Skip to main content

Muhammet Enes Midilli

Istanbul University, Theology/Department of Islamic History, Faculty Member

University of Birmingham, School of History and Cultures, PGR

Marmara University, Islamic History, Graduate Student

Marmara University, Faculty of Theology, Undergraduate

Followers

307

Following

272

Co-authors

3

Public Views

https://avesis.istanbul.edu.tr/enesmidilli
Supervisors: Harun Yılmaz, Christopher Markiewicz, Casim Avcı, and İsmail Safa Üstün

less

InterestsView All (12)

Uploads

Books by Muhammet Enes Midilli

Memlük Kudüs'ünde Âlimler ve Eğitim Kurumları [Scholars and Institutions of Learning in Mamluk Jerusalem]

İSAM Yayınları, 2024

Memlükler döneminde âlimler, dinî önemini yakından bildikleri Kudüs’te hareketli bir ilmî çevre, ... more Memlükler döneminde âlimler, dinî önemini yakından bildikleri Kudüs’te hareketli bir ilmî çevre, zengin vakıflarla desteklenen eğitim kurumları ve atanabilecekleri ilmî ve bürokratik kadrolar bulabildikleri için bu şehirde kalmayı tercih etmişlerdir. Haçlı tehdidine son veren ve Mısır-Şam bölgesinin idaresini merkezîleştiren Memlükler’in hakimiyetindeki Kudüs’te istikrarlı bir ilmî çevre teşekkül etmiş ve şehir bölgenin önemli ilim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Bu kitap, Memlük-Osmanlı geçiş döneminde yaşamış Kudüslü bir âlim ve kadı olan Mücîrüddin el-Uleymî’nin (ö. 927/1521) tarih, fezâil, hıtat ve tabakat gibi telif türlerini Kudüs etrafında bir araya getirdiği el-Unsu’l-Celīl bi-Tārīḫi’l-Ḳuds ve’l-Ḫalīl adlı eserine odaklanarak Memlükler döneminde Kudüs’te vakıfla desteklenen eğitim kurumlarının yaygınlaşmasını ve kurumsallaşmanın şehirdeki âlimlerin ilmî ve sosyal hayatı üzerindeki etkilerini incelemektedir.

Âlem Bir Kitap İçre: Nüveyrî ve İslam Telif Tarihinde Ansiklopedik Yazım Geleneği [Turkish Translation of Elias Muhanna's The World in a Book: Al-Nuwayri and the Islamic Encyclopedic Tradition]

Albaraka Yayınları, 2024

On üçüncü ve on dördüncü yüzyılda Mısır’da yaşamış çok yönlü bir alim olan Şihâbeddin en-Nüveyrî,... more On üçüncü ve on dördüncü yüzyılda Mısır’da yaşamış çok yönlü bir alim olan Şihâbeddin en-Nüveyrî, İslam dünyasında telif edilmiş en hacimli ve önemli ansiklopedilerden biri olan Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb adlı eserin müellifidir. Memlükler’in hakimiyetindeki Kahire’de bir edibin, kozmolojiden zoolojiye, botanikten felsefeye, şiirden ahlaka, siyasetten tarihe kadar ulaşabileceği her türlü bilgiyi sistematik bir şekilde tasnif edip derleyen bu eser İslam telif tarihinde ansiklopedik yazım geleneğinin en önemli örneklerinden biridir. Elias Muhanna Âlem Bir Kitap İçre’de Nihâyetü’l-ereb’in üretildiği siyasi ve kültürel şartlara, eserin kaynaklarına, konu tasnifine, tertip ve telif usullerine dair dikkatli bir inceleme sunuyor. Nüveyrî’nin ulema, ilim kurumları, Memlük siyasi eliti ve bürokrasisi arasında geçen entelektüel biyografisini de titizlikle bu incelemeye dahil ediyor.
Muhanna, İslam telif tarihinde “ansiklopedi” dendiğinde ne tür eserler anlaşılmalı veya ne tür eserlere “ansiklopedik” sıfatı iliştirilebilir, Avrupa’da ve İslam tarihinde ansiklopedik eserleri ortaya çıkaran siyasi, sosyal ve kültürel şartlar nelerdir ve Avrupa’da ansiklopediyi meydana getiren saikler İslam dünyasında bu tür teliflerin doğuşunu anlamak için ne ölçüde referans alınabilir gibi meseleleri tartışmaya açıyor. İslam dünyasındaki kültürel üretimin, Memlük tarihinin ve Arap edebiyatının anlaşılmasına esaslı bir katkıda bulunan Âlem Bir Kitap İçre, Nüveyrî’nin muazzam ansiklopedisinin epistemolojik yapısını büyük bir ustalıkla analiz ediyor ve eseri zengin entelektüel, kültürel ve tarihsel bağlamlarına yerleştiriyor.

