه اصل آنها بنا به وصیتش به مركز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی سپرده شده است. بیش از پنجاه نامه از مینوی به افشار در دست است و یك نامه هم از همسر مینوی از اوهايو موقعی كه شوهرش در بستر بیماری بوده. تعدادی نامه هم از افشار در میان اوراق مینوی مانده. در این یادداشت به بعضی مطالب مندرج در این نامه‌ها پرداخته شده است.
کهن‌نامه ادب پارسی, 2021
اقبال عام به شاهنامۀ فردوسی و کثرت استنساخ آن در طول بیش از هزار سال سبب شده که این متن در معرض... more اقبال عام به شاهنامۀ فردوسی و کثرت استنساخ آن در طول بیش از هزار سال سبب شده که این متن در معرض انواع تصرّف‌ها قرار گیرد و با آنکه داشتن متنی قابل اعتماد از شاهنامه همواره دغدغۀ عدّه‌ای از خواهندگانش بوده، تا همین دو سه دهه پیش نسخ خطی و تصحیحات موجود آن اغلب با سخن شاعر فاصله‌ای چشمگیر داشت. تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق از شاهنامه که در میانۀ دهۀ 1380 به طور کامل انتشار یافت این فاصله را به طرز قابل توجهی کم کرد و بالأخره شرایط مناسبی مهیّا نمود تا محقّقانی بتوانند در تدقیق متن بکوشند.
موضوع مقالۀ حاضر تصحیح پنج بیت از داستان فرودِ سیاوخش در پادشاهی کیخسرو است که جز یک استثناء، تا کنون در تمام تصحیح‌های شاهنامه نادرست ضبط شده است. نگارندگان ضمن تصحیح این ابیات کوشیده‌اند تا توجه خوانندگان را به بعضی نکات دستوری و زبانی که در تصحیح متن دخیل واقع می‌شود جلب کنند. در این مقاله همچنین ملاحظاتی دربارۀ حدود و ثغورِ به‌کارگیری تلفظ‌های دوگانۀ بعضی کلمات در شاهنامه مطرح شده و با تأمل در یک ترکیب کنایی نادر، که به‌واسطۀ دگرگونی در چاپ‌های معتبر شاهنامه از فرهنگ جامع زبان فارسی هم جا افتاده، بیتی از یک قصیدۀ عثمان مختاری نیز تصحیح گردیده است.
کلیدواژه‌ها: شاهنامۀ فردوسی، داستان فرود، تصحیح متن، کلمات عربی در شاهنامه، تلفظ‌های کهن فارسی.
The popularity of Ferdowsi's Shahnameh and its repeated copying over the centuries have subjected the text of the poem to a vast array of errors. Dr. Khaleghi-Motlagh's complete edition of the epic, published in 2007, significantly facilitated the work of the Shahnameh scholars by making a dependable text of the poem available to them. Better investigation of the Shahnameh is now possible thanks to Khaleghi-Motlagh's magisterial text that provides a wealth of variants in its critical apparatus. The subject of the present article is the correction of five verses in the story of Forud son of Siavakhsh. In all but one edition of the poem, the text of these verses is corrupt. In the course of restoring these verses, the authors also discuss a number of important grammatical and linguistic issues that may be useful to the readers of the poem. They also consider the problems presented by words that have two different pronunciations in the Shahnameh.
