Theatre

Bu tez çalışmasında Yeşim Özsoy tarafından İstanbul, Beyoğlu, Galata'da 2003 yılında özel bir tiyatro mekânı olarak kurulan Galata Perform'un tiyatro oyunu prodüksiyonlarının dışında yürüttüğü projeler ve bu projelerin sonuçları araştırılmaktadır. İlk bölümde XX. yüzyılda gelişen, Avrupa'yı ve Dünya'yı etkileyen sanat akımları, bu akımların tiyatroya etkileri, Artaud, Grotowski ve Meyerhold gibi tiyatrocuların sanat anlayışları, alternatif tiyatro düşüncesinin gelişimi ve Türkiye'deki alternatif tiyatro girişimleri incelenmiştir. İkinci bölümde oyuncu, yazar ve yönetmen Yeşim Özsoy'un eğitimi ve sanat hayatı, Özsoy'un 2002'de kurduğu Ve Diğer Şeyler Tiyatro Topluluğu ve 2003'de kurduğu genel sanat yönetmenliğini yürüttüğü performans sanatları mekânı Galata Perform incelenmiştir. Ayrıca Görünürlük Projesi (2005- 2012 yılları arasında yapılan bir Galata Perform projesi. Bu proje, İstanbul, Beyoğlu, Galata'daki kamusal alanlar ve çeşitli mekanlarda, aynı günlerde aynı zamanlarda eş güdümle sergilenen sanat etkinliklerinden oluşmaktadır) ve Yeni Metin Yeni Tiyatro Projesi (çağdaş tiyatro metin yazarlığı atölyeleri, söyleşiler, festivaller, çeviri faaliyetleri ve e-kitap yayınlarını kapsayan uluslararası ve uzun soluklu bir projedir) de detaylı bir şekilde incelenmiştir. Son bölümde ise incelenen projelerin Türk tiyatrosu ve sanat hayatına katkıları araştırılmıştır.

The purpose of this thesis is to investigate the projects of Galata Perform, a private theatre in Galata, Beyoğlu, İstanbul established by Yeşim Özsoy in 2003, and their results other than the regular theatre plays and the results of these projects. Art movements of the 20th Century, which affected the World, Europe and as well as theatre; the theatre directors Artaud, Grotowski and Meyerhold and their senses of art, progress of a fringe theatre in the World, and the fringe theatre attempts in Turkey are explored in the first part. In the second part; Yeşim Özsoy's education who is an actress, a writer and a director, her life as an artist, Ve Diğer Şeyler Tiyatro Topluluğu (And the Other Things Theatre Company) that she set up in 2002, and Galata Perform a performing arts venue of which she established in 2003 and she is the artistic director, are examined. Also, Görünürlük Projesi (Visibility Project; a Galata Perform project, which was held between 2005 and 2012. The project consists of art activities that are performed in public spaces and various venues at the same time during the same day and in coordination in Galata, Beyoğlu, İstanbul) and Yeni Metin Yeni Tiyatro (New Text New Theatre is an international, long-term project that focuses mainly on new forms of playwriting, consisting of contemporary playwriting workshops, sessions, festivals, translation workshops and e-book publishers) are examined in detail. The contributions of above-mentioned projects to the Turkish Theatre and the art life is researched.

22 Haziran 2020 ve 14 Eylül 2020 tarihleri arasında İnternet ortamında gerçekleştirilen bu anket çalışması; görsel-işitsel ve sahne sanatları alanlarında çalışan kişilerin sansür, otosansür ve ifade özgürlüğü kavram, konu ve problemlerine dair düşünce ve algılarının sayısal olarak değerlendirilmesini ve genelleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Türkiye’de görsel işitsel ve sahne sanatları alanında aktif olarak çalışan 18 – 71 yaşları arasında toplam 515 kişinin katıldığı anket Survey Monkey adlı program yardımıyla İnternet ortamında yapılmıştır.

