Papers by Ömer Faruk Can
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD)
Bu araştırma, hac yolculuğunda önemli bir noktayı temsil eden Cidde'nin öteden beri en büyük mese... more Bu araştırma, hac yolculuğunda önemli bir noktayı temsil eden Cidde'nin öteden beri en büyük meselelerinden olan içme suyu tedariki konusuna odaklanmaktadır. Makalede, önceki dönemlerden kalma su sistemlerinin her zaman düzgün bir şekilde işletilmesinin veya işler kalmasını sağlamanın zorluğuna değinilmiş ve Cidde'deki su ticaretinin, mevcut su kanallarının çeşitli sabotajlarla harap edilmesi sonucunda sarnıç sahiplerinin tekeline düştüğü vurgulanmıştır. Ayrıca aynı dönemde şehrin nüfus yoğunluğunun büyük bir artış kaydetmesinin, içme suyunun arz-talep dengesinin iyice bozulmasına yol açtığına işaret edilmiştir. Çalışmada, 1910 yılında şehre idareci olarak tayin edilen II. Abdülhamid'in eski yaverlerinden Azmzâde Sâdık el-Müeyyed Bey'in (1858-1910) kısa görev süresi içinde kronikleşen su sorununu çözmeye yönelik teşebbüsleri mercek altına alınmıştır. Bu girişimleri esnasında ilk olarak Mısır Hıdivi II. Abbas Hilmi Paşa'nın (1892-1914) müdahalesi, ikinci olarak ise bazı yerel aktörlerin muhalefeti ile karşılaşan Sâdık Bey'in sorunları aşmak için gösterdiği çabalar etraflıca incelenmiştir. Böylece, yüzyıllardır devam edegelen bir soruna 20. yüzyılın ilk yıllarında bulunmaya çalışılan çözüm yolları ortaya konarak, Hicaz tarihiyle ilgili literatüre katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022
Bu araştırma, hac yolculuğunda önemli bir noktayı temsil eden Cidde’nin öteden beri en büyük mese... more Bu araştırma, hac yolculuğunda önemli bir noktayı temsil eden Cidde’nin öteden beri en büyük meselelerinden olan içme suyu tedariki konusuna odaklanmaktadır. Makalede, önceki dönemlerden kalma su sistemlerinin her zaman düzgün bir şekilde işletilmesinin veya işler kalmasını sağlamanın zorluğuna değinilmiş ve Cidde’deki su ticaretinin, mevcut su kanallarının çeşitli sabotajlarla harap edilmesi sonucunda sarnıç sahiplerinin tekeline düştüğü vurgulanmıştır. Ayrıca aynı dönemde şehrin nüfus yoğunluğunun büyük bir artış kaydetmesinin, içme suyunun arz-talep dengesinin iyice bozulmasına yol açtığına işaret edilmiştir. Çalışmada, 1910 yılında şehre idareci olarak tayin edilen II. Abdülhamid’in eski yaverlerinden Azmzâde Sâdık el-Müeyyed Bey’in (1858-1910) kısa görev süresi içinde kronikleşen su sorununu çözmeye yönelik teşebbüsleri mercek altına alınmıştır. Bu girişimleri esnasında ilk olarak Mısır Hıdivi II. Abbas Hilmi Paşa’nın (1892-1914) müdahalesi, ikinci olarak ise bazı yerel aktörlerin muhalefeti ile karşılaşan Sâdık Bey’in sorunları aşmak için gösterdiği çabalar etraflıca incelenmiştir. Böylece, yüzyıllardır devam edegelen bir soruna 20. yüzyılın ilk yıllarında bulunmaya çalışılan çözüm yolları ortaya konarak, Hicaz tarihiyle ilgili literatüre katkı sağlanması hedeflenmektedir.