وصیت‌نامۀ محمدعلی فروغی : MohammadAli Foroughi's Testament, 2021
در حاشیۀ ایرانشناسی 9, 2021
نامه‌ای نویافته از تقی‌زاده دربارۀ کوشش انگلستان برای تجزیۀ بحرین از ایران، اهمیت تدوین سفینه‌ها... more نامه‌ای نویافته از تقی‌زاده دربارۀ کوشش انگلستان برای تجزیۀ بحرین از ایران، اهمیت تدوین سفینه‌های شعری و قالب رباعی از نظر قدما، تقریظ محمدعلی فروغی بر کتاب اتلو ترجمۀ ناصرالملک، نوشته‌ای از مهدی اخوان ثالث در پشت یک عکس یادگاری، دو سند تازه‌یاب در باب «شرکت طبع کتاب» و کتاب تاریخ ایران، تألیف محمدعلی فروغی
مصادره‌ها و مصائب فروغی‌ها: Forooghi Family's Trials and Tribulations: What Became of Mohammad Ali Forooghi's Family after the Islamic Revolution, 2021
ارج‌نامۀ استاد دکتر سعید حمیدیان، انتشارات قطره, 2019
فال نیک یا بد زدن با توسل به اشیاء مختلف و انواع رویدادها از باورهای بسیار کهن و عمومی ایرانیان ب... more فال نیک یا بد زدن با توسل به اشیاء مختلف و انواع رویدادها از باورهای بسیار کهن و عمومی ایرانیان بوده است. پس از ظهور اسلام در ایران، تفأل به قرآن یا همان استخاره یکی از رایج‌ترین انواع تفأل گردید و رفته‌رفته دیگر آثار ادبی مانند مثنوی مولانا، کلیات شمس، دیوان حافظ، دیوان قاسم انوار و دیوان جامی و بعضی متون دیگر که گمان می‌رفت گوینده‌اش بهره‌ای از کلام حق دارد نیز دستمایه‌ای برای تفأل شد. چنانکه اسناد و منابع کهن نشان می‌دهد بعد از حافظ به تدریج تفأل به دواوین شاعران دیگر کاهش یافته و اغلب جای خود را به دیوان خواجه داده‌اند. در این مقاله تمام سوابق تاریخی تفأل به دیوان حافظ مورد توجه قرار گرفته است.
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی, 2019
هريک از مصطلحات «مجموعه»، «سفينه» و «جُنگ» اکنون در معنايي به‌کار مي‌رود که گاه با کاربرد آن در گ... more هريک از مصطلحات «مجموعه»، «سفينه» و «جُنگ» اکنون در معنايي به‌کار مي‌رود که گاه با کاربرد آن در گذشته متفاوت است. هريک از اين موارد، و نيز اصطلاحات ديگري مانند «بياض»، «جريده» و حتي «کرّاسه»، «دفتر»، «مفرد» و «جزو» در زبان عربي و فارسي، براي مفاهيم ويژه‌اي وضع شده است که درعين داشتن نوعي تمايز از يکديگر، گاهً به‌شدت تعريف‌گريزند. به‌دست‌آوردن شناختي نسبي، با درنظرگرفتن کاربردشناسي مصطلحات مزبور در متون و اسناد هر دوره، ضرورتي انکارناپذير است. ازسوي ديگر، برخي از اين اصطلاحات، در ادواري به حوزة معنايي يکديگر وارد شده يا معناي دقيق خويش را از دست داده است که در ترسيم مفهوم آنها، لازم است به اين تطوّر معنايي توجه شود. در پژوهشي مقدماتي، به کهن‌ترين شواهد و کاربردهاي سه اصطلاح بنيادين «مجموعه»، «سفينه» و «جُنگ» در زبان فارسي، از آغاز تا پايان سدة نهم هجري، با استناد به اشارات شاعران و اديبان در متون، و نيز بررسي دقيق خود سفينه‌ها و جنگ‌هاي کهن برجاي‌مانده، پرداخته خواهد شد تا تحولات معنايي و مصاديق هريک از آنها در ادوار مختلف تاحدودي روشن شود. همچنين، در هر بخش، به روابط بين اين اصطلاحات با کاربردهاي متداول در ادوار ديگر به‌اختصار اشاره خواهد شد.
پژوهشهای ایرانشناسی, 2018
از احوال خیّام اطلاع زیادی در دست نیست. گویا مجموعة اشعار مدوّنی نداشته و اگر هم داشته به دست ما ... more از احوال خیّام اطلاع زیادی در دست نیست. گویا مجموعة اشعار مدوّنی نداشته و اگر هم داشته به دست ما نرسیده است. قدیم‌ترین مجموعه‌های رباعیات منسوب بدو که در دست است در نیمۀ دوم سدۀ نهم هجری قمری گرد آورده شده و مشحون است از رباعیاتی که قطعاً و یقیناً از خیّام نیست. ناچار باید اشعار اصیل او را به مرور ایّام در لابه‌لای متون کهن یافت و این البته کاری است که پژوهشگران تا حدّ ممکن انجام داده‌اند. اما همچنان ممکن است اشعار یا اطلاعات تازه‌ای از خیّام در کتب قدیم دستیاب شود. موضوع این یادداشت از جملۀ همین آگاهیهای تازه و موثق است که هم ارزش تاریخی دارد و هم شعری.