Oyuncular Sendikası ve Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği ÇASOD ortaklığında ve Hollanda Krallığı Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğu MATRA ve İnsan Hakları Programları maddi desteğiyle yürütülen “Türkiye’de Görsel İşitsel ve Sahne Sanatları Alanında Sansürün Takibi ve Önlenmesi Projesi” kapsamında hazırlanan bu anket çalışması toplam 57 sorudan oluşmaktadır. Anketin tamamlanması katılımcıların yaklaşık 15 dakikasını almıştır. Anket çalışması Oyuncular Sendikası ve Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği ÇASOD’un üye listeleri, eposta ve mesaj grupları ile Twitter, Facebook ve Instagram hesapları aracılığıyla yayılmıştır. 

Raportör Emre YETİM tarafından hazırlanan anket soruları; akademisyenler, sendika ve proje uzmanları, sendika avukatı, proje danışma kurulu üyesi gazeteci ve hak savunucuları ile Oyuncular Sendikası ve Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği yönetim kurullarının üyeleriyle paylaşılarak geri bildirimler alınmış ve kolektif çalışmalar sonucunda son haline getirilmiştir. Hazırlık çalışmaları kapsamında 4 Mayıs 2020 ile 5 Haziran 2020 tarihlerinde İnternet ortamında geniş katılımlı toplantılar düzenlenmiştir. Anketin tasarımı, uygulaması ve sonuçların analizi Survey Monkey programı aracılığıyla raportör Emre YETİM tarafından yapılmıştır. Tüm soruların yer aldığı anket formu raporun ekinde sunulmuştur.

Bu etkinlik, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteği ile BİROY Sinema Oyuncuları Meslek Birliği Yönetim Kurulu Saymanı ve Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sahne ve Gösteri Sanatları Yönetimi Bölümü Araştırma Görevlisi Emre Yetim’in BİROY adına geliştirdiği ve yürütücüsü olduğu “Türkiye’de İcracı Sanatçılar Araştırması ve WIPO Pekin Anlaşmasının Türk Fikri Mülkiyet Sistemine Etkileri” başlıklı proje kapsamında; Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ve Hukuk Fakültesinin işbirliği ve Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü WIPO, Uluslararası Aktörler Federasyonu FIA ve Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün katılımı ile “İcracı Sanatçıların Fikri Hakları ve WIPO Pekin Anlaşmasının Önemi” başlığı altında çok taraflı bir uluslararası anlaşma olan WIPO Pekin Görsel İşitsel İcralara Dair Pekin Anlaşması’nın incelenmesi ve irdelenmesi amacıyla 29 Ocak 2021 tarihinde çevrimiçi olarak tüm seyircilerin katılımına açık olarak gerçekleştirilmiştir. Katılımlarıyla bu etkinliğin gerçekleşmesini sağlayan değerli konuşmacılara, panelistlere ve katılımcılara teşekkürü borç biliriz.

With the support of the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism, this event was carried out within the scope of the project titled “The Research on Performing Artists in Turkey and the Effects of the WIPO Beijing Treaty on the Turkish Intellectual Property System” as developed BIROY Turkish Actors’ Collecting Society Executive Board Treasurer and Beykent University Fine Arts Faculty Stage and Performing Arts Management Department Research Assistant Emre Yetim on behalf of BİROY, with the cooperation of Beykent University Faculty of Fine Arts and Faculty of Law, and the participation of World Intellectual Property Organization WIPO, International Actors Federation FIA and General Directorate of Copyrights, with the aim of examining and scrutinizing the WIPO Beijing Treaty on Audiovisual Performances, a multilateral international treaty under the title of "Intellectual Rights of Performers and the Importance of the Beijing Treaty", and was held online on January 29, 2021, open to the participation of all spectators. We would like to thank the valuable speakers, panelists and participants ho made this event happen with their participation.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 30 Ocak 2020’de Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu ve 11 Mart 2020'de küresel pandemi ilan edilen Yeni Tip Koronavirüs (Covid-19) salgını, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde halk sağlığını tehlikeye sokmuştur. Genellikle öksürük sonucu oluşan damlacıklar vasıtası ile insandan insana bulaşan Covid-19 virüsünün yayılmasının önlenmesi ve halk sağlığının korunması amacıyla tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de olağanüstü tedbirler alınmıştır.