İslam Araştırmaları Dergisi, 2023
تهدف هذه الدراسة أولا لنشر الرسالة المحققة على ثماني نسخٍ والموسومة بـــ: حصن العارفين من فتن الز... more تهدف هذه الدراسة أولا لنشر الرسالة المحققة على ثماني نسخٍ والموسومة بـــ: حصن العارفين من فتن الزمان في كل آنٍ لإبراهيم حقي الأرضرومي أبرز علماء الدولة العثمانية وشخصياتها الصوفية، وثانيًا لإبراز مكانتها في الأدبيات ذات الصلة. وعمومًا لم يُعثر حتى الآن على أي دراسة علمية للرسالة المذكورة التي تناولت إحدى قضايا التصوف المهمة، ألا وهي مسألة البَوحُ بالسِّرِّ وكتمانُه. وقد تطرقنا في المقالة لما تناولته الرسالة من مصادرَ وموضوعاتٍ وحاولنا بيان مكانتها في تاريخ التصوف العثماني، فضلًا عن البحث وراء السبب الخفي لتأليف الرسالة المذكورة في ضوء السيرة الذاتية للمؤلف. ومن ناحية أخرى فقد ادُّعِي بأن للمنظومات الملحقة بالرسالة دورًا في الشعر التربوي وأنه لم ينظمها لأغراض أدبية.
The Analysis and Critical Editon of İbrahim Hakkı Erzurumi’s Treatise Entitled Ḥiṣn al-‘ārifîn min fitan al-zamān fı- kulli ān
This article provides an analysis and critical edition of Ḥiṣn al-‘ārifîn min fitan al-zamān fî kulli ān by İbrahim Hakkı Erzurumi, one of the most esteemed Sufi scholars in the Ottoman Empire during the eighteenth century. It also seeks to locate the work—of which eight copies have been found—in the literature. The treatise addresses the question of preserving and disclosing secrets, one of the central themes of Sufism, and has not been the topic of previous academic studies. The article attempts to determine the position of the treatise in Ottoman Sufism’s history. Additionally, the purpose of its production has been examined in the context of the author’s life story. On the other hand, it has been argued that the poems added to the treatise have a didactic rather than literary purpose.
İbrâhim Hakkı Erzurûmî'nin Hısnü'l-ârifîn min fiteni'z-zamân fî külli ân Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili
Bu çalışma XVIII. asır Osmanlı coğrafyasının önde gelen âlim ve sufilerinden İbrâhim Hakkı Erzurûmî'nin Hısnü'l-ârifîn min fiteni'z-zamân fî külli ân (Her an ve zamanda meydana gelen ve gelecek fitnelerden uzak duran âriflerin sığınağı hisar) adlı risalesinin, sekiz nüshası üzerinden tahkikli neşrini ortaya koymayı ve literatürdeki yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Sırların ketmi/keşfi meselesini konu edinen risale üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Makalede kaynak ve mevzularına da değinilen risalenin Osmanlı tasavvuf tarihindeki yeri belirlenmeye çalışılmış, ayrıca telif sebebi, Erzurûmî'nin hayat hikâyesi bağlamında incelenmiştir. Makalede, risaleye eklenen manzumelerin edebî bir maksat gütmeyip didaktik bir rol taşıdığı iddia edilmiştir.
Tarih Dergisi, 2021
Bu çalışma, 19. yüzyıl Osmanlı’sının önde gelen münevverlerinden Eyüb Sabri Paşa ve eserlerini ko... more Bu çalışma, 19. yüzyıl Osmanlı’sının önde gelen münevverlerinden Eyüb Sabri Paşa ve eserlerini konu edinmektedir. Makalede Paşa’nın mevcut biyografisi detaylandırılmış ve içinde yer aldığı entelektüel muhit tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Cuma hutbelerinin Türkçe okunması tartışmaları tarihine katkı sunabilecek bir yazısı ilk kez bu makalede mercek altına alınmıştır. Paşa’nın yaptırdığı Mescid-i Nebevî ve Mescid-i Haram maketlerinin akıbeti de sorgulanmış; böylece yeterince fark edilmeyen bir aydın devlet adamının hayatı ve eserleri derli toplu bir şekilde ortaya konarak Osmanlı entelektüel tarihiyle ilgili literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir.
Siyer Araştırmaları Dergisi, 2020
İki “Harem”den ikincisi Medine’yi merkeze alan pek çok tarih kitabı yazılagelmiştir. Bu tarih kit... more İki “Harem”den ikincisi Medine’yi merkeze alan pek çok tarih kitabı yazılagelmiştir. Bu tarih kitapları arasında Eyüb Sabri Paşa’nın Mir’âtü’l-Haremeyn’i ve benzeri eserler Hamidiye devrini (1876-1909) resmetmekte oldukça başarılı olmakla beraber, nihayetinde Sultan Abdülmecid (1839-1861) devrinde gerçekleştirilen ve ciddi değişimlere neden olan büyük Mescid-i Nebevî restorasyonu sonrasını ele almaktadırlar. Bu restorasyon öncesini resmeden eserlerin önde gelenlerinden birisi ise Mevlevî şeyhi, şair Aşkî Mustafa Efendi’nin kaleme aldığı Ta‘tîru Ercâ’i’d-Devleti’l-Mecîdiyye bi-Tîbi Ahbâri Beledi Hayri’l-Beriyye adlı eserdir.
