Faculty of Humanities, Institute of Philosophy

Artykuł stanowi przeglądową prezentację opozycji realizmu i antyrealizmu semantycznego. Wpierw zarysowuje koncepcję teorii znaczenia i warunków, jakie wedle Michaela Dummetta musi ona spełniać. Następnie przedstawia zasadnicze idee warunkowoprawdziwościowych i justyfikacyjnych teorii znaczenia oraz wspierających je argumentów. Dokładniej omawia najnowszą odsłonę dyskusji między Johnem McDowellem a Dummettem w tej sprawie. Artykuł kończą krótkie uwagi o teoretycznym impasie debaty realistów semantycznych z ich antyrealistycznymi przeciwnikami oraz o poszukiwaniu nowych rozwiązań.

Brytyjski filozof, częściowo polskiego pochodzenia, Peter Thomas Geach bezsprzecznie należy do szerokiego grona znaczących postaci dwudziestowiecznej tradycji analitycznej. Charakter i różnorodność jego dorobku nie pozwalają na wyraźne powiązanie go z jednym nurtem lub szkołą w tej tradycji. Fakt ten oraz stosunkowo oszczędne wypowiedzi Geacha na temat przyjmowanej przez siebie koncepcji filozofii, czynią rekonstrukcję jego metafilozofii zadaniem trudnym i ryzykownym. Artykuł jest próbą realizacji tego zadania, aczkolwiek w sposób bardzo szkicowy i w ograniczonym zakresie. Realizacja ta ma trzy etapy. W pierwszym jest przestawione oddziaływanie innych filozofów na Geacha, drugi prezentuje jego poglądy na myśl, język i znaczenie logiki, a w trzecim jest mowa o założeniach metafizycznych i roli religii.

Dynamiczny rozwój kognitywistyki ożywił nadzieje naukowego zrozumienia i wyjaśnienia umysłu dzięki próbom zbudowania pełnej teorii mózgu i jego wytworów. Trudno byłoby kwestionować potrzebę tego rodzaju badań. Jednakże warto też rozważyć krytycznie, poprzez prześledzenie odpowiednich wywodów Richarda Rorty’ego i Roberta B. Brandoma, założenia filozoficzne i wygórowane roszczenia tej nowej dyscypliny. Okazuje się wówczas, że kognitywistyka – wbrew deklaracjom składanym przez jej przedstawicieli – nie wyzwoliła się z dziedzictwa kartezjańskiego, lecz dokonała jedynie jego naturalistycznej reinterpretacji. Chociaż w pewnym sensie umysł jest mózgiem, to w innym sensie nie ma podstaw do takiego utożsamienia. Być może za sprawą braku odpowiedniej komunikacji  z filozofami kognitywiści notorycznie mieszają ze sobą różne sensy kategorii kluczowych dla zrozumienia naszego życia umysłowego.

Although Brandom is critical of some features of narrowly conceived classical pragmatism, at the same time he explicitly embraces a version of pragmatism, both in his overall philosophical outlook, and in his philosophy of language. Brandom’s distinctive theoretical approach is based on what he calls rationalist pragmatism, which is a version of fundamental pragmatism. Within the philosophy of language it takes the form of semantic pragmatism. The paper briefly discusses Brandomian version of fundamental pragmatism and its semantic underpinning, and subsequently formulates a basic dilemma it encounters there.

For proponents of metaontological maximalism one deals in ontology or metaphysics with very deep and profound questions which concern the fundamental structure and furniture of the world, and which admit nontrivial and objective answers. Such a view has been recently defended by Kit Fine. His ontological maximalism has been met with  opposition of Paul Horwich, the staunch minimalist or quietist about truth, meaning and other key philosophical notions. He argues that if ontology is conceived as a philosophical discipline focussed on the project of describing reality as it is in itself, then we should abandon it. The paper discusses crucial ideas of Fine’s ontological maximalism, and subsequently presents the thrust of Horwich’s opposition to it. Initially the position defended by Fine appears more plausible and convincing. However, there are two major difficulties inherent in it. One is related to a rather unfortunate and simplistic framework of appearance and reality, deployed by Fine to clarify the idea of maximalist metaphysics. The other problem is concerned with Fine’s recommendation that while doing metaphysics and trying to establish what reality in itself is like, we need to restore ourselves to a state of metaphysical innocence. This sounds good but only until one tries to give a precise sense to the seemingly intuitive and unproblematic idea of reality as it is in itself. As various efforts to come to grips with this elusive idea show, it seems almost impossible to give any distinctive content to it. Thus presumably minimalism or deflationism, which prima facie is not an attractive option, is still a viable and defensible view.

