TABU-ÖRTMECE (EUPHEMİSM) SÖZLER ÜZERİNE

References (74)

1. 'Kanser' yerine: 'eşekgummas', 'sınan', 'sınan', 'yemece' ('yimece'), 'yepeme', 'yeyilme', 'yiyiciyara', 'yöreme' vb. örtmece söz kullanma eğilimi yaygındır. Türkiye'nin değişik bölgelerinde ölümle ilgili kullanılan örtmece sözlerden bazıları şunlardır: Aralık iyisi: ölmeden önce, geçici iyileşen hasta, ölüm iyisi, avuşmak: ölmek, cansuyu: ölmek üzere olan kimseye verilen su, dürtülmek: ölmek, eren evi: ölü çıkan ev, karadeve: ölüm, ecel, sorutmak: ölmek Ölen birisinden bahsedilirken 'öldü' sözünün yerine aşağıdaki örtmece sözler kullanılır: 1. ahirete intikal etmek, 2. Allah'ın rahmetine kavuşmak, 3.can vermek,
2. canı çıktı, 5.canını verdi, 6.dünyadan nebetini kesti, 7. emanetini verdi, 8.gözlerini (dünyaya) kapamak, 9.gözlerini hayata yumdu, 10.gözlerini yummak, 11. iki eli yanına gelmek, 12. kısmeti idi, 13. namazı kılınmak, 14. öbür dünyaya gitmek, 15. ömür bıraktı, 16. rahmete gitti, 17. rahmete kavuştu, 18. rahmeti rahmana kavuşmak, 19. rahmetlik oldu, 20. son nefesini vermek, 21. son uykusuna yatmak, 22. sonsuzluğa intikal etmek, (göçmek),
3. Kırgızca'da: 1. kaza tabuu: ölmek, 2. can berüü: can vermek, 3. düynödön kaytuu: dünyadan gitmek, 4. kaytış boluu: dönmek, 5. köz cumuu: gözünü yummak, 6. künü bütüü: günü bitmek, zamanı dolmak, 7. acal cetüü: eceli gelmek, 8. akka moyun sunuu: hakka boynunu sunmak, 9. akıretke ketüü: ahirete göçmek (gitmek), 10. atı öçüü: adı yitmek, 11. başı cerge kirüü: başı toprağa girmek, 12. can taslim boluu: canı teslim oldu, 13. cürüp ketüü: (yürüyüp) gitmek, 14. közü ötüü: gözü kapanmak, 15. suusu tügönüü: içecek suyu tükenmek vb. 39 gibi örtmece sözler halkın dilinde yer alır. Kazakça'da: dami tawsıldı: nefesi bitti, düniye saldı: dünyayı terketti, qayttı: döndü, üzildi: koptu, ötti: geçti, ketti: gitti vb. sözlerin yanı sıra kalıp söz ve deyim olarak bir hayli örtmece söz vardır. 40
4. 38 Ayrıntılı bilgi için bk., Bağışkan Tuncer, Kıbrıs Türk Halkbiliminde Ölüm,Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997, s.361-376.
5. Жамшитова Г.Ж., Кыргызча-Орусча, Орусча-Кыргызча тематикалык фразеологиялык сөздик, Бишкек, «Шам», 2000, 102-103-104-105 б.
6. Смағулова Гүлдаржан, Мағыналас фразеологизмдер сөздігі, Алматы, «Сөздік- Словарь», 2001, 72-73-74-75 б. TAED 29, 2006, 69-93
7. Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı Özbekistan'da 'öldü' denilmez, 'emanetini teslim etti', 'emanetini tapşırdi', 'gözü yumulmuş', 'Dar'ül fenadan dar'ül bekaya gitti', 'canı çıktı' denir. Çocuk ölünce de 'falancanın çocuğu uçtu' denilir. 41 Anadolu ve Kuzey Mezopotamya Türkmenlerinde, 'emanetini teslim etti', 'vadesi doldu', 'takdiri ilahi tecelli etti', 'yazısı böyle yazılmış', 'hepimizin gideceği yer orası' gibi ifadeler kullanılır. 42 Şii Türkmenlerde ölünün gömülmesine 'toprağa teslim ettik', 'toprağa emanet ettik' denir. Nogay Türkleri'nde ölen bir kimse için, 'öldü' denilmez. 'toprak oldu' 'yaş oldan toydu=yaşam ondan gitti' denir. Bazen de 'avuştu=değişti' veya 'ömrü kıssa oldu' denilir. 43