Ta‘tîr, kıymetli olmakla beraber günümüze dek tenkitli bir neşri hâlen yapılmamış, bu sebeple de ilim âleminin nazarından uzak kalmış bir Medine tarihidir. Özellikle 19. yüzyıl Hicaz ve Osmanlı sosyo-kültürel tarihi açısından önemli bilgileri haiz olan son cildi, yazarın şahsî müşahedelerini ihtiva etmesi ve saha araştırmasında elde edilen veriler çerçevesinde kaleme alınması sebebiyle, bu dönem ve bölgeyi çalışan tarihçiler için eseri ayrıca değerli kılmaktadır.
Biz bu yazıda, öncelikle Aşkî Mustafa Efendi’nin hayatı ve eserlerini ele aldık. Sonrasında Ta‘tîr’in en mühim cildi olan üçüncü cildini çeşitli zaviyelerden tahlil ettik. Son olarak ise yazarın Medine tarihine dair eseri Ta‘tîr’in bugüne kadar haberdar olunmayan Paris ve Kahire nüshalarını inceleyip tanıtmaya çalıştık.
Books by Ömer Faruk Can
Terbiye-i İrade (Özgün Metin), 2023
Terbiye-i İrade (Özgün Metin)
İrade Terbiyesi, 2023
“Kaderimi tayin eden bir başka kitap da İbrahim Ethem’in Terbiye-i İrade başlıklı eseridir. Disip... more “Kaderimi tayin eden bir başka kitap da İbrahim Ethem’in Terbiye-i İrade başlıklı eseridir. Disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim.”
Cemil Meriç
Bu sözler, İrade Terbiyesi kitabının Türk yayıncılığı tarafından uzunca bir aradan sonra “yeniden keşfine” imkân vermiş ve Jules Payot’nun eseri “Cemil Meriç’in tavsiyesi” mottosuyla tekrar tekrar basılmıştır. Oysa Meriç’in tavsiyesi gayet açıktır; o, Payot’nun değil Dr. Ethem Bakar’ın İrade Terbiyesi’ni önermiştir. Elinizdeki kitap hem bu vahim hatayı düzeltmekte hem de kitabın müellifinin hüviyetini ilk kez gün yüzüne çıkarmaktadır.
İrade Terbiyesi’nde Dr. Ethem, iradenin temel kavramlarından derin tefekkürün gücüne, duyguların etkisinden sağlam alışkanlıkların kazanılmasına kadar geniş bir yelpazede iradenin nasıl terbiye edileceği meselesini ele alıyor. Yazar, okuyucuyu iradesinin farkına varmaya ve hayatını daha bilinçli bir şekilde yönlendirmeye davet
ediyor. Çünkü ancak kendini bilip nefsini terbiye eden insan, hedeflerine ulaşma yolundaki engelleri aşabilir.
Osmanlı'da İktisadî Hayat ve Vakıflar, 2021
Son yıllarda büyük bir ivme kazanan Osmanlı tarihinin siyasetten ekonomiye, toplumsal hayattan kü... more Son yıllarda büyük bir ivme kazanan Osmanlı tarihinin siyasetten ekonomiye, toplumsal hayattan kültüre kadar pek çok alanında yeni ve ufuk açıcı çalışmalar günden güne çoğalıyor. Yeni yöntem ve kaynakların geçmişe nazaran daha fazla kullanılması ise yeni soru ve farklı bakış açılarına kapı aralıyor.
Elinizdeki kitap, Osmanlı iktisadî hayatı ve vakıfları ile ilgili çeşitli makalelere ev sahipliği yapıyor. Osmanlı iktisadî hayatının çeşitli yönlerine ışık tutan makalelerin ilk dördü, Osmanlı-Türk modernleşmesinin kıyafet alanındaki önemli simgelerinden biri olan fesin II. Mahmud’un kıyafet düzenlemelerinden çok daha önce Osmanlı toplumunda kullanılmaya başladığını, Tekirdağ’daki (Rodosçuk) Müslüman ve gayrimüslimlerin mal varlıklarının mukayesesini, klasik dönem Konya ekonomisindeki iktisadî ve malî gelişmelerin Osmanlı ekonomisi içindeki mevkiini ve kapitalist pazarlamanın bir aracı olarak ticaret kataloglarının Osmanlı toplumunun tüketim alışkanlıklarına etkisini incelemektedir.