İzzeddin İbn Cemâa (ö. 767/1366)

Siyer Yayınları, 2021

ʿIzz al-Dīn ʿAbd al-ʿAzīz Ibn Jamāʿa (d. 767/1366)

Mu‘îdü'n-Ni‘am: Makam ve Meslek Ahlâkı, Tâceddin es-Sübkî, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.

by Muhammet Enes Midilli and Harun Yılmaz

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019

Turkish Translation of Tāj al-Dīn al-Subkī’s (d. 771/1370) book ‘Muʻīd al-niʻam wa-mubīd al-n... more

Papers by Muhammet Enes Midilli

Dımaşk Eğitim Kurumları Tipolojisi (11.-16. Yüzyıl): Geleneksel Tanımlar ve Değişen İşlevler [The Typology of Damascene Institutions of Learning (11th-16th Centuries): Conventional Definitions and Changing Functions]

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2025

This article explores the diversity of educational institutions in Damascus between the 11th and ... more This article explores the diversity of educational institutions in Damascus between the 11th and 16th centuries, focusing on their names, functions, and scholarly content. Building on al-Nuʿaymī’s al-Dāris, it proposes a dual typology that goes beyond traditional classifications to reveal their functional transformation over time.
Drawing on al-Nuʿaymī’s accounts, this study examines how institutions like madrasas, dār al-ḥadīths, and khānqāhs evolved in their curricula and scholarly roles over time. Spatial analysis using GIS reveals the distribution and clustering of these institutions across key districts of Damascus.
This article re-evaluates the classification of educational institutions in Damascus based on both traditional nomenclature and their actual functions. It introduces a new typology—narrow and comprehensive—that aims to better reflect the multidisciplinarity and social roles of these institutions.

Dımaşk Eğitim Kurumlarının Hâmileri (11.-16. Yüzyıl): Vâkıf Tipolojisi ve Mekânsal Analiz [The Patrons of Damascene Institutions of Learning (11th-16th Centuries): The Typology of Endowers and Spatial Analysis]

Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2025

This article explores the patrons of institutions of learning in Damascus from the fifth/eleventh... more This article explores the patrons of institutions of learning in Damascus from the fifth/eleventh to the tenth/sixteenth centuries through the lens of Damascene historian ʿAbd al-Qādir al-Nuʿaymī’s (d. 927/1521) al-Dāris fī Tārīkh al-Madāris, a book devoted exclusively to the history of madrasas and other educational institutions in Damascus. A quadruple typology is developed for patrons/endowers who contributed to the institutionalization of learning in the city, and the findings indicate that 83 institutions were endowed by the military elite (umarāʾ), 65 by scholars (ʿulamāʾ), 46 by members of ruling dynasties, and 13 by notables (i.e. merchants and artisans). The first educational institutions in Damascus were endowed during the Fatimid period (n=4). The process of institutionalization, which progressed slowly under the Seljuks (n=2) and Tughtiginid rule (n=7), reached its first significant phase during the Zangid period (n=15). Distinctively, however, the most substantial increase occurred during the Ayyubid (n=100) and Mamluk periods (n=96). According to the spatial analysis using Geographical Information Systems (GIS), all four types of endowers concentrated their institutions of learning in the Umayyad Mosque area, which is the political and cultural center of the city. This region was followed by the Sālihiyya quarter to the north and the Sharafayn district to the west, parallel with the city’s spatial expansion over time. Educational institutions of various scales, endowed by philanthropic patrons from diverse segments of society, such as dynasty members, amīrs, civil bureaucrats, scholars, women, merchants, and artisans, contributed to the formation of an extensive institutional network in Damascus during the period under study.