8. Kırım Tatarlarında birinin Apakay'ı (Hanımı) ölse 'ocağı söndü' denir.
9. Akay'ı (Erkeği) ölse 'çırağı n/ ışığın' söndü denir. 44
10. Ayıp sayılan kavramlarla ilgili tabular: Ahlakî norm ve nezaket kurallarının zorlamasıyla ortaya çıkan insan organları, cinsellik, kadınların bazı özel hâlleri ve tuvalet terimleri vb. kavramların adını toplum içerisinde söylemede bir takım yasaklamalar, kaçınmalar söz konusudur. 'Tuvalet' yerine: 'aç çardak', 'apana', 'apsane', 'ayağ yolu' ('ayag yolu', 'ayah yolu', 'ayakcak', 'ayaklık'), 'ayakyolu', 'çarak', 'evdesthane', 'gadem tana', 'ganere', 'gez' ('gezinti', 'gezme'), 'güllük', 'kabine', 'kenef', 'kenent', 'kola', 'kul' ('kula'), 'küllük', 'lavabo', 'memişhane', 'oturak', 'suva', 'taşra' ('taşıra', 'taşura'), 'wc', 'yüznumara' vb. Kadının 'aybaşı'(menstruasyon dönemi) yerine: 'akıntı', 'aklık', 'anahalı', 'beli açılmak', 'üst', 'üst kirlenmek', 'üstü gelmek', 'üstü kirlenmek', 'üstü kirli', 'üstünden geçmek', 'üstüne olmak', 'üstünü görmek', 'üstünü kirletmek', 'kerif', 'yola çıkmak' vb. 45 'Gebe' yerine: 'ağır ayaklı', 'aylı', 'ayağı ağır', 'boylu', 'bozulacı', 'buaz', 'buğaz', 'buvaz', 'buyalacı', 'gargın', 'gömanlı', 'gövdeli',
11. Kalafat, Yaşar, Türk Dünyası Karşılaştırmalı Türkmen Halk İnançları, (Afganistan, Özbekistan, Türkmenistan, Nahçıvan, Azerbaycan, Kafkasya, İran, Irak, Anadolu, Makedonya), ASAM , Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara, s. 269.