Kitabın son dört makalesi ise Osmanlı sosyo-ekonomik sisteminde merkezî olduğu kadar hayatî bir konuma sahip olan vakıf kurumunun muhtelif yönlerine mercek tutuyor. Bu makaleler, Osmanlı hakimiyeti sırasında Arnavutluk’ta kurulan para vakıflarının bölgenin ekonomik ve sosyal hayatına etkisini, Osmanlı para vakıfları ile İngiltere’deki hayır kurumlarının amaç, sermaye, işleyiş ve kâr oranları bakımından karşılaştırmasını, Arnavutluk’ta kadınlar tarafından kurulan vakıfların mahiyetini ve nihayet Mersin’in 19. yüzyılda kuruluşu esnasında vakıfların oynadığı kritik rolü ele almaktadır.
Living in the Ottoman Lands: Identities, Administration and Warfare, 2021
The long and elaborate past of the Ottoman Empire, encompassing a wide geographical area, present... more The long and elaborate past of the Ottoman Empire, encompassing a wide geographical area, presents a mosaic of knowledge and acquisition of experience. Upon this complicated and plural nature, Ottoman history looks like a puzzle that requires a wealth of skills and approaches to decipher. The foremost step to achieve this sophisticated task is to go beyond the borders of formalistic narratives and gain a multiplicity of perspectives through collaborative studies. This book is one of the outputs of such cooperation toward a more comprehensive Ottoman historiography.
Tarihçi, şair, asker ve eğitimci gibi sıfatlarla vasıflandırılabilecek Eyüb Sabri Paşa çok sayıda... more Tarihçi, şair, asker ve eğitimci gibi sıfatlarla vasıflandırılabilecek Eyüb Sabri Paşa çok sayıda memuriyette bulunmuş ve Bahriyeli olarak sürdürdüğü kariyerinde mirlivalığa kadar yükselmiştir. Bu askerî vechesiyle bile öğretmekten geri kalmamış; Mekteb-i Rüşdiye-i Bahriye’de müdürlük vazifesi ifa etmiş ve Bahriye talebelerinin istifadesi için Kaside-i Bürde Şerhi hazırlamıştır. Bu eserde Arapçaya ve eski kültüre vukufiyeti açık bir şekilde görülmektedir. Ayrıca siyer sahasında Mahmûdü’s-Siyer’i, hacca gidecekler için Tekmiletü’l-Menâsik’i, son dönem İslam tarihine dair Târîh-i Vehhâbiyân’ı, ahlâka dair Riyâzu’l-Mukinîn’i onun diğer önemli eserleri arasındadır.
Mir’âtü’l-Haremeyn ise onun çalışmaları arasında ayrı bir yere sahiptir. Mekke, Medine ve Arap yarımadasının (Cezîretü’l-Arab) tarihlerini anlatan bu eser üç müstakil kitaptan ibaret olup toplamda beş cilttir. Eser hazırlanırken o zamana kadar yazılmış onlarca kaynak müellif tarafından etraflıca incelenmiştir. Mir’âtü’l-Haremeyn’i müstesna kılan bir diğer taraf ise Eyüb Sabri Paşa’nın Mekke ve Medine’de bulunduğu müddetçe saha araştırmaları yapması ve tespitlerini esere aktarmasıdır. Bu itibarla XIX. asrın ikinci yarısındaki Hicaz’ı bugünden görebilme imkânı mümkün olabilmektedir. Devrinde Ahmed Cevdet Paşa’dan Ahmed Midhat Efendi’ye kadar çok sayıda tanınmış şahsiyet bu eserden övgüyle bahsetmişlerdir.
Ömer Fâruk Can ve F. Zehra Can tarafından yayına hazırlanan Mir’âtü’l-Haremeyn’in ilk kitabı Mir’ât-ı Mekke’dir. İki cilt halinde basılan eser, münhasıran Mekke’nin kadim tarihini ele almaktadır. Yaşanan önemli hâdiseler hakkında bilgi verilmekte ayrıca Kâbe’nin geçirdiği tamirat ve onarımlar etraflı bir şekilde anlatılmaktadır. Yer yer Kâbe’ye geleceklere tavsiyelerde bulunulması ve bazı görsellerle eserin desteklenmesi de dikkat çekicidir.
Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2015.
Book Chapters by Ömer Faruk Can
Sultantepe Özbekler Tekkesi: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müessesenin Tarihi, 2023
Bu çalışma, herhangi bir adı/başlığı bulunmayan ve muhtevalarından hareketle “Muhasebe Defterleri... more Bu çalışma, herhangi bir adı/başlığı bulunmayan ve muhtevalarından hareketle “Muhasebe Defterleri” olarak adlandırdığımız dört defterin genel bir incelemesini sunmayı hedeflemektedir. Bir başka ifadeyle bu araştırma, Osmanlı coğrafyasındaki bir tekkenin asli fonksiyonlarından sayılamayacak, oldukça farklı bir yönünü ortaya koyma çabası olarak görülebilir.
Osmanlı'da Yönetim ve Savaş, 2017
Tarih Bilimi ve Metodolojisi, 2019
Bu yazıda, devletin bürokratik yapılanmasını da göz önünde bulundurarak, Osmanlı’dan günümüze int... more Bu yazıda, devletin bürokratik yapılanmasını da göz önünde bulundurarak, Osmanlı’dan günümüze intikal eden kimi defter serileri ile belge türlerinden bahsedilecek ve arşiv araştırmalarında özellikle genç tarihçileri bekleyen tehlikelere işaret edilerek belgelerin kullanımında dikkat edilmesi elzem kimi hususlara değinilecektir. Sınırlarımızın farkında olarak bu kısa metinde her tür evraka ve probleme temas edemeyecek, nispeten daha önemli gördüklerimizi ele alacağız. Bununla beraber konuya dair ayrıntılı okuma yapmak isteyenler için yazı sonundaki okuma önerileri yol gösterici olabilecektir.
Dissertations by Ömer Faruk Can
Bu tez, II. Abdülhamid'in yaverlerinden Azmzade Sadık el-Müeyyed Paşa'nın hayatı, devlet adamlığı... more Bu tez, II. Abdülhamid'in yaverlerinden Azmzade Sadık el-Müeyyed Paşa'nın hayatı, devlet adamlığı ve meslekî kariyerini mercek altına alan bir biyografik araştırmadır. Döneminin önemli simalarından biri olmakla birlikte günümüze kadar meşâhir-i meçhûleden olan Sadık el-Müeyyed, Doğu ve Batı kültürüne aşina, iyi eğitimli, eli kalem tutar, dil bilir bir Osmanlı aydınıdır. Yarım asırlık ömrünün yarısında, imparatorluğun dört bir köşesiyle Afrika, Avrupa ve Rusya gibi farklı coğrafyalarda yerine getirdiği idarî, mülkî ve diplomatik görevleri ile teftişler, bu tarihî biyografi çalışmasının ana omurgasını oluşturur. Tezde, bazı karinelerden hareketle paşanın fikir dünyası, şahsiyeti ve sosyal arkaplanı hakkında da birtakım sonuçlara varılmış, ayrıca bu dönemde başarılı olma ve yükselmede aile bağlarının yanı sıra bilgi ve eğitimin de etkili olduğu vurgusu yapılmıştır. II. Abdülhamid'in saltanat dönemi, Osmanlı tarihçiliğinin en popüler çalışma alanlarından biri olma özelliğini sürdürse de bu dönemde yaşamış devlet adamı, sanatkâr, saraylı ve entelektüellerin kapsamlı biyografilerinin aynı nispette ortaya konulduğu söylenemez. Oysa bu tür çalışmalar, tarihî dönem ve meselelerin karanlıkta kalan yönlerine bir hayat üzerinden ışık tutabilme potansiyeli olması bakımından önemlidir. Bu çerçevede, Sadık'ın eserlerinin yanı sıra arşiv belgeleri, yerli ve yabancı basın, hâtıratlar, salnameler ve mevcut literatür eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilerek kaleme alınan biyografisi, müstakbel çalışmalar için II. Abdülhamid idaresinin işleyiş biçiminin, krizlerle başa çıkma yöntem ve becerisinin, mahallî ve beynelmilel aktörlerle ilişkilerinin ve sömürge çağının meydan okumasına karşı üretilen imparatorluk politikalarının bazı karanlık noktalarının aydınlatılması hususunda birtakım örnekler sunabilir. Bu tez, yaverliğe seçilişinin hayat hikâyesindeki en belirleyici unsur olduğu iddiasından hareketle, söz konusu teşkilâtın Osmanlı siyaset ve bürokrasisindeki ağırlığının gittikçe arttığını vurgular ve bu dönemde geçirdiği dönüşüm ile II. Abdülhamid'in oluşturduğu saray merkezli yeni idarî yapılanmada hayatî bir role sahip olduğunu öne sürer.