Blending Pilgrimage and Learning or the Literary Genres of Riḥla and Muʿjam: Al-Tujībī’s Travelogue to Egypt and Ḥijāz

Religions, 2025

Al-Qāsim b. Yūsuf al-Tujībī (d. 730/1329) compiled a travelogue titled Mustafād al-Riḥla wa-l-Igh... more Al-Qāsim b. Yūsuf al-Tujībī (d. 730/1329) compiled a travelogue titled Mustafād al-Riḥla wa-l-Ightirāb (The Benefits of Travel and Being Abroad), in which he blended the literary genres of riḥla (travelogue) and muʿjam al-shuyūkh (biographical dictionary of one’s teachers). This article spatializes al-Tujībī’s journey, as depicted in Mustafād al-Riḥla, by employing geographical information systems software to map the locations and routes described in his travelogue. Additionally, the paper examines the structure and style of the travelogue, which blends the riḥla and muʿjam genres, highlighting the combination and hybridization of literary forms. This analysis considers al-Tujībī’s engagement with encyclopedic compilations in Mamluk Cairo and the influence of this intellectual environment on his work. Finally, by highlighting the scholarly network that al-Tujībī established in Egypt and Ḥijāẓ, the paper explores the role of pilgrimage journeys in merging religious duty with scholarly pursuits.

İnsanlık Tarihinin Merkezinde Kudüs: Uleymî’nin Ansiklopedik Kudüs Tarihi [Jerusalem at the Centre of Human History: al-ʿUlaymī’s Encyclopedic History of Jerusalem]

İNŞA: İnsan ve Şehir Araştırmaları Dergisi [Journal of Human and Urban Studies], 2023

Mujīr al-Dīn al-ʿUlaymī (d. 928/1521), a prominent scholar, chiefjudge and historian who lived in... more Mujīr al-Dīn al-ʿUlaymī (d. 928/1521), a prominent scholar, chiefjudge and historian who lived in Jerusalem during the late Mamluk rule, compiled a book, al-Uns al-Jalīl bi-Tārīkh al-Quds wa-al-Khalīl, the first and foremost work in the Islamic historical literature devoted exclusively to the history of Jerusalem. Written in the form of world history from the creation to the author’s lifetime and centred on Jerusalem, al-Uns al-Jalīl has an encyclopedic character as it combines various literary genres such as history, sīra, faḍāʾil, khıṭaṭ, and ṭabaqāt and presents the material belonging to these different traditions within a systematic classification of information. This study discusses al-ʿUlaymī’s intellectual biography and his close relationship with Jerusalem, as well as the encyclopedic plan he followed in al-Uns al-Jalīl, his narrative that places Jerusalem at the centre of human history, and the book's value as a source for the history of Jerusalem.

From Learning Circles to Endowed Institutions: Zāwiyas of the Mosque of ʿAmr b. al-ʿĀs in the Ayyubid and Mamlūk Cairo

Journal of Islamic Review / İslam Tetkikleri Dergisi, 2023

Zāwiya, as a polysemous term, refers to a Sufi institution, just as the concepts of khanqāh and r... more Zāwiya, as a polysemous term, refers to a Sufi institution, just as the concepts of khanqāh and ribāṭ (Sufi lodges). On the other hand, however, it also denotes more modest architectural and organizational institutions built in suburban areas. Nevertheless, the term zāwiya has also been employed in the Syro-Egyptian region for describing the institutions of the central mosques of cities, in which scholars and their lessons in religious disciplines were supported regularly by endowments. This article deals with the eight zāwiyas of the Mosque of ʿAmr b. al-ʿĀs in Cairo, and particularly the most significant of them, the Zāwiya of Imām al-Shāfi‘ī. By analyzing the narratives of two major khiṭaṭ (topographical urban history) works compiled by Ibn Duqmāq and al-Maqrīzī and comparing them with other chronicles and biographical dictionaries of the period, this article argues that the mosque-zāwiyas differed from the Sufi zāwiyas and that the zāwiyas, which formerly only denoted study circles held by scholars with their own initiatives in the mosques, turned into endowed, long-lasting, and prestigious institutions of learning with the proliferation of madrasas in Egypt during the 6th/12th century.