12. Kalafat, Yaşar, a.e s. 269.
13. Kalafat, Yaşar: Nogay Türk Halk İnançları,Türk Halk İnançları, s.137.
14. Kalafat, Yaşar: Tatar Türk Halk İnançları,Türk Halk İnançları, s.138.
15. Ayrıca bk. Sv. Ecz. Üçer, Müjgan (Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, 23-25 Kasım 1988 Ankara. TAED 29, 2006, 69-93
16. Kırgızca'da: 'aziz': kör, 'tokoç': yuvarlak, katmer türü ekmek, tüymö: düğme, cerdegi: yerdeki ... vb. örtmece sözcüklerle anılmaktadır. Kazakistan'ın Almatı vilayeti Rayimbek ( Narınkol) bölgesinde yılan: 'marata' örtmece sözle adlandırırken Doğu Kazakistan bölgesi Sozak ilçesinde 'tüyme: düğme', 'tüyme bas: düğme baş', 'montanı', Taldıkorgan Semey bölgesinin bazı yerlerinde 'qıbır', 'qamşı: kamçı', 'uzın qurt: uzun kurt' örtmece sözleri kullanılır. 49
17. Nahçıvan'da akşam olup gün battıktan sonra konuşmalarda 'yılan' kelimesinin geçmemesine özen gösterilir. Çocuklar yılandan bu saatlerden sonra bahsedecek olursa büyükler onları uyarırlar, yılan dedirtmez 'sürünen' veya 'yerdeki' derler. 50
18. Brezilyalı dilbilimci M. Gueries'un bir yazısında kelebek, karıncanın adları yasaklanarak yerine örtmece sözler kullanılmaktadır. 51 Dini inançlar içinde yer alan 'cin': 'arap', 'concolos': sara hastalığını yaptığına ve karakış geceleri dolaştığına inanılan peri, 'ecin' ('ecünnü'), 'erişif' ('erişik'), 'geçkin', 'gezer', 'ıbrık kalfa', 'ifrit', 'ili', 'kalfa', 'kancolos', 'kara kancolos', 'koncalus' ('koncoluz'):hortlak, 'karoğla': gece kadınların yatakları üzerine abandığı sanılan peri, kayı baldır': uzun siyah bacaklı insan ya da hayvan biçimine giren hayali bir yaratık, cin, 'keruş', 'keruşereş', 'rüküş hanım', 'ömmen', 'tarlaguzan' adlarıyla halkın dilinde yaygın olarak kullanılmaktadır. 52 Özbeklerde cin-periler yerine; 'måma':yaşlı kadın, 'åpalar': analar, åpa-kizlar: hanımlar, 'ziyån': zarar, 'nårselar': şeyler vb. örtmece sözler kullanılır. 53
19. Yine Türk halklarının inançlarında yer alan 'albastı', 'alkarısı' değişik örtmece sözcüklerle anılmaktadır: Sibirya Tatarları: "albastı" veya "alvasti", Türkmenler: "al" veya "albassı", Kırgızlar: "albarstı", Karakalpaklarla Nogoylar: "albaslı", Kumuklar: "albaslı katın", Azeriler "hal", "hallanası", Karaçaylar:
20. Ахметов Ə., Т³ркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер, «ғылым», Алматы, 1995, 40-б.
21. Kalafat, Yaşar, Türk Dünyası Karşılaştırmalı Türkmen Halk İnançları, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları ASAM, Grafiker Ofset, Ankara 2000, s.186.
22. Ахметов Ə., a.e. s.45.
23. bk. Taner, Nuri, Halk İnanmalarında Cin ve Cin Tutma, Türk Folkloru, S.26, Eylül 1981, s. 13.
24. İsmatullaev N., 1964 Hazirgi Uzbek Tilide Evfemizmder, (avtoreferat, s. 7, 77) Toshkent TAED 29, 2006, 69-93
25. Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı "almastı", "al", "al -ana", "al -karı", "al -kızı", Tuvalılar ve Altaylılar: "albıs", Kazak, Kırgız, Karakalpak ve Özbekler: "martu" (martuu, martuv, martuk), Zeravşan Özbekleri: "sarı kız", Batı Sibirya Tatarları: "sarı çeç": sarı saç, Gagauzlar: 'Rusali' diye adlandırırlar. Tacikler: "albasti", Lesginler: "al pab", Gürcüler: "ali", Ermeniler: "alı (alk)", İnguşlar: "almazı", Moğollar: "almas", Kamuklar: "bastrık", Türkler: "kara -kura", 'alkızı' diyerek anarlar. 54
26. C. Kasbabov'un bir yazısında ifadesine göre Nogoylar, 'Albastı'yı "kir köylek": kirli gömlek diye adlandırmaktadırlar. 55 Kazaklar yine Albastı'yı "arapşı" diye adlandırmışlar.
27. Şeytan, Türkiye'de: 'Albız', 'Çör', 'Dizman', 'Elbiz', 'Şītan', 'Teccel' gibi sözcüklerle anılmaktadır. Yezidiler, şeytanı kötülüğün simgesi olarak kabul etmezler. Onu kötülüklerden arınmış, saygıya değer kutsal bir varlık olarak tanımlarlar. Dolayısıyla 'Şeytan' sözcüğünü asla kullanmaz, onun yerine 'O, bildiğin', 'Cahiller ile Mecnunların tel'in ettiği (lanetlediği) O' derler. 'Şeytan' ve 'Şeytan' adını çağrıştıran 'ş' harfiyle başlayan ('şat', 'teşt', 