Introduction: Landscapes of Violence: Memory and Sacred Space

Teksty Drugie, 2013

Od narodzin określają nas spojrzenia. Wpleceni w nie, patrzymy na innych, oni-na nas. W przestrzeni publicznej ("na wolnym rynku przypadkowych spojrzeń" mówi Peter Sloterdijk) muśnięcie wzrokiem, przelotne bycie widzianym nie nakładają się na siebie, nie zagrażają podmiotowej autonomii. Spojrzenia (wy)mijają się, czasem krzyżują. Ich przedłużonego spotkania nie tłumaczy znajomość czy jakikolwiek inny element poddający się interpretacji; choć pojawiają się ulotne komunikaty (na przykład uśmiech), momentalne zbliżenie stapia się z fundamentalną obcością. Intersubiektywne "krótkie spięcie" (lecz nie przejście od stanu "obcości" do "znajomości") trwa sekundę, po czym odwracamy głowę, by wrócić do uprzedniej roli. Bez tych barier-równie koniecznych, jak granice między światem żywych i umarłych-niemożliwe byłoby stworzenie świata społecznego. W jego ramach spełniamy zarówno nasze pragnienie bycia z innymi (zbliżenia), jak potrzebę odróżnienia się od nich 2. Czasami dystans znika. Spojrzenie przebija niewidzialną otoczkę (niewidzenia, bycia niewidzianym), wędruje ku nam, byśmy mogli się w nim dostrzec, tworząc "wyjątkowy stan intersubiektywny" (Sloterdijk). (Roz)poznajemy się w oczach innych, przeobrażonych w nasze zwierciadła. Poddani spojrzeniu, przestajemy władać sobą, łączymy twarze w "intymnym univer-1 Wersja skrócona ukazała się w języku angielskim (tłum M. Mrozik): The gaze of Medusa, w: Vision and cognition, ed. T. Dobrzyńska, R. Kuncheva, Sofia 2011, s. 3-27. Pan Profesor Benedetto Bravo zechciał przeczytać tekst przed drukiem. Jego uściślenia i krytyczne uwagi były dla mnie bezcenne.

Studia Socjologiczne

ORCID 0000-0002-8375-2800. * Badania były finansowane i realizowane w ramach projektu "Bojszowy -650 lat wspólnoty nad brzegami Wisły -Gostyni -Pszczynki i Korzyńca (1368-2018)" finansowanego z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Tomasz Nawrocki Uniwersytet Śląski Krzysztof Bierwiaczonek Uniwersytet Śląski PRZETRWANIE I TRAUMA. PAMIĘĆ ZBIOROWA O LATACH WOJNY W ŚLĄSKIEJ WSI * Artykuł podejmuje problem pamięci zbiorowej o czasach II wojny światowej wśród mieszkańców śląskiej wsi Bojszowy. Odwołując się do koncepcji traumy kulturowej Jeffreya C. Alexandra zadano pytanie: czy w przypadku pamięci mieszkańców badanej wsi o czasach wojny mamy do czynienia z wystąpieniem traumy kulturowej? Do analizy wybrano dwa problemy: pamięć o służbie mężczyzn w Wehrmachcie oraz pamięć o sąsiedztwie nazistowskiego obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau (wieś znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Oświęcimia). Odpowiedź na pytanie badawcze uzyskano dzięki analizie trzydziestu relacji zebranych techniką wywiadu pogłębionego. Badanie odtworzonych treści pamięci zbiorowej pokazało, że pamięć o służbie bojszowian w Wehrmachcie ma charakter traumy kulturowej. Pamięć o tych dramatycznych doświadczeniach przetworzona została na narrację, która odmieniła tożsamość mieszkańców wsi. Taki proces nie zaszedł w przypadku pamięci o obozie Zagłady, dlatego równie trudnych wydarzeń związanych z tym sąsiedztwem nie można ujmować w kategoriach traumy kulturowej.

2016

Reaching the reality of landscape requires giving up a selective way of seeing and thinking developed by disciplinary sciences. A holistic image of the world is offered by art and phenomenology. Conducted studies make use of introspection and, stemming from it, description of experiences connected with artistic activity which is the outcome of contemplation of landscape, study of literature and analysis of the results of artistic activity, including the very own one. Contemplation of landscape is the condition for the balance between vita activa and vita contemplativa; a criterion for its fuller understanding which is the basis of designing the existence in the world. The process of landscape contemplation unveils its forms, meanings and values. Among the forms of recording the results of contemplation, stands out the concept by Stanisław Vincenz treating landscape as a “world’s writing” and painting as the perfect way of interpreting it. The result of the conducted research is the ...

Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego, 2019

1. Harmonizacja i estetyzacja zła -2. Ontologiczna depotencjacja zła -3. Umoralizowanie zła -4. Pedagogizacja zła -5. A zło fizyczne?

Porównania, 2019

Artykuł Imitacja literacka w służbie pamięci kulturowej-analiza porównawcza "Nichirin" Yokomitsu Riichi'ego i "Salammbô" Gustave'a Flauberta poddaje analizie porównawczej dzieła dwóch tytułowych pisarzy. Pokazuje, jak Yokomitsu, zainspirowany twórczością Flauberta, imituje jego powieść, przenosząc ją na japoński grunt. Opisuje podobieństwa fabuły, bohaterów, a także zabiegów literackich-począwszy od sposobu opisu, przez użyty język, po tworzenie połączeń asocjatywnych. To ostatnie podobieństwo zostaje wykazane za pomocą badania językoznawczego z użyciem baz tekstowych. Następnie przedstawione zostaje to, w jaki sposób wszystko wymienione elementy składają się na pomnik tekstowy i jak wpływają na pamięć kulturową czytelników.