Memlükler Döneminde Kudüs’te Niyâbetin ve Dört Kâdılkudâtlığın Kuruluşu [The Formation of Niyāba and Four Chiefjudgeships in Mamluk Jerusalem]

Tasavvur, 2022

This article deals with the elevation of the administrative status of Jerusalem from vilāya to ni... more This article deals with the elevation of the administrative status of Jerusalem from vilāya to niyāba and the impact of this transformation on the judicial organization and the appointments in the city. During the early Mamluk period, Jerusalem remained as wilāya, a less significant administrative unit, subordinate to the nā’ib of Damascus. However, in the later eighth/fourteenth century, the city was turned into a separate niyāba, an administrative unit governed by the viceroy (nā’ib al-saltana) of the sultan, and attached directly to Cairo, the political centre of the Mamluks. While the existing scholarship tends to see this change as a manoeuvre against the Crusader threat, this article argues that the foundation of niyāba in Jerusalem was associated with the bureaucratic centralisation of the Mamluk Sultanate and the religious importance of the city. Unlike the Ayyubid politics of fragmented sovereignty between the dynasty members, the Mamluks appointed viceroys on behalf of the sultan to the significant cities of Syria. Therefore, the foundation of niyāba in Jerusalem can be seen as a continuation of this attempt toward the centralisation of the Syro-Egyptian lands. On the other hand, with this change, the Mamluk sultan had the opportunity to express his patronage over Jerusalem in a more powerful way and to control the administrative, judicial, and scholarly realms in the city directly. What is more important in terms of judicial practices is that Jerusalem was introduced to four chief judgeships (Shāfi‘ī, Hanafī, Mālikī, and Hanbalī) within the thirty-year period after the foundation of niyāba. All these changes meant that the city became bureaucratically more integrated with Cairo so that the Cairene elite were increasingly involved in local appointments of scholars. Moreover, it became increasingly crucial for Jerusalemite scholars to have connections with Cairene bureaucrats in order to secure scholarly positions in Jerusalem.

Memlükler Döneminde Bir İlim Kurumu: İbn Tolun Camii ve Ulemaya Sunduğu Mansıplar [An Institution of Learning in the Mamluk Period: The Mosque of Ibn Tūlūn and Its Stipendiary Positions for Ulama]

İslam Araştırmaları Dergisi (Turkish Journal of Islamic Studies), 2020

Available online at: http://isad.isam.org.tr/?blm=sncsym&sy=44&yil=2020&navdil=tr Abstract: The ... more Available online at: http://isad.isam.org.tr/?blm=sncsym&sy=44&yil=2020&navdil=tr

Abstract: The city of Cairo in the Mamluk period was home to numerous educational institutions that offered courses and stipendiary positions (manṣibs) to ulama. In this period, some of the great mosques in the city had become waqf-based learning institutions through the waqfs founded by the sultans and high-ranking amirs. The Mosque of Ibn Ṭūlūn, one of these early mosques, was built by Aḥmad b. Ṭūlūn in 265 (879) in the Ṭūlūnid city of Qatā’i‘. After remaining in a dilapidated state during the Ayyūbid and the early Mamluk periods, the mosque was rebuilt at the end of the 7th (14th) century by al-Malik al-Manṣūr Ḥusām al-Dīn Lāchīn, the Mamluk sultan. The endowment deed (waqfiyya), which turned the mosque into a prominent learning institution in Mamluk Cairo, was established during the rebuilding process. This article explores the waqf, lessons taught in the mosque, manṣibs assigned to ulama in the waqfiyya, definitions of these manṣibs, relations established between manṣibs and sciences, and the effect of these manṣibs on the ulama’s scholarly and professional activities.

Ulemânın Memlük Coğrafyasına Yönelmesi ve Memlükler Döneminde Kahire İlim Kurumları [Movement of Scholars to the Mamluk Region and the Range of Scholarly Institutions in Mamluk Cairo]

