Ethical theory regarding metaphysics and epistemology

ÖZET Metafizik düşüncesi felsefe tarihi boyunca hakikatin kavranması konusunda, dış dünyada verili fiziksel nesnelerin bilgisini aşarak görülenin ötesine geçen mefhumları açıklamak gibi zorlu bir ödevi kendisine koşul sunan zorlu ve ilgi çekici bir öğreti olmuştur. Bu makalede, Antikiteden idealist felsefeye kadar çok çeşitli biçimlerde zirvesini bulan metafizik düşüncesini Aristoteles’in ve Schopenhauer’ın nasıl ortaya koyduğunu araştıracağız. İlk bölümde Aristoteles’in metafizik ve varlık anlayışını inceledikten sonra ikinci bölümde Schopenhauer’in isteme (Wille) metafiziğini Aristoteles ile kıyaslayarak her iki düşünürün de ontolojik olarak varlığı kavramanın yolunu epistemolojik olarak hakikatin kavranması bağlamında bir metafizik dünya görüşü çerçevesinde nasıl ele aldığını ortaya koyacağız. Aristoteles’te bir Theologike olarak Tanrı’da, Schopenhauer’da ise kendini Aesthetike’de açığa vuran İsteme’de (Wille) zirvesini bulan metafiziği, her iki düşünürün bilgi, nedensellik ilkesi, bilimlerin sınıflandırılması ve tözlerin araştırılması olarak felsefe ve metafiziğin mahiyetini kapsamında benzerlikleri ve farklılıkları temelinde inceleyeceğiz. Böylece ilk bakışta birbirine özellikle Tanrı anlayışı bakımından oldukça zıt gözüken iki metafizik anlayışın aslında su yüzüne ilk bakışta çıkmayan ne gibi ortaklıklar barındırdığına ışık tutarak felsefenin yüzyılları aşan ve birikimle inşa edilen köprüsüne bir tuğla koymaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler:Anahtar Kelimeler: Aristoteles, Metafizik, Ontoloji, Bilgi, Töz, Schopenhauer, İsteme/İrade ABSTRACT The thought of metaphysics has always saved its status in the history of philosophy as a challenging and intriguing doctrine which requires a difficult mission that targets to explain the concepts exceeding beyond the visible and transcending the knowledge of the physical objects of the outer world. In this article, we will investigate how Aristotle and Schopenhauer puts forward their own idea of metaphysics. In the first section we will examine Aristotle’s thought of existence and metaphysics. Then in the second part, comparing Schopenhauer’s metaphysics of Will (Wille) with Aristotle, we will put forward how the two philosophers, in order to comprehend being ontologically, approaches being in the context of comprehending the truth epistemologically from a frame of a metaphysical view of the world. We will study metaphysics which finds its pinnacle in Aristotle in God as a Theologike and in Will (Wille) which reveals itself vie Aesthetike in Schopenhauer, in the context of the similarities and differences of the two philosophers with respect to their ideas of knowledge, causality, the classification of sciences and the content of philosophy and metaphysics that constitutes the inquiry of substance. In this manner, by setting a light to the similarities of two metaphysical understandings which seems diametrically opposite to each other glance with respect to the conception of God and for this reason does not easily emerge at the first glance, we will try to place a brick to the bridge of philosophy which has been constructed cumulatively for centuries.