---
This dissertation is biographical research of Azmzade Sadık el-Müeyyed Pasha, one of Abdülhamid II's aides-de-camp. It concentrates on his life, statesmanship, and professional career. He was one of the well-known figures of his day, although he is seldom remembered until now. As a well-educated Ottoman intellectual, he was familiar with both Eastern and Western cultures. The administrative, civil, and diplomatic missions and inspections he did in numerous parts of the empire and different geographies, such as Africa, Europe, and Russia throughout half of his half-century life constitute the backbone of this historical biography. Based on several indications, the thesis draws some inferences regarding the pasha's world of ideas, personality, and social background. Furthermore, it emphasizes that education, knowledge, and family ties were significant factors in success and promotion throughout this period. Even though the reign of Abdülhamid II remained one of the most popular areas of Ottoman historiography, comprehensive biographies of statesmen, artists, courtiers, and intellectuals of the era are not studied at the same rate. However, such research is essential since it may illuminate obscure parts of historical periods and issues by centering on a person's life. In this context, this biography, written by critically evaluating archival documents, local and foreign press, memoirs, yearbooks, the pasha's works, and existing literature, may allow an understanding of the logic of Abdülhamid II's administration, its methods, and skills for dealing with crises, and its relationships with local and international actors. It also may provide an opportunity to reconsider policies developed in response to the imperial age's challenges from a fresh angle. The dissertation asserts that his position as aide-de-camp was the most influential element in his life. From this point of view, the dissertation stressed that the Yaverân organization's influence in Ottoman politics and central bureaucracy grew significantly during this time. It also claims that the organization's evolution had a crucial part in Abdülhamid II's creation of a new palace-centered administrative apparatus.
Reviews of My Books by Ömer Faruk Can
Tarih Kritik Dergisi, 2022
Bu kitap, 2018 tarihinde II. Uluslararası Osmanlı Araştırmaları Kongresinde (OSARK 2018) sunulanl... more Bu kitap, 2018 tarihinde II. Uluslararası Osmanlı Araştırmaları Kongresinde (OSARK 2018) sunulanların gözden geçirilip tasnif edilmesiyle oluşturulan eserlerin dördüncüsüdür. Editörlüğünü Kerem İlker Bulunur ve Ömer Faruk Can’ın yaptığı kitapta genel olarak iktisat ve vakıf konusundaki makaleler yer almaktadır.
Non-academic Articles by Ömer Faruk Can
Türkiye Gazetesi, Geniş Açı, 23 Ağustos 2020 Pazar, s. 12., 2020
Vehhabiliğin Osmanlı için arz ettiği siyasi ve dinî tehlike, zuhurundan bir asır sonra, 19. asırd... more Vehhabiliğin Osmanlı için arz ettiği siyasi ve dinî tehlike, zuhurundan bir asır sonra, 19. asırda, Orta Doğu politikasını Hindistan ve Levant’taki çıkarlarının devamlılığı üzerine inşa eden ve bu minvalde Osmanlı'nın bölgedeki varlığını daha da zayıflatmayı gaye edinen İngilizlerin de dikkatini çekmiştir.
Talks by Ömer Faruk Can
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2023
Uploads
Papers by Ömer Faruk Can
The Analysis and Critical Editon of İbrahim Hakkı Erzurumi’s Treatise Entitled Ḥiṣn al-‘ārifîn min fitan al-zamān fı- kulli ān
This article provides an analysis and critical edition of Ḥiṣn al-‘ārifîn min fitan al-zamān fî kulli ān by İbrahim Hakkı Erzurumi, one of the most esteemed Sufi scholars in the Ottoman Empire during the eighteenth century. It also seeks to locate the work—of which eight copies have been found—in the literature. The treatise addresses the question of preserving and disclosing secrets, one of the central themes of Sufism, and has not been the topic of previous academic studies. The article attempts to determine the position of the treatise in Ottoman Sufism’s history. Additionally, the purpose of its production has been examined in the context of the author’s life story. On the other hand, it has been argued that the poems added to the treatise have a didactic rather than literary purpose.