İslam Tetkikleri Dergisi / Journal of Islamic Review, 2020

This work is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ... more This work is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ÖZ VII. (XIII.) yüzyılın başlarından itibaren Mısır-Şam bölgesinin doğusunda ve batısında bulunan bölgelerde yaşanan istikrarsızlıklar ve Memlükler'in Mısır-Şam bölgesini dış tehditlere karşı savunarak güvenli bir alan haline getirmesi ulemânın buraya yönelmesinin temel sebeplerinden biri olmuştur. Memlükler, hâkim oldukları bölgede sağladıkları güven ve istikrarın yanı sıra Kahire, Dımaşk, Halep ve Kudüs gibi şehirlerde inşa ettirdikleri çok sayıda ilim kurumu ve ulemâya sundukları geniş imkânlar ile bu şehirlerin İslâm dünyasının en önemli ilim merkezleri haline gelmesini sağlamışlardır. Doğudan ve batıdan çok sayıda âlimin yöneldiği Mısır ve Şam şehirlerinde oluşan zengin ve kozmopolit ilmî ortam, İslâmî ilimlerin hemen her sahasında çok sayıda eser telif edilmesinin yanında yeni ve ansiklopedik telif türlerinin ortaya çıkışına da zemin hazırlamıştır. Bu çalışmada Memlükler döneminde ulemânın Mısır-Şam bölgesine yönelmesine etki eden sebepler ve bu konuyla ilgili modern literatürde ortaya konulan görüşler değerlendirilmektedir. Çalışmada ayrıca Memlükler'in siyasi ve kültürel merkezi olan Kahire'de bulunan ilim kurumlarında birbiriyle irtibatlı üç temel eğilimin ortaya çıktığı öne sürülmüştür. Birincisi, medrese ve caminin mimari formları ve kurumsal işlevleri bakımından birbiriyle yakınlaşması, ikincisi, cami, medrese, hankâh, bîmâristan ve türbe gibi birden fazla kurumun işlevini bir araya getiren ilim kurumlarının ortaya çıkışı ve son olarak dört fıkıh mezhebine göre dersler başta olmak üzere tefsir, hadis, nahiv, kıraat ve tıp gibi çeşitli ilimlere dair dersleri bir araya getirerek ulemâya çok sayıda mansıb sunan ilim kurumlarının teşekkülüdür.

Book Chapters by Muhammet Enes Midilli

İslâm'ın Klasik Çağlarında Vakıf Kurumu ve İlmin Himayesi [Waqf and Patronage of Knowledge in the Classical Ages of Islam]

İslâm'ın Tarihi: Hz. Muhammed'den (sav) Bugüne Siyasi ve Kültürel Bir Okuma (ed. Harun Yılmaz), 2025

This study explores the ways in which scholarly practices in the classical ages of Islam were sha... more This study explores the ways in which scholarly practices in the classical ages of Islam were shaped by the relationship between teacher, student, and text, while showing how educational institutions—primarily the madrasa—established through waqf endowments provided continuity and a legal framework for the patronage of knowledge and scholars.

Memlükler Döneminde Kudüs’ün İlim Merkezi Olarak Mescid-i Aksâ - Medreseler, Vakıflı Dersler ve Bağımsız Ders Halkaları [Al-Masjid al-Aqsā as the Learning Center of Mamluk Jerusalem: Madrasas, Endowed Lessons and Scholarly Circles]

Dârusselâm Kudüs, 2025

Haçlı tehdidine son veren ve Mısır-Şam bölgesinin siyasi birliğini sağlayan Memlükler’in himayesi... more Haçlı tehdidine son veren ve Mısır-Şam bölgesinin siyasi birliğini sağlayan Memlükler’in himayesindeki Kudüs’te, 7./13. yüzyılın ortalarından 10./16. yüzyılın başlarına kadar Eyyûbîlerden kalan mevcut ilim kurumlarının vakıfları muhafaza edilmiş, çok sayıda yeni eğitim kurumu inşa edilmiş, vakıflarla desteklenen dersler ve bağımsız ders halkalarıyla birlikte âlimler için istikrarlı bir ilmî çevre teşekkül etmiştir. Bu eğitim kurumlarının ve derslerin yoğunlaştığı mekân ve şehrin ilmî çekim merkezi, tartışmasız bir şekilde Mescid-i Aksâ olmuştur. Memlükler dönemi boyunca Mescid-i Aksâ’nın batı ve kuzey surları medreseler ve zâviyelerle kuşatılmış, diğer eğitim kurumları da olabildiğince Mescid-i Aksâ’nın yakın çevresine inşa edilmiştir. Eğitim kurumlarının dışında Mescid-i Aksâ’nın içerisinde Aksâ Camii’nde, Kubbetü’s-Sahre’de ve diğer mekânlarda sürdürülen dersler de vakıflarla desteklenmiş ve ele alınan dönem boyunca özellikle tasdir ismi verilen vakıflı derslerden çok sayıda âlim ve öğrenci istifade etmiştir. Bunların yanında Mescid-i Aksâ’da vakıflarla desteklenmeyen bağımsız ders halkaları da varlığını sürdürmüş, gerek Kudüs’te mukim olan gerekse şehre dışarıdan ziyarete veya kısa süreliğine ilim tahsiline gelen âlimler ve öğrenciler bu ders halkalarına katılmışlar veya bazı âlimler bizzat kendileri bu tür ders halkaları kurmuşlardır. Neticede Memlükler dönemi boyunca Kudüs’te eğitim kurumlarını Mescid-i Aksâ’nın içerisinde veya etrafında inşa ettiren vâkıflar ile ders halkalarını burada yoğunlaştıran âlimler Harem-i şerif’i İslâm dünyasının en önemli ilim merkezlerinden biri haline getirmişlerdir.