VII. Uluslararası Akdeniz Bilimsel Araştırmalar Kongresi, ASES PUBLICATION, ISBN: 978-625-96918-7-9, 2025

ÖZET Bu tebliğde, modern düşüncede Tanrı ve etik ilişkisi bağlamında ortaya çıkan deist ahlâk anlayışı incelenmekte ve “Günümüzde deist bir ahlâk mümkün müdür?” sorusu felsefî ve toplumsal boyutlarıyla tartışmaya açılmaktadır. Deizm, Tanrı’nın evreni yarattıktan sonra ona müdahale etmediğini kabul eden bir inançtır. Moderniteyle Tanrı ve etik ilişkisini yeniden tartışmaya açan bu anlayış, dinî otoriteleri reddettiği için ahlâkı farklı bir temel üzerine inşa etmek zorundadır. Bu nedenle, ‘Deizm kendine özgü sağlam bir ahlâk teorisi geliştirebilir mi?’ sorusu, hem çağdaş felsefe hem de dinî düşünce açısından yeniden değerlendirilmesi gereken bir mesele halini almıştır. Deizm, Tanrı’nın evrene müdahale etmediğini kabul eden bir inanç biçimi olarak, vahiy ve dinî otoriteyi dışlamakta, ahlâkı akıl ile insan doğası temelli bir zeminde temellendirmeye çalışmaktadır. Bu yönüyle, özellikle Aydınlanma düşüncesi içinde şekillenen deist yaklaşımların tarihsel arka planı özetlenecek; ardından deist ahlâkın sistematik yaklaşımlar karşısındaki tutarlılığı değerlendirilecektir. Tebliğde, çeşitli etik sistemlerle karşılaştırmalı analiz yapılarak, deist ahlâkın normatif gücü, evrenselliği ve bireyler üzerindeki bağlayıcılığı sorgulanacaktır. Ayrıca, deist inancın insana ahlâkî bir motivasyon sağlayıp sağlayamayacağı ve insan davranışlarını yönlendirmede ne derece etkili olabileceği de tartışılacaktır. Sonuç olarak, bu çalışma, modern dünyada deist ahlâkın hem teorik tutarlılığını hem de pratik geçerliliğini sorgulayarak, din-ahlâk ilişkisinin dönüşümüne dair kavramsal bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır. ABSTRACT This paper examines the concept of deistic morality within the context of the relationship between God and ethics in modern thought, and addresses the question: Is a deistic morality possible today? Deism is the belief that God created the universe but does not intervene in its workings. By rejecting divine revelation and religious authority, deism is compelled to ground morality on reason and human nature. This leads to a crucial philosophical and theological question: Can deism construct a consistent and independent moral theory? The paper first outlines the historical background of deist thought, particularly its development during the Enlightenment. It then evaluates the coherence of deistic morality in comparison with systematic ethical theories. Through a comparative analysis, the normative strength, universality, and binding nature of deist ethics are critically assessed. VII. INTERNATIONAL MEDITERRANEAN SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS 13-15 JUNE 2025, HATAY MUSTAFA KEMAL UNIVERSITY, HATAY, TÜRKİYE CONFERENCE BOOK 1263 Additionally, the study questions whether deistic belief can provide sufficient moral motivation and guide individual behavior in the absence of divine command. In the Turkish context, the socio-cultural dynamics behind the recent rise of deistic tendencies will be examined. Ultimately, this study aims to offer a conceptual framework for understanding the transformation of the religion–morality relationship in modern society by questioning the theoretical consistency and practical relevance of deistic ethics. Keywords: Morality, Modernity, God, Religion, Human Nature, Ethical Theories

DergiPark (Istanbul University), 2016

Pragmatistlerin felsefi görüşlerinin, kimi önyargıların aksine, bir etik teorisinden ayrı düşünülmesi söz konusu değildir. Ahlâkî değer ve normlar, insan ve varoluşun genel karakterini yansıttığı için pragmatist filozofların düşüncelerinde ahlak; insan anlayışları, deneyime dayanan metafizik görüşleri ve doğruluk anlayışlarında temellendirilmiştir. Ahlâkın deneyimlerimizde anlaşılması gerektiğini ifade eden pragmatistler, olmakta olan bir hadise olarak ahlakı anlamaya dair ufuklarımızın açık olmasına vurgu yaparlar. Ahlâki deneyimde mevcut belirsizlik, gerilim ve çatışmanın, gerçekliğin dinamik yapısından kaynaklandığını ileri süren pragmatistler, ahlâki hayatın; öznenin ahlaki duyarlılığa sahip olması, şahsiyetini inşa etmesi ve çoğulcu bir ahlaka doğru yönelmesiyle gerçekleşebileceğini savunurlar. Pragmatistlerin vurguladığı bir diğer husus, ahlâkî önermelerin, insanın çabalarına yararlı bir katkı sağladıkça iyi ve dolayısıyla doğru olduğudur. Onlara göre bu deneysel doğrulama süreci, hem bireylerin inşasına hem de sosyal iyilerin elde edilmesine aracılık eder.