بخارا, 2018
نمونۀ دستخط جامی، حکایتی دربارۀ امیر مبارزالدین به نقل از یکی از معاصرانش، عزیز بودن عزیزالسلطان ... more نمونۀ دستخط جامی، حکایتی دربارۀ امیر مبارزالدین به نقل از یکی از معاصرانش، عزیز بودن عزیزالسلطان نزد ناصرالدین شاه، دو نامۀ منتشرنشده از ادیب نیشابوری به شفیعی کدکنی، فروغی دروغی 2
نخستان پارسی, 2018
خواجه از مشهورترین القاب حافظ است که برخلاف تصور برخی محققان در زمان حیاتش به او اطلاق نشده است. ... more خواجه از مشهورترین القاب حافظ است که برخلاف تصور برخی محققان در زمان حیاتش به او اطلاق نشده است. در این مقاله قدیم‌ترین اسناد اطلاق عنوان خواجه به حافظ بررسی شده است.
لسان الغیب از مهمترین القاب حافظ است که گاه به شعر حافظ و گاهی به خود او داده شده است. لسان الغیب... more لسان الغیب از مهمترین القاب حافظ است که گاه به شعر حافظ و گاهی به خود او داده شده است. لسان الغیب دانستن حافظ یا شعرش اندکی پس از حیات حافظ سبب شده خوانندگان اشعارش اعتقاد راستین بدو پیدا کنند و به پیش بینیهای حافظ معتقد باشند و به تفأل به دیوانش روی بیاورند.
Uploads
Papers by Mohammad Afshin Vafai
46. هجونامۀ فردوسی و چند شعر تازه از متقدّمین در سفینه‌ای گرانبها از سدۀ هفتم هجری
47. مراسم عروسی محمود اورنگ در منزل ذکاءالملک فروغی
48. تجلیل از ژیلبر لازار
Keywords:
Shāhnāmeh, Persian Literature, Zāl, Semiotic Analysis, Narrative Logic
موضوع مقالۀ حاضر تصحیح پنج بیت از داستان فرودِ سیاوخش در پادشاهی کیخسرو است که جز یک استثناء، تا کنون در تمام تصحیح‌های شاهنامه نادرست ضبط شده است. نگارندگان ضمن تصحیح این ابیات کوشیده‌اند تا توجه خوانندگان را به بعضی نکات دستوری و زبانی که در تصحیح متن دخیل واقع می‌شود جلب کنند. در این مقاله همچنین ملاحظاتی دربارۀ حدود و ثغورِ به‌کارگیری تلفظ‌های دوگانۀ بعضی کلمات در شاهنامه مطرح شده و با تأمل در یک ترکیب کنایی نادر، که به‌واسطۀ دگرگونی در چاپ‌های معتبر شاهنامه از فرهنگ جامع زبان فارسی هم جا افتاده، بیتی از یک قصیدۀ عثمان مختاری نیز تصحیح گردیده است.
کلیدواژه‌ها: شاهنامۀ فردوسی، داستان فرود، تصحیح متن، کلمات عربی در شاهنامه، تلفظ‌های کهن فارسی.
The popularity of Ferdowsi's Shahnameh and its repeated copying over the centuries have subjected the text of the poem to a vast array of errors. Dr. Khaleghi-Motlagh's complete edition of the epic, published in 2007, significantly facilitated the work of the Shahnameh scholars by making a dependable text of the poem available to them. Better investigation of the Shahnameh is now possible thanks to Khaleghi-Motlagh's magisterial text that provides a wealth of variants in its critical apparatus. The subject of the present article is the correction of five verses in the story of Forud son of Siavakhsh. In all but one edition of the poem, the text of these verses is corrupt. In the course of restoring these verses, the authors also discuss a number of important grammatical and linguistic issues that may be useful to the readers of the poem. They also consider the problems presented by words that have two different pronunciations in the Shahnameh.