İlim ve Seyahati veya Mu‘cem ve Rihle Türünü Birleştirmek: Mağribli Âlim-Seyyâh Tücîbî'nin Müstefâdü’r-rihle'sinde Mısır ve Hicaz Seyahati

Yolun Öteki Yüzü: Disiplinlerarası Bir Yaklaşımla Seyahat Tarihi ve Kültürü Dönemler, Coğrafyalar, Temalar,, 2025

Alemüddin Ebü’l-Kâsım Kâsım b. Yûsuf et-Tücîbî (ö. 730/1329) hac ibadetini ifa etmek için 694 (12... more Alemüddin Ebü’l-Kâsım Kâsım b. Yûsuf et-Tücîbî (ö. 730/1329) hac ibadetini ifa etmek için 694 (1295 yılında Mağrib’in en batısında yer alan Sebte’den bir seyahate çıktı. Önce Endülüs’e daha sonra Cezayir, Tunus ve İskenderiye üzerinden Mısır’a, Memlüklerin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi olan Kahire’ye, oradan Mısır’ın Kızıldeniz’e açılan limanı Ayzâb’a, oradan da deniz yoluyla Cidde’ye ve daha sonra Mekke’ye ulaştı. Tücîbî, Mağrib’den yola çıkarak böylesi bir hac seyahatini gerçekleştiren ilk kişi olmadığı gibi bu tür bir seyahati kaleme alan ilk seyahatname müellifi de değildir; ancak Tücîbî bir âlim-seyyah olarak seyahat notlarını kaleme alırken seyahatlerindeki iki ana motivasyonu, yani hac ibadetini ifa etme ve ilim tahsil etme gayelerini bu çalışmada rihle-mu’cem olarak tanımlanacak bir telif türü içerisinde yer alan eserinin planına ve üslubuna yansıttı.

İlim Kurumlarının Kenarda Kalmış Vazifelileri: Memlük Kudüs’ünde Öğrenciler, Dervişler ve Muîdler [Marginal Positions in Institutions of Learning: Students, Darwishes, and Repetitors in Mamluk Jerusalem]

Memlükler Dönemi İlim Geleneği – II / Tradition of Knowledge in The Mamluk Period – II, 2024

One of the most significant groups in the endowed institutions of learning such as madrasa and kh... more One of the most significant groups in the endowed institutions of learning such as madrasa and khanqāh are students (fuqahā) and darwishes (fuqarā). The biographical dictionaries (tabaqāt) compiled during the Mamluk period contain abundant records on the life stories of scholars who served as professors (mudarris) in madrasas or as Sufi leaders (shaykhs) in Sufi institutions. Thanks to these records, the careers of professors and shaykhs in certain institutions can be traced systematically. However, records on educational career of students are scarce and usually scattered in a wide range of sources. This is almost the same for the repetitors (muʿīds) in madrasas, who repeated the lessons taught by the mudarris, as well as for the darwishes in Sufi institutions. In this respect, Mujīr al-Dīn al-ʿUlaymī’s (d. 927/1521) work on the history of Jerusalem, al-Uns al-jalīl bi-tārīkh al-Quds wa-l-Khalīl, comprises some of the rare and noteworthy examples. Al-ʿUlaymī devotes a significant part of his book to the biographies (tabaqāt) of Jerusalemite scholars, including the mudarrises of al-Ṣalāḥiyya Madrasa and the shaykhs of al-Ṣalāḥiyya Khanqāh. He systematically records the advanced students, darwishes, and muʿīds employed in these two institutions in the course of 9th/15th century, and narrates their educational and professional activities. Established by Saladin in the late 6th/12th century after taking Jerusalem from the Crusaders, these two institutions maintained their status as the most prominent and prestigious institutions not only in Jerusalem but also in the entire Syro-Egyptian lands throughout the Mamluk period. This paper attempts to identify the muʿīds and students of al-Ṣalāḥiyya Madrasa alongside the darwishes of al-Ṣalāḥiyya Khanqāh, and scrutinizes their biographies in order to shed light on their educational processes and professional careers. In this way, the scholarly trajectories of muʿīds, students, and darwishes as well as their relations with the institutions of learning –a topic largely neglected both in the biographical dictionaries (tabaqāt) and in the modern scholarship on the history of madrasa and ulama– will be handled and discussed.