Bu kapsamda Türkiye’de 16 Mart 2020 tarihinde alınan kararlarla tiyatro, sinema, gösteri merkezi, konser salonu vb. kültür sanat mekanlarının faaliyetlerinin geçici olarak durdurulduğu; açık ve kapalı alanlarda düzenlenecek her türlü kültürel ve sanatsal faaliyetin ertelendiği ilan edilmiştir. Alınan bu zorunlu önlemler ile sahne sanatları, sinema, müzik, güzel sanatlar ve ilim ve edebiyat alanlarında faaliyet gösteren tüm sanatçıların faaliyetleri geçici olarak durdurulmuştur.

Bu çalışma, Türkiye’de 2020 yılında 17 Mar tarihinden itibaren Covid-19 salgını nedeniyle kültür sanat faaliyetlerine ara verilmesi kararının tiyatro sanatçılarının ekonomik, sosyal ve kültürel hayatlarına etkilerinin belirlenmesi doğrultusunda internet ortamında yapılan anket çalışmasından elde edilen verilerin ışığında tiyatro sanatçılarının mesleki projeksiyonlarına dair görüşlerinin belirlenmesi ve ekonomik ve sosyal haklara erişiminin araştırılması amacıyla yapılmıştır.

Araştırma kapsamında üç temel soruya cevap aranmıştır: 1. Covid-19’un tiyatro sanatçılarının sosyal, ekonomik ve ekonomik koşullarına etkileri nelerdir? 2. Tiyatro sanatçılarının Covid-19 kapsamında sağlanan ekonomik ve sosyal desteklere erişimleri ne düzeydedir? 3. Tiyatro sanatçılarının kısa ve orta vadede mesleki projeksiyon, beklenti ve talepleri nelerdir?

Bu üç sorunun ele alınmasındaki temel gerekçe Covid-19’un tiyatro sanatçılarına etkilerinin, bu etkileri bertaraf etmek için yetkililerce alınan ve alınmasına ihtiyaç duyulan tedbirler üzerine düşünülmesini sağlamaktır.

Bu sanatta yeterlilik tez/eser çalışmasının amacı, Euripides'in Medea, Elektra ve Bakkhalar oyunlarında kadın karakterlerin faili ve/veya kurbanı olduğu duygusal, fiziksel, ekonomik ve psikolojik şiddet eylemlerini analiz etmek ve incelemek, elde edilen bulguların ışığında bir kolaj/uyarlama tiyatro metni oluşturmak ve oluşturulan tiyatro metnini sahnelemek ve icra etmek suretiyle bir reji ve oyunculuk çalışması ortaya koymaktır.

Bu çalışma kapsamında; Euripides'in Medea, Elektra ve Bakkhalar oyunlarındaki kadın karakterlerin şiddet eylemleri üzerine inceleme ve analizler yapılmıştır. Elde edilen bulgular ışığında ve inceleme konusu oyun metinlerinden hareketle "Euripides'in Şiddetli ve Şiddet Mağduru Kadınları" başlıklı dramatik nitelikli bir kolaj/uyarlama sahne metni meydana getirilmiştir. Meydana getirilen tiyatro metni, tiyatro yönetmeni olarak oyuncularla prova edilmiş, bir reji ve oyunculuk çalışması meydana getirilmiş ve meydana getirilen tiyatro oyunu jüri önünde sahnelenerek icra edilmiştir.

İnceleme, araştırma, analiz, metin oluşturma, reji ve oyunculuk çalışmaları ile oyunun sahnelenerek icra edilmesi aşamalarında elde edinilen bilgi, bulgu ve olgular sanatta yeterlik tez/eser metnine eklenmiştir. Çalışma kapsamında meydana getirilen ve sahnelenen "Euripides'in Şiddetli ve Şiddet Mağduru Kadınları" başlıklı dramatik sahne metni ekte sunulmuştur.

Sanatçılar, 20. Yüzyılda, elektronik teknolojilerin doğuşu ve evrimi sürecinde ortaya çıkan bilgi iletişim teknolojilerini, eserlerini üretmek ve halka sunmak için kullanmaktadırlar.