This is a very short introduction to a special issue of "Polish Journal of Philosophy"  that originated from a one-day workshop “Towards Graham Priest” (the title was an
allusion to Priest’s widely discussed book "Towards Non-Being"), held at the University of Szczecin on 20th June 2012.

W swoich pracach Kazimierz Ajdukiewicz niejednokrotnie podejmował zagadnienia oplatające się wokół tego, co przyjęło się w literaturze określać mianem sporu o realizm. W standardowy sposób zwięźle opisywał uczestników tego sporu. Jednakże jego program epistemologii semantycznej sprawił, że stał się on prekursorem wyodrębnienia semantycznej płaszczyzny sporu o realizm i przypisania centralnej roli w tym sporze zasadzie dwuwartościowości, wyprzedzając pod tym względem brytyjskiego filozofa Michaela Dummetta o ponad dwadzieścia pięć lat. Należy jednak pamiętać, że Ajdukiewicza i Dummetta wiele łączyło w metodologii prowadzenia sporu, natomiast wiele dzieliło jeśli idzie o jego rozwiązanie. Pierwszy bronił realizmu, a drugi skłaniał się w stronę antyrealizmu semantycznego, który można interpretować jako formę idealizmu transcendentalnego.

Cechą charakterystyczną nauki ostatnich dekad jest coraz większe znaczenie uprawiania jej w formie grantów, przyznawanych przez państwowe lub prywatne instytucje. Źródeł takiego stanu rzeczy można upatrywać w kilku czynnikach, wśród których należy wymienić małą efektywność tradycyjnie zorganizowanych uniwersytetów i instytutów badawczych oraz chęć strategicznego kierowania badaniami naukowymi. Z tą „grantową rzeczywistością” trzeba się pogodzić, gdyż nie jest to chyba żaden przejściowy stan rzeczy, także w Polsce. Należy jednak zwracać uwagę nie tylko na jego zalety (intensyfikacja wybranych badań i wspieranie najlepszych uczonych), lecz również na jego zagrożenia, a przede wszystkim na marginalizację prac nieprzyczynkarskich i długofalowych oraz prowadzących do mało efektownych, rzekomo nieoryginalnych i słabo parametryzowalnych wyników. Zagrożenia te są omówione na przykładzie finansowania badań filozoficznych przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie. Wcześniej jednak zostały przypomniane trafne uwagi W. V. Quine’a o negatywnych skutkach coraz lepszego finansowania nauki.

Jednym z najważniejszych architektów zwrotu systematyczno-metafizycznego we współczesnej filozofii analitycznej był P. F. Strawson, oksfordzki myśliciel, który pod koniec lat pięćdziesiątych wystąpił z wpływową ideą metafizyki opisowej czy deskryptywnej. Nieco podobny sposób uprawiania metafizyki zaproponowali też później w swoich pracach tacy autorzy, jak D. Davidson, M. Dummett oraz – do pewnego stopnia – H. Putnam. Wszyscy oni próbowali na podstawie pewnych fundamentalnych fenomenów dotyczących naszej myśli i mowy dojść do ustaleń dotyczących najogólniejszej struktury rzeczywistości. Ponieważ w sposobie ich postępowania dopatruje się często charakterystycznych znamion kantowskiej argumentacji transcendentalnej, uprawianą przez nich metafizykę można nazwać analityczno-transcendentalną. W nieco inny sposób pojmują metafizykę myśliciele będący pod wpływem amerykańskiego filozofa W. V. Quine’a, dla którego cała filozofia, wraz z metafizyką czy ontologią, jest sprzężona z naukami szczegółowymi, a dokładniej mówiąc, znajduje się na ich najbardziej teoretycznym krańcu. Wśród licznych przedstawicieli takiej metafizyki na szczególną uwagę zasługują D. M. Armstrong i D. Lewis. Z uwagi na wymogi, od których spełnienia uzależniają oni akceptację teorii metafizycznych, można ich określić mianem metafizyków analityczno-naturalistycznych. Artykuł na szkicowo i pobieżnie omówionych przykładach przedstawia oba typy metafizyki analitycznej oraz sygnalizuje ich zasadnicze trudności. Następnie zaś zwraca uwagę na te przejawy współczesnej metafizyki analitycznej, które, z takich czy innych względów, nie mieszczą się ani w jednym, ani w drugim z wyróżnionych typów. Do artykułu dołączony jest dodatek wskazujący na zasadnicze kierunki rozwoju metafizyki analitycznej w ostatnich kilkunastu latach.