İbrâhim Hakkı Erzurûmî'nin Hısnü'l-ârifîn min fiteni'z-zamân fî külli ân Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili
Bu çalışma XVIII. asır Osmanlı coğrafyasının önde gelen âlim ve sufilerinden İbrâhim Hakkı Erzurûmî'nin Hısnü'l-ârifîn min fiteni'z-zamân fî külli ân (Her an ve zamanda meydana gelen ve gelecek fitnelerden uzak duran âriflerin sığınağı hisar) adlı risalesinin, sekiz nüshası üzerinden tahkikli neşrini ortaya koymayı ve literatürdeki yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Sırların ketmi/keşfi meselesini konu edinen risale üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Makalede kaynak ve mevzularına da değinilen risalenin Osmanlı tasavvuf tarihindeki yeri belirlenmeye çalışılmış, ayrıca telif sebebi, Erzurûmî'nin hayat hikâyesi bağlamında incelenmiştir. Makalede, risaleye eklenen manzumelerin edebî bir maksat gütmeyip didaktik bir rol taşıdığı iddia edilmiştir.
Ta‘tîr, kıymetli olmakla beraber günümüze dek tenkitli bir neşri hâlen yapılmamış, bu sebeple de ilim âleminin nazarından uzak kalmış bir Medine tarihidir. Özellikle 19. yüzyıl Hicaz ve Osmanlı sosyo-kültürel tarihi açısından önemli bilgileri haiz olan son cildi, yazarın şahsî müşahedelerini ihtiva etmesi ve saha araştırmasında elde edilen veriler çerçevesinde kaleme alınması sebebiyle, bu dönem ve bölgeyi çalışan tarihçiler için eseri ayrıca değerli kılmaktadır.
Biz bu yazıda, öncelikle Aşkî Mustafa Efendi’nin hayatı ve eserlerini ele aldık. Sonrasında Ta‘tîr’in en mühim cildi olan üçüncü cildini çeşitli zaviyelerden tahlil ettik. Son olarak ise yazarın Medine tarihine dair eseri Ta‘tîr’in bugüne kadar haberdar olunmayan Paris ve Kahire nüshalarını inceleyip tanıtmaya çalıştık.
Books by Ömer Faruk Can
Cemil Meriç
Bu sözler, İrade Terbiyesi kitabının Türk yayıncılığı tarafından uzunca bir aradan sonra “yeniden keşfine” imkân vermiş ve Jules Payot’nun eseri “Cemil Meriç’in tavsiyesi” mottosuyla tekrar tekrar basılmıştır. Oysa Meriç’in tavsiyesi gayet açıktır; o, Payot’nun değil Dr. Ethem Bakar’ın İrade Terbiyesi’ni önermiştir. Elinizdeki kitap hem bu vahim hatayı düzeltmekte hem de kitabın müellifinin hüviyetini ilk kez gün yüzüne çıkarmaktadır.
İrade Terbiyesi’nde Dr. Ethem, iradenin temel kavramlarından derin tefekkürün gücüne, duyguların etkisinden sağlam alışkanlıkların kazanılmasına kadar geniş bir yelpazede iradenin nasıl terbiye edileceği meselesini ele alıyor. Yazar, okuyucuyu iradesinin farkına varmaya ve hayatını daha bilinçli bir şekilde yönlendirmeye davet
ediyor. Çünkü ancak kendini bilip nefsini terbiye eden insan, hedeflerine ulaşma yolundaki engelleri aşabilir.
Elinizdeki kitap, Osmanlı iktisadî hayatı ve vakıfları ile ilgili çeşitli makalelere ev sahipliği yapıyor. Osmanlı iktisadî hayatının çeşitli yönlerine ışık tutan makalelerin ilk dördü, Osmanlı-Türk modernleşmesinin kıyafet alanındaki önemli simgelerinden biri olan fesin II. Mahmud’un kıyafet düzenlemelerinden çok daha önce Osmanlı toplumunda kullanılmaya başladığını, Tekirdağ’daki (Rodosçuk) Müslüman ve gayrimüslimlerin mal varlıklarının mukayesesini, klasik dönem Konya ekonomisindeki iktisadî ve malî gelişmelerin Osmanlı ekonomisi içindeki mevkiini ve kapitalist pazarlamanın bir aracı olarak ticaret kataloglarının Osmanlı toplumunun tüketim alışkanlıklarına etkisini incelemektedir.