İnternet teknolojilerinin gelişimiyle, 2004 sonrası ortaya çıkan, sosyal medya platformları kullanılarak sanat eserlerinin üretimi ve halka sunumu olarak açıklanan sosyal medya sanatı, çağdaş sanatın yeni araçlarındandır. Sosyal medya platformlarının dünya çapındaki yaygınlığı, kullanıcı sayılarının büyüklüğü, hızlı, anlık etkileşimlere olanak sağlamasıyla, sanatçılar ve izleyiciler için yeni fırsatlar sunmaktadır.

Bu çalışmada, sanat tarihinde insanın anlatımı üzerine, köklü bir tür olan, portreler ve sanatçıların kişisel portrelerinin, fotoğraflanan portrelere ve selfie’lere dönüşümü üzerinde durulacak, sıradan insanlara ait “gerçek ya da sanal Instagram hesaplarında paylaştıkları fotografik imgeler üzerinden”, sosyal medya sanatının bir parçası olan, Instagram Sanatı’nın insanı kendilerini, yaşamlarını ve kişiliklerini görsel olarak anlattıkları, yeni bir sanat türü olduğu öne sürülecektir. Bu amaçla, Türkiye’de ve farklı ülkelerde yaşayan sıradan insanlara ait, ticari olmayan, ortalama takipçi sayısına sahip hesaplar ve paylaşımları incelenecek, bu paylaşımlar üzerinden, hesapların sahiplerinin gerçek ya da sanal karakterlerini anlatımları incelenecektir.

Bu calisma, Rene Girard’in “Şiddet ve Kutsal” kitabinda degindigi Trajik kavramini, siddetin cikis noktasini, nedenlerini, toplulugu nasil etkiledigi; buna ilaveten kurban fikrinin dogusu, sebepleri, devaminda ise nasil bir bunalima donusebilecegine dair bircok kavram ele alacaktir. Bu inceleme sirasinda ise Rene Girard’in kitabinda genis bicimde yer verdigi Trajik kavrami ve Kurban Bunalimi temel alinarak Arthur Miller’in “Cadi Kazani” metni cozumlenecek ve soz konusu kavramlar secilmis sahnelerle detaylandirilip orneklendirilecektir

Bu tezde, tiyatro tarihini derinden etkilemiş bir oyun, “Godot’yu Beklerken”, zaman kullanımı ve taşıdığı zamansal nitelikler açısından ele alınacak ve bir modelleme olarak, Şahika Tekand’ın “Godot’yu Beklerken” sahnelemesi incelenecektir. Samuel Beckett’in dünyada en çok sahnelenen ve üzerine en fazla akademik çalışmanın yapıldığı metni “Godot’yu Beklerken”, tiyatroda zamana dair çalışmak adına çok fazla olanak sunan bir metindir. Beckett’in ‘trajik dünya’nın ‘çıkışsız mekanizması’nı nasıl zaman üzerinden şekillendirdiği değerlendirilecek ve kaosun biçimini arayan yazarın tiyatroda erken dönem işlerinden biri olan “Godot’yu Beklerken”de, kaosun zamanını yaratmaya dair attığı başarılı adım tartışılacaktır. “Godot’yu Beklerken”deki zamansal mekanizmayı, Şahika Tekand’ın sahne araçlarını kullanarak yeniden üretimi değerlendirilerek bir sahneleme incelemesi yapılacaktır. Bu incelemedeki zamansal unsurların sahnelemede nasıl bir yapı oluşturduğu tartışılarak, yönetmenler için sahne mekanizmasında zamansal olanaklardan nasıl yararlanacaklarına dair ipuçları sunulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Tiyatroda zamansallık, Godot’yu Beklerken, Samuel Beckett, Şahika Tekand, sahneleme, yönetmenlik, absürd tiyatro, tarihsel avantgarde, oyun, zaman.