Eskiyeni, 2015

The purpose of this article is to deal with the issue of God and ethics on the base of assumptions and prejudices. We aim to examine and criticize within the border of this article God and ethics relationship. The discussions of the source of ethical values and determinination exact will of God about the ethical orders are our main concerns. Images of God have close connections with ethical understandings and have an impact on these approaches. Our main thesis would be that there are very few common points in theistic religions in view of the ethics.

Turk Kulturu Ve Haci Bektas Veli-arastirma Dergisi, 2023

Çağımızda geliştirilen teknoloji insanlığa sanal-dijital bir dünyanın kapılarını açmıştır. Toplumlar kısa bir süre içinde bu yepyeni dünyanın modernite rüzgarlarına kapılmışlardır. Fakat süratle etik değerlerin yitirilmeye başlanması ve kültürel yozlaşma içine düşülmesi, toplumları bu duruma karşı ivedilikle önlem almak zorunda bırakmıştır. Türk toplumunda yitirilen etik değerleri halkbilimsel bakış açısıyla yeni nesillere yeniden kazandırmak amacıyla halkbilimi, etik ve metaetik alanlarında disiplinlerarası bir çalışmayla Halkbilimsel Metaetik Kuramı ortaya koymuş ve kuramımın inceleme yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemini geliştirmiş bulunmaktayız. Kuramımız etik değerleri; ahlaki, sosyal ve dinî gelenekler tasnifiyle incelemektedir. Hacı Bektaş Velî; Bektaşi tarikatinin kurucusu, İslam felsefesi dinî geleneğinin en önemli temsilcilerinden büyük bir mutasavvıf ve eserlerindeki halk fikirleriyle toplumu şekillendiren kolonizatör bir derviştir. Hacı Bektaş Velî'nin eserleri, dinî gelenekle şekillenen etik anlayışımızın, etik kodlar dahilinde kültürel ergonomimize uygun olarak yansıtıldığı kültürel ürünlerimizi barındırmak bakımından oldukça zengindir. Bu çalışmada Hacı Bektaş Velî'nin Besmele Tefsiri çalışma evreni olarak belirlenmiştir. Çalışmanın konusu; kuramın dinî gelenekler kategorisinde yer alan Hacı Bektaş Velî'nin Besmele Tefsirindeki Hikâye anlatısında, Cömert Olmak Olumlu Etik Değerleri ile Hırsızlık Yapmak Olumsuz Etik Değerlerinin Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemiyle etik çözümlemesinin yapılması ve etik değerlerin halk felsefesindeki yerinin ortaya konmasıdır. Hikâye anlatısındaki halkbilimsel anlamda halk fikirleri, metaetiksel anlamda önermeler ortaya konulmak suretiyle Halkbilimsel Metaetik Kuramın, Hacı Bektaş Velî'nin eserlerine uygulanması noktasında örnek bir çalışma yapmak amaçlanmıştır.

Sobider, 2019

In this paper, thoughts of Razî on moral philosophy will be compared with Epicurus and his followers considering concepts such as pleasure, pain, hate, fear of death and the effect of Epicurean thought on the formation of Razî’s ethical system will be discussed. The direct comparison of the ethical views of Razî and Epicurus together with the evaluation of its resources and limitations in order to better understand the historical trajectory of Naturalism, and the observation of how the concept of pleasure is shaped in different cultures, provides a solid and multi-dimensional basis for the study.

Felsefe Söyleşileri XIII-XIV, 2023

Bu çalışmada, evrim ve yaratılışçı düşünce biçimlerinin ortaya sürdükleri açıklamaları, natüralist-bilimsellik iddiası çerçevesinde karşılaştırırken dikkat edilmesi gereken felsefi-eleştirel noktalara dikkat çekeceğim. Böylelikle tartışmaları takip etmeye ve anlamlandırmaya çalışan bilim ilgilileri, iki tarafın karşılıklı atışmalarında taraf tutmaktan çok onları doğru anlamanın ve stratejilerini ele almanın eleştirel yanını görebileceklerdir.