Memlük Ulemasını Mansıplar Üzerinden Çalışmak: Alimlerin Mansıplarla İlişkilerine Farklı Yaklaşımlar [Studying Mamluk Scholars through Positions: Different Approaches towards the Relationship of Ulama with Mansibs]

Memlük Entelektüel Tarihine Giriş I: Literatür Değerlendirmesi, 2023

Memlükler döneminde Mısır ve Şam bölgesinde inşa edilen ilim kurumları, âlimlerin ilmî çalışma us... more Memlükler döneminde Mısır ve Şam bölgesinde inşa edilen ilim kurumları, âlimlerin ilmî çalışma usullerinde büyük bir değişikliğe yol açmasalar da sundukları mansıplar yoluyla onların hayatının sürekli ve önemli birer parçası haline geldiler. Açılan her yeni medrese veya vakıfla desteklenen her yeni ilim kurumu yeni mansıplar, yani âlimlere sunulan yeni kadrolar anlamına gelmiştir. Bu ilmî mansıpların yanında kâdılkudâtlık, kadı nâipliği, dârüladl müftîliği, beytülmâl vekilliği, sır kâtipliği, muhtesiplik ve şahitlik gibi ilmî-bürokratik mansıplara da giderek artan bir şekilde âlimler tayin edilmiştir. Dönemin tarih ve tabakat eserleri, âlimlerin bu mansıplarla ilişkilerine dair süreçleri anlatan kayıtlarla doludur. Dolayısıyla mansıplar, Memlük ulemâsının tarihi üzerine yapılan modern çalışmalarda üzerinde durulan önemli konulardan biri olmuştur. İlmin meslek haline gelişi, mansıplar üzerine rekabet, bu rekabetin âlimlerin sosyal ilişkilerine ve telif ettikleri eserlere etkisi, âlimlerin ilişki ağları ve bu ilişkilerin mansıp edinme süreçlerine etkisi, icâzetin formelliği ve mansıba tayinle irtibatı, âlimlerin sosyal ve mesleki hareketliliği gibi konular bu literatürün öne çıkan meselelerini oluşturmaktadır. Bu çalışmada Memlükler döneminde âlimlerin mansıplarla ilişkisine eğilen modern çalışmalar tespit edilmeye çalışılacak, bu çalışmalarda ele alınan konular ve yaklaşım farklılıkları değerlendirilecektir.

Book by Muhammet Enes Midilli

Abdülazîz ed-Dûrî, İslam Tarih Yazıcılığı: Müslümanlarda Tarih İlminin Doğuşu (Kapak, İçindekiler, Kaynakça)

by Halil İbrahim Hançabay, Muhammet Enes Midilli, and Halil İbrahim Yılmaz

İstanbul: Albaraka Yayınları, 2025 (İkinci Baskı).