The purpose of this study is to analize ‘The Oedipus Triology’ of the Studio Players in order to search for their idea of the tragic concept and to find out how the grup correlate with the tragic idea of the Ancient Greek in order to come to terms with the contemporary concept of the tragic/tragedy. With the knowlegde of making a general assumption about the tragic conceptwould lead to a faulty research; three plays of the triologyare analized
in three different parts according to their use of text, stage design and acting approach; within their ideas of the tragic. In the analysis of these plays, hermeneutics, reception theory, feminist deconstuction and performance theory were used. While analyzing the transformation of the tragic concept from the Ancient Greek to the modern day through ‘The Oedipus Triology’, the way how this theatre grup deal with the present day tragedies and put them on stage is scrutinised – thus, this study can be utilized as a fieldwork about the Studio Players as well.

İnsanı ve yeryüzünü yok olma aşamasına getiren insan merkezcilik bir ayrımcılık çeşididir. İnsan dışı canlıları; insandan daha aşağı oldukları gerekçesiyle ve insanlığa hizmet etmeleri gerektiği düşüncesiyle ötekileştirir. Bu ayrımcılığın normalleştirilmesi, ırkçılık, cinsiyetçilik, yaşa ve deneyime dayalı çeşitli ayrımcılıkların da meşru sayılması gibi olumsuz bir sonuç doğurur. Çocuklar şiddet üreten bu ayrımcı dünyaya doğar. İçine doğdukları kültürden öğrendikleri ve maruz kaldıkları ayrımcılıklara çocukların eleştirel yaklaşmalarını nasıl sağlayabiliriz? Paternalist bir yaklaşımın sonucu olarak, çoğu zaman karar alma sürecine katılamayan, söz hakları ellerinden alınan, onlar için belirlenmiş hayatları yaşamak zorunda kalan çocukları nasıl güçlendirebilir, yetişkinlerin yarattığı ayrımcılıklarla mücadele ederken onların yanında nasıl durabiliriz? Bu çalışma çocuk tiyatrosu aracılığıyla, insan merkezcilik, türcülük gibi ayrımcılıklara karşı çocukları uyanık tutmanın, bütüncül bir yaklaşımla tüm ayrımcılıklar arasındaki bağı görünür kılmanın, kendi hayatlarına, yeryüzüne, geleceklerine sahip çıkmaları için çocukları güçlendirmenin ve aslında bu zorlu yolculukta onlara eşlik etmenin yollarını arayacaktır.

Özne, kurmaca bir şeydir; sadece bir maskedir, bir rol bir kurbandır, en kötü durumda ideolojik bir inşa, en iyi durumdaysa nostaljik bir surettir" Carravetta 367367 "Hayatlarımızın büyük bir bölümünü 'gerçeklik rüyası' içinde geçiririz. Hiçbir olayın, onu algılayanların yüklediği anlam dışında bir hakikati yoktur." Edelman 368368 "Hakikat diye bir şey yoksa, o zaman geriye kalan tek şey oyundur; sözcüklerin ve anlamın oyunu…" Rosenau 369369 Postmodern dünyada aydınlanma çağının ürünü olan insan anlayışı ve dünya görüşü sarsıntı geçirmektedir. Aydınlanma, tanrının merkezde olduğu kutsal bir düzenden insanın merkezde olduğu dünyevi bir düzene geçiştir. Postmodernitede ise, ne tanrı ne de insan merkezdedir. Merkezsiz-ya da çok merkezli-bir düşünce sistemi söz konusudur. Bu sistem içinde artık insan, bütünsel, tutarlı bir akıl, tarihi inşa eden bilinçli bir özne değil, sürekli bir oluş halindeki, etkileyen, etkilenen, bütünlükten, tutarlılıktan yoksun, çelişkilere düşen bir kimliktir. Postmodernistlerin çoğu özneye 370370 itirazlarını yapılandırırken, Freud ve Nietzsche'nin felsefinden etkilenmişlerdir. Nietzsche öznenin bir kurmaca olduğunu söyler. Onun "insanın sonu" felsefesinin merkezinde yer alan bu görüşü, post-modernizmde öznenin ölümünün öncülüğünü yaparak, benlik, karakter ya da özne düşüncesini toptan eritir. 371371 Freud da tutarlı, bütünleşmiş, modern öznenin statüsünü sorgulamıştır. Özbilinçli özneyi ortadan kaldırarak bilinç dışından genellikle habersiz, merkezsiz, parçalanmış ve heterojen özneyi onun yerine koyar. Ama Freud özneden hiçbir zaman bütün bütüne vazgeçmemiştir. 372372 367367 Aktaran: Rosenau, a.g.e., 73 s. 368368 y.a.g.e., 163 s. 369369 y.a.g.e., 122 s. 370370 Şüpheci ya da kötümser olarak tanımlanan kimi postmodernistler artık modernist "birey"den değil, "özne"den bahsetmek gerektiğine inanırlar. Onlara göre postmodern dönemde birey yoktur artık; kendine ait duygu ve düşüncelerin önemsenmediği, yeri her an ve her durumda doldurulabilecek, fazla da ciddiye alınması gerekmeyen bir öznedir söz konusu olan. Aslında özne bile yoktur, öznenin yıkımı söz konusudur.