(flsf) Felsefe ve sosyal bilimler dergisi, 2023

Aristoteles'in Nikomakhos'a Etik eserinde, etik ve politik alanlara dair bir özerklik bulma çabası ve adil orta bağlamında tikel parametrelerin değerlendirilmesi söz konusudur. Eğitim meselesi, etik ve politik alanların iç içe geçmişliği veya aralarındaki sınırları belirleme konusunda önemli bir yerde durmaktadır. Aynı şekilde eğitim, her tek kişinin adil ortası bağlamında bireysel modeli ön plana çıkaran bir şema sunmaktadır. Eğitimin bireysel mi yoksa anayasal normlar etrafında mı olması gerektiğini tartışmak bireyin ve yurrttaşın, iyi insan olmaya giden sürecini ve erdemleri kazanma sürecini açıklamaya hizmet etmektedir. Eğitimin, iyi insan olma süreci ve erdemleri kazanma süreciyle birlikte okunması, doğamıza mündemiç haz ve acı çiftine, alışkanlıklarımıza ve akıl faktörlerine referans yapmaktadır. Eğitim bize göre olan ortaya (meson) dair akıl yürütmeler bağlamında bireysel modeli ele almanın gerekliliğini ön plana çıkarmaktadır. Bireysel modelden itibaren anayasal normlarla garanti edilmeyen iyi bir insan olma sürecinin imkansızlığının altı çizilmektedir. Bütün yurttaşların iyi olduğu, yurttaşın erdemiyle iyi bir insanın erdeminin birbirinin içinde olduğu bir anlayış, tikel (her tek kişi boyutunda) bir eğitime ihtiyaç duymaz görünmektedir. Oysaki bütün yurttaşların iyi olmadığı bir ortamda anayasal normlarla garanti edilen bir "iyi olma" süreci söz konusudur. Anayasanın olması gerekeni sağlaması ve erdemli olmanın, bireyin eylemini, yasal yönergelere uydurmaktan başka bir şey olmadığı durumda, bireysel modelle çizilen ve tikel parametrelere göre "orta" (meson) meselesi üzerinden "adil orta" bağlamında Aristoteles'in eğitim anlayışına değinmek mümkündür.

DergiPark (Istanbul University), 2019

Varoluşçuluğun kurucularından biri sayılan Danimarkalı filozof Søren Kierkegaard, iman-akıl ilişkisini iman lehine yorumlayan fideist düşüncenin en önemli isimlerinden biridir. Dindar bir Hıristiyan olan Kierkegaard iman konusundaki duruşunu hem hakikat anlayışı hem de ahlak görüşüyle desteklemiş, felsefesinde genel olarak nesnel yerine özneli, tümel yerine tekili, toplum yerine bireyi öne çıkarmıştır. Kierkegaard, evrensel bir ahlakın olduğu düşüncesine karşı iman ve hakikat anlayışıyla yakından ilişkili olan öznel bir ahlak anlayışı öne sürmüştür. Buna göre kişi iman yoluyla Tanrı ile doğrudan bir ilişki kurmakta, bu ilişki kişiye daha yüce bir amaç için evrensel ahlakı askıya alma izni vermektedir. Kierkegaard'ın, varoluşçuluk ve fideizmi birleştirerek ortaya koyduğu ahlak anlayışı, öznelin evrensel olandan üstün olduğu düşüncesine dayanmakta, Tanrı ile doğrudan kurulacak öznel ve varoluşsal bir ilişki evrensel ahlaki ilkelerin üzerine çıkarılmaktadır. Kierkegaard'ın ahlak anlayışı, felsefe çevrelerinde önemli tartışmalara neden olmuştur. Bu makalede Kierkegaard'ın İbrahim hikâyesi üzerinden ortaya koyduğu öznel ahlak düşüncesi temelleri, gerekçeleri ve sonuçları bakımından incelenip değerlendirilmekte, onun bu konudaki düşüncelerinin varoluşçuluğunun, Hegel karşıtlığının ve Aydınlanma Çağı'nda hâkim olan rasyonalizme yönelik eleştirisinin bir sonucu olduğu savunulmaktadır.