Najnowsza fala powrotu do metafizyki w ramach filozofii analitycznej spotkała się z oporem takich myślicieli jak Paul Horwich i Huw Price, którzy nawiązując do niektórych idei Rudolfa Carnapa i Ludwiga Wittgensteina, starają się pokazać, że siłą napędową tej fali jest niezrozumienie właściwego charakteru problemów ontologicznych i metafizycznych. Ich zdaniem, powinny one zostać wyrugowane przez ogólne rozważania nad różnorodnością języków i schematów pojęciowych, którymi operujemy, nad ich genezą i funkcją. Deliberacje te mają mieć przede wszystkim charakter opisowy i unikać poszukiwania unifikujących wyjaśnień naszych praktyk językowych i konceptualnych. Jeśli jednak mają one spełnić swoją właściwą funkcję filozoficzną, to zachodzi obawa, że mogą wprowadzić pewną dozę metafizyki pod postacią antropologii transcendentalnej.

Od jakiegoś czasu w Polsce zaczęto naśladować, w sposób mniej lub bardziej udany, system finansowania badań naukowych w krajach, które znajdują się pod tym względem w światowej czołówce. Dzięki temu polscy uczeni znaleźli się w całkiem nowej rzeczywistości grantowej, która stała się dla nich swoistym „nowym wspaniałym światem”. Owa rzeczywistość przerodziła się wkrótce, dzięki połączonym siłom rozmaitych politykierów i słowiańskiej braci urzędniczej, często zdalnie sterowanej przez absurdalne unijne dyrektywy, w świat kolorowych jarmarków grantowych. To doraźne finansowanie nauki ma jednak wiele wad i nie jest w stanie doprowadzić do istotnego polepszenia rodzimej infrastruktury badawczej.

Wśród myślicieli, którzy w sposób szczególny wpłynęli na filozofię Richarda Rorty’ego wymienia się zwykle Wilfrida Sellarsa. Odegrał on nie tylko dużą rolę w kształtowaniu kluczowych elementów doktrynalnych tej filozofii, lecz przez wiele lat był dla Rorty’ego cenionym mentorem, z którym starał się on utrzymywać regularne kontakty, zapraszać jako gościa specjalnego prowadzonych przez siebie seminariów, dbać o to, aby jego prace były czytane przez studentów itp. Częściowy wgląd w tę znajomość daje korespondencja Rorty’ego do Sellarsa, wchodząca w skład bogatej spuścizny archiwalnej, która znajduje się w bibliotece University of Pittsburgh. Prześledzenie zawartości tej korespondencji może przyczynić się do zrekonstruowania jednego z wątków biografii intelektualnej Rorty’ego i dopełnienia retrospektywnych uwag, poczynionych w autobiograficznych esejach tego autora.

Pytanie o to, czy możliwa jest filozofia bez teorii można rozumieć dwojako: jako pytanie o to, czy da się uprawiać filozofię bez refleksji nad jej naturą, czyli bez metafilozofii, oraz jako pytanie o to, czy działalność filozoficzną można sprowadzić wyłącznie do swoistej terapii intelektualnej, czyli do usuwania nieporozumień wygenerowanych przez tradycyjne i teoretyczne podejście do problemów filozoficznych. W artykule podane są wpierw racje przemawiające za nieodzownością metafilozofii dla właściwego uprawiania filozofii, a następnie omówiona jest polemika toczona ostatnio przez Paula Horwicha i Tima Williamsona, w której pierwszy z dyskutantów broni idei filozofii terapeutycznej bez teorii, a drugi ją kwestionuje i argumentuje na rzecz filozofii jako typowej działalności naukowej, która polega na budowaniu modeli i teorii. W końcowej części artykułu zarysowane jest stanowisko, że chociaż filozofia jest działalnością teoretyczną, to modele i teorie będące jej rezultatem dostarczają wiedzy w bardzo ograniczonym stopniu. Są bowiem przede wszystkim dyskursywną ekspresją naszych nastawień.