İslam Tarih Yazıcılığı: Müslümanlarda Tarih İlminin Doğuşu, hicri ilk üç asır boyunca İslam tarih... more İslam Tarih Yazıcılığı: Müslümanlarda Tarih İlminin Doğuşu, hicri ilk üç asır boyunca İslam tarih yazıcılığının nasıl ortaya çıkıp şekillendiğini, tarihçilerin kaynaklarının ve motivasyonlarının neler olduğunu kuşatıcı bir şekilde ele almaktadır. Modern dönemde İslam tarih yazıcılığının doğuşunu kapsamlı bir bakış açısıyla sunan ilk çalışmalardan biri olan Dûrî’nin eseri bir tarafan oryantalist literatürde erken dönem kaynaklarının ve râvilerinin “güvenilirliğine” ve “sonradan üretilmiş” olma ihtimaline yönelik ileri sürülen iddialara karşı çıkmakta, diğer tarafan İslam tarih yazıcılığının teşekkül sürecini Medine’ye özgü İslami akım ve Irak’a özgü kabilevi akım şeklinde bölgesel bir teori üzerinden izah etmektedir. İslam tarihinin dinî, siyasi, iktisadi ve sosyo-kültürel yönlerine eğilerek bütüncül bir tarih bilincinin oluşmasına katkı sağlayan Dûrî’nin bazı önemli klasik tarih eserlerinin neşirlerini gerçekleştirmesi, kendisine kaynakların dili, metodolojisi ve problemleri gibi meselelerde yetkinlik kazandırmış ve bu güçlü mesleki formasyonu, elinizdeki kitabı daha da kıymetli hâle getirmiştir. Nitekim Dûrî’nin İslami akım (Medine Tarih Ekolü ) ve kabilevi akım (Irak Tarih Ekolü ) şeklinde ortaya koyduğu teorik çerçeve kendisinden sonra pek çok araştırmacı tarafından tartışılmış ve bu tartışmalar, İslam tarihçiliğinin ortaya çıkış sürecine dair kaleme alınan çalışmalara ciddi bir ivme kazandırmıştır. Bu yönüyle Dûrî’nin kitabının İslam tarih yazıcılığı üzerine akademik çalışma yapan araştırmacılar ve bu sahaya ilgi duyan okuyucular için vazgeçilmez bir başvuru eseri olacağı muhakkaktır.

Book Reviews by Muhammet Enes Midilli

Review of Carl F. Petry, The Mamluk Sultanate: A History, Cambridge University Press, 2022.

The Journal of Ottoman Studies, 2024

Petry, a leading scholar of the political, social, and cultural history of the Mamluk period for ... more Petry, a leading scholar of the political, social, and cultural history of the Mamluk period for nearly half a century, 1 has compiled the first comprehensive volume in English on the Mamluk Sultanate, one of the most important political structures in Islamic history. The Mamluk Sultanate: A History, explores the Sultanate's history from its foundation to its demise at the hands of the Ottomans through a range of themes, including its political history, military establishment, administration, bureaucracy, political economy, foreign policy, and cultural legacy.

Kitap Değerlendirme: Ali es-Seyyid Abdüllatîf, Mesâdirü’t-terâcim fi’l-asri’l-Memlûkî: Rasdün bibliyûcrâfiyyün li’l-mahtût ve’l-matbû‘ [Review of ʿAlī al-Sayyid ʿAbdullaṭīf’s Maṣādir al-Tarājim fī al-ʿAṣr al-Mamlūkī]

Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2024

Tarih araştırmalarında pek çok dönem için o dönemin çağdaşı olan kaynak bulmak zorken 7. (13.) yü... more Tarih araştırmalarında pek çok dönem için o dönemin çağdaşı olan kaynak bulmak zorken 7. (13.) yüzyıldan 10. (16.) yüzyıla uzanan zaman diliminde Memlük hakimiyetindeki Mısır ve Şam bölgesi için pek çok olay, kurum veya kişi hakkında çağdaş tarih ve biyografi eserine erişmek mümkündür. Olayları ve biyografileri yıllara göre tasnif eden kronik eserlerinde her yıl ve hatta bazen aylara ve günlere kadar uzanan zaman dilimleri için ayrıntılı kayıtlar tutulmuş, ulema ve toplumun önde gelen isimleri (a‘yân) yüzyıl tabakatları başta olmak üzere çeşitli biyografik kaynaklarda bir araya getirilmiştir. Dahası aynı dönem, hatta aynı ay ve gün için kaynak olarak kullanılabilecek birden fazla çağdaş kronik günümüze kadar gelmiştir. Ayrıca bir âlimin veya toplumun önde gelen kimselerinden birinin biyografisini karşılaştırmalı olarak okumaya imkân tanıyacak birden fazla çağdaş biyografik derleme elimizdedir. Bu durum Memlükler döneminde Mısır-Şam bölgesinin siyasi, askerî ve kültürel tarihini, bu bölgede yaşamış âlimleri ve telif edilmiş eserleri çalışanlar için büyük bir avantaj gibi görünse de araştırmacı bazen bu kadar fazla kaynak içerisinde yolunu nasıl bulabileceği konusunda zorluklar yaşayabilmektedir. Ali es-Seyyid Abdüllatîf’in Mesâdirü’t-terâcim fi’l-asri’l-Memlûkî adlı kitabı, bahsi geçen geniş tarih ve biyografi literatürü içerisinde araştırmacılara rehberlik edebilmek amacıyla kaleme alınmış bibliyografik bir çalışmadır.