2015

2005

2015

Przedmiotem badań jest refleksja o przemijaniu, naturze czasu i o pamięci przeszłości starożytnej w „Nowych Atenach” B. Chmielowskiego jako element tradycji antycznej kultywowany w pierwszej polskiej encyklopedii. Autor dzieła podkreślał ciągłość i wysoką rangę tradycji, obserwował proces twórczego rozwoju tych wartości, które nam przekazała przeszłość. Uważał, że jesteśmy naśladowcami i inwentorami, doskonalącymi dobra kultury wytworzone przez antyk. Chmielowski zamieścił w tomie III swego dzieła dyskurs na temat: „Który wiek, stary czy nowy polerowniejszy?” i wykazał wyższość starożytności. Uważał, że czerpiemy pełnymi garściami z tradycji antycznej, doceniamy wielkość dokonań starożytnych intelektualistów i twórców, nie przerośliśmy ich pod żadnym względem, przetwarzamy tylko to, co oni nam przekazali jako dziedzictwo. Encyklopedysta był przekonany, że współczesna mu kultura całkowicie oparła się na tradycji antycznej.The paper investigates the reflection on the passing of time, ...

Studia Migracyjne Przeglad Polonijny, 2013

To jest wstrząsająca książka. Niby historyk powinien się uodpornić na dziejowe okropności-bowiem wiele ich było, a badacz ciągle się z nimi styka. Gdybyśmy chcieli nad wszystkimi, w tym dawnymi, płakać, to nie moglibyśmy wykonywać zawodu. Wiadomą jest jednak rzeczą, że niejeden historyk, zajmujący się niedawnymi zbrodniami hitlerowskimi, czy stalinowskimi, przeżywa obraz, do którego dochodzi. Podobnie zrobił na mnie silne wrażenie opis legendy mordu rytualnego pióra Jolanty Żyndul. Moje przeżycie było jednak trochę innej natury niż kolegów badających obozy zagłady, getta, łagry itd. Choć posądzenie o mord rytualny nieraz doprowadziło do strasznych rzeczy, to jednak największe wrażenie wywołała na mnie trwałość tego mitu. Wieki płynęły, a pokaźna część opinii wciąż wierzyła (wciąż wierzy?), że Żydzi utaczają krew chrześcijańskich niemowląt. Prawda, legenda jest chwytliwa, gdyż nawiązuje do obrazu męczeństwa Chrystusa. Jest budowana na założeniu centralnego miejsca zajmowanego (czy zawsze?) w naszym myśleniu przez dziecko, także do specjalnej roli krwi w naszych wyobrażeniach. Coś jednak zmieniało się w naszej egzystencji i cywilizacji przez wieki. Kiedyś znacznie więcej dzieci zawieruszało się, ginęło, trudniej było znaleźć zaginione. Jakoś trzeba sobie było wytłumaczyć ich zaginięcie, a potem, po jakimś czasie, odnalezienie martwego dziecka w przepastnych lasach czy bagnach. Potem jednak dzieci już nie ginęły tak łatwo, a zaginione na ogół odnajdowały się lub uzyskiwano informację o zupełnie innych okolicznościach ich śmierci. Legenda jednak trwała. Proces modernizacyjny praktycznie nic nie zmienił w istocie legendy. W ramach postępującej ateizacji dziecko (namiastka Chrystusa) zostało zastąpione przez młodą dziewicę-też będącą symbolem niewinności. Brodaci Żydzi, a jeszcze

Wrocławskie Studia Wschodnie, 2021

Czywspomnieniatomateriałnaartykuł? Po raz pierwszy sięgnęłam do swoich starych notatek terenowych z Syberii, a przede wszystkim do nietrwałych zasobów pamięci, przeszło rok temu. Przygotowywałam wtedy tekst do księgi jubileuszowej dedykowanej profesorowiSławojowiSzynkiewiczowi 1 .TenzasłużonybadaczMongolii, znawca problematyki azjatyckiej i człowiek o szerokich zainteresowaniach naukowych, miał również okazję opisywać problemy polskiej diaspory na Wschodzie 2 .Tematytezajmująmnieodwielulat,niejednokrotnieteżbywały przedmiotem naszych rozmów, a nawet dyskusji -o tyle żarliwych, o ile pozwałmiszacunekdlaprofesoraoraz"koleżeństwo"wynikającezewspólnego miejsca pracy w Zakładzie Etnologii IAE PAN. Zastanawiając się nad artykułemdowspomnianegotomu,zdecydowałamsięjednaknapisaćoczymś zupełnieinnym,oczymnigdynierozmawialiśmy,acorównieżstanowiło obopólny, choć w moim przypadku marginalny obszar studiów. Był nim szamanizmsyberyjski,awszczególnościburiacki,orazprzyczynyjegoodrodzenia w postradzieckich realiach. Podjęcie tego tematu wymagało odświeżenia wspomnień z mojej pierwszej wyprawy studenckiej do Buriacji oraz przejrzenia poczynionych w jej trakcie zapisków terenowych. Potwierdziła sięprzytymmaksymaprzypisywanaGabrielowiGarcíaMarquezowi,że"kto 1