bütün simülakr düzenlerinin iç içe geçmiş olduğu kusursuz bir modeldir. Disneyland; "gerçek" ülkenin, "gerçek" Amerika'nın bir Disneyland'a benzediğini gizlemeye yaramaktadır. Bu durum, sıradan gündelik yaşantısının bir hapishaneyi andırdığını gizlemeye çalışan toplumsal bir yapının, hapishaneler inşa etmesine benzemektedir. Disneyland'ı çevreleyen Los Angeles ve Amerika, gerçeğe değil hipergerçeğe ve simülasyona aittir. Burada sorun gerçeğin gerçeğe benzemediğini gizleyebilmek ve gerçeklik ilkesinin devamını sağlayabilmektir…" Baudrillard 209 209 Fransız düşünür Jean Baudrillard postmodern duruma ilişkin tezlerini; toplumsalın ve iktidarın birer gerçeklik olarak çözüldüğü, artık yalnızca hipergerçeklikten bahsedilebilen bir simülasyon 210 210 düzeninin varlığı üzerine inşa etmiştir. Düşünür, 1980 yılına kadar postmodern kavramını kullanmaz. Ama 1960'lar ve 70'lerde kitle üretimi, bilgi-işlem, göstergeler-imgeler dünyası ve medya üzerine yazdıklarında yepyeni bir toplumsal durumu, bir kopuşu anlatır ve 80'lerde de bu yeni durumun adını koyar. Baudrillard'a göre sanayi ötesi aşamaya, neokapitalizme geçilmiştir ve bu dönüşüm ancak; "hipergerçeklik, simülasyon, simülakr, içepatlama" gibi bir takım metaforlarla açıklanabilir. Baudrillard'a göre modern dönem; kodları ve modelleri endüstri burjuvazisinin denetlediği üretim çağıdır, postmodern dönem ise; üretimin olmadığı, simülasyonlar, modeller, kodlar ve sibernetik tarafından yönetilen bir enformasyon ve göstergeler çağıdır. Bu dönemde her şey belirlenmiş bir modele göre yapılmaktadır. Artık insanlar gerçeğe bakarak modeli değil, kendilerine sunulan modele bakarak kurgusal gerçeği belirlemektedirler. Örneğin oturmak istedikleri evi dekore etmek için, dünyanın her yerinde yayımlanan ev dergilerinin sunduğu modellerden yararlanmaktadırlar. Evin nasıl olacağı, nasıl döşeneceği bu derginin verdiği model tarafından belirlenmektedir. İşte bu nedenle, Baudrillard'a göre sanayi ötesi topluma artık bir hipergerçeklik egemendir. Artık görüntü ile gerçek arasındaki farkın ortadan kalktığı; gerçek izlenimi veren bir hipergerçeklikten bahsedilebilir. 211 211 Oğuz Adanır-Baudrillard okumalarında-onun Batılı toplumlara ve Batının demokrasi anlayışına yüklendiğini özellikle vurgular. Baudrillard'ın, "son iki yüz yılda Batılı toplumlarda gelişme, çağdaşlaşma, uygarlaşma vb. şekilde nitelendirilen tüm toplumsal,