The paper begins with some remarks about the pedigree of the term „analytic pragmatism” and its two main uses: (a) an account of pragmatism as a philosophical movement from the viewpoint of analytic philosophy (a conspicuous proponent of such an account is currently Cheryl Misak), and (b) as a way of transforming of analytic tradition from within by drawing on pragmatic ideas (here the most notable figures are Robert B. Brandom, Huw Price, and Michael Williams). Although it is Brandom who is self-avowed analytic pragmatism in the latter sense, Price’s philosophical standpoint is also original and inspiring. His overarching idea is global expressivism, construed as a generalized version of local expressivism, such as ethical projectivism and quasi-realism of Simon Blacburn. Global expressivism is supposed to be a non-representational account of our thought and language, able to overcome metaphysics in its various forms. Nevertheless, as it is argued, this ambitious attempt to sidestep metaphysical debates and embrace comfortable quietism, has for the most part failed.

The Polish-born British philosopher Kazimierz (known as Casimir) Lewy (1919–1991) was an inspiring and influential lecturer and reader at the University of Cambridge who significantly contributed to the intellectual formation of a number of British philosophers in the second half of the twentieth century. He was characteristically analytic philosopher along the lines of his Cambridge mentors, in particular G. E. Moore and John Wisdom. However, his philosophical interests arose in Warsaw through the encounter with writings and lectures of Tadeusz Kotarbiński. Even though Lewy was well acquainted with the tradition of Polish analytic philosophy, embodied in the Lvov-Warsaw School, and discussed it occasionally in his work, he was rather resistant to it. The paper provides an account of  Lewy’s exposure to that school,  and then suggests what could be the rationale of this resistance. Its sources are discerned in: (1) Lewy’s unrepentant affirmation of the existence of abstract objects, including concepts and propositions, and of modalities; (2) his flexible approach to logic and deference to the ordinary notion of entailment, and (3) his conception of philosophical analysis along the lines of G. E. Moore.

Wilfrid Sellars was a highly original systematic philosopher of the past century, and for this reason alone has a unique place in contemporary philosophy. In his philosophy he drew on various historical ideas and did not confine himself to a particular movement or approach. However, the most natural setting of his views is the analytic tradition in philosophy, which provides an illuminating framework for understanding those views and seeing them in proper perspective. The paper makes an attempt to justify this approach by putting together various details from Sellars's life that provide a glimpse into his exposure to different facets of analytic philosophy and his role in shaping it. Subsequently an account of the Sellarsian conception of philosophy, and the sense in which it embodies characteristically analytical ideas, is provided. In conclusion it is claimed that Sellars's place within the analytic tradition is rather unique. Though he was tempted in his early writings to embrace a narrowly critical and unsystematic approach to philosophical questions, as well as to confine philosophy to the formal theory of languages, he later changed his metaphilosophical views and consistently defended during his middle and later period a systematic conception of philosophy, grounded on the holistic analysis of our discourses and their structures, but having as its ultimate aim a unified and comprehensive synthesis of our images of the world.

The contrast between the ordinary or manifest image of the world and its scientific image or conception is one of the most frequently invoked distinctions in the debates concerning the role of scientific knowledge in our lives, in the practice of philosophy, and in the formation of our worldview. However, the gist of this distinction is seldom thoroughly discussed; usually it is provisionally and tentatively elucidated with the assistance of a few suggestive examples. Yet a careful reflection on the distinction shows that it can be interpreted in a variety of ways, and its delineation and substantiation is by no means simple and easy thing. In my brief contribution to this topic I shall first introduce a popular account of the opposition between the manifest and scientific images of the world, that is included in Daniel C. Dennett's overview of tools for thinking. Subsequently, in the main part of the paper, I shall present in greater detail and as accurately as possible the way in which this distinction is drawn and elaborated by the American philosopher Wilfrid Sellars, whom Dennett has supposedly followed. In the conclusion of my con-Ruch FilozoFiczny LXXV 2019 2 * I dedicate this modest exercise in Sellars's scholarship to my cherished friend and former colleague Professor Urszula Żegleń, whose comprehensive book in philosophy of mind (Urszula Żegleń Filozofia umysłu: Dyskusja z naturalistycznymi koncepcjami umysłu. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003) I take it to be Sellarsian in spirit, if not in letter.

Terry Horgan has put forward an original account of truth as correct
assertibility. That statement suggests that he defends some version of the
epistemic conception of truth. However, this is not his intention. Horgan
wants to overcome the familiar opposition between the robust correspondence
theories of truth and the epistemic theories of truth by elaborating
an intermediate or middle-of-the-road position. After presenting the main
ideas of that position, I argue that it is less distinctive than Horgan maintains,
and may be accommodated to the epistemic theories of truth, provided
they are construed widely enough.