Kitabın son dört makalesi ise Osmanlı sosyo-ekonomik sisteminde merkezî olduğu kadar hayatî bir konuma sahip olan vakıf kurumunun muhtelif yönlerine mercek tutuyor. Bu makaleler, Osmanlı hakimiyeti sırasında Arnavutluk’ta kurulan para vakıflarının bölgenin ekonomik ve sosyal hayatına etkisini, Osmanlı para vakıfları ile İngiltere’deki hayır kurumlarının amaç, sermaye, işleyiş ve kâr oranları bakımından karşılaştırmasını, Arnavutluk’ta kadınlar tarafından kurulan vakıfların mahiyetini ve nihayet Mersin’in 19. yüzyılda kuruluşu esnasında vakıfların oynadığı kritik rolü ele almaktadır.
Mir’âtü’l-Haremeyn ise onun çalışmaları arasında ayrı bir yere sahiptir. Mekke, Medine ve Arap yarımadasının (Cezîretü’l-Arab) tarihlerini anlatan bu eser üç müstakil kitaptan ibaret olup toplamda beş cilttir. Eser hazırlanırken o zamana kadar yazılmış onlarca kaynak müellif tarafından etraflıca incelenmiştir. Mir’âtü’l-Haremeyn’i müstesna kılan bir diğer taraf ise Eyüb Sabri Paşa’nın Mekke ve Medine’de bulunduğu müddetçe saha araştırmaları yapması ve tespitlerini esere aktarmasıdır. Bu itibarla XIX. asrın ikinci yarısındaki Hicaz’ı bugünden görebilme imkânı mümkün olabilmektedir. Devrinde Ahmed Cevdet Paşa’dan Ahmed Midhat Efendi’ye kadar çok sayıda tanınmış şahsiyet bu eserden övgüyle bahsetmişlerdir.
Ömer Fâruk Can ve F. Zehra Can tarafından yayına hazırlanan Mir’âtü’l-Haremeyn’in ilk kitabı Mir’ât-ı Mekke’dir. İki cilt halinde basılan eser, münhasıran Mekke’nin kadim tarihini ele almaktadır. Yaşanan önemli hâdiseler hakkında bilgi verilmekte ayrıca Kâbe’nin geçirdiği tamirat ve onarımlar etraflı bir şekilde anlatılmaktadır. Yer yer Kâbe’ye geleceklere tavsiyelerde bulunulması ve bazı görsellerle eserin desteklenmesi de dikkat çekicidir.
Book Chapters by Ömer Faruk Can
Dissertations by Ömer Faruk Can
---
This dissertation is biographical research of Azmzade Sadık el-Müeyyed Pasha, one of Abdülhamid II's aides-de-camp. It concentrates on his life, statesmanship, and professional career. He was one of the well-known figures of his day, although he is seldom remembered until now. As a well-educated Ottoman intellectual, he was familiar with both Eastern and Western cultures. The administrative, civil, and diplomatic missions and inspections he did in numerous parts of the empire and different geographies, such as Africa, Europe, and Russia throughout half of his half-century life constitute the backbone of this historical biography. Based on several indications, the thesis draws some inferences regarding the pasha's world of ideas, personality, and social background. Furthermore, it emphasizes that education, knowledge, and family ties were significant factors in success and promotion throughout this period. Even though the reign of Abdülhamid II remained one of the most popular areas of Ottoman historiography, comprehensive biographies of statesmen, artists, courtiers, and intellectuals of the era are not studied at the same rate. However, such research is essential since it may illuminate obscure parts of historical periods and issues by centering on a person's life. In this context, this biography, written by critically evaluating archival documents, local and foreign press, memoirs, yearbooks, the pasha's works, and existing literature, may allow an understanding of the logic of Abdülhamid II's administration, its methods, and skills for dealing with crises, and its relationships with local and international actors. It also may provide an opportunity to reconsider policies developed in response to the imperial age's challenges from a fresh angle. The dissertation asserts that his position as aide-de-camp was the most influential element in his life. From this point of view, the dissertation stressed that the Yaverân organization's influence in Ottoman politics and central bureaucracy grew significantly during this time. It also claims that the organization's evolution had a crucial part in Abdülhamid II's creation of a new palace-centered administrative apparatus.
Reviews of My Books by Ömer Faruk Can
Non-academic Articles by Ömer Faruk Can
Talks by Ömer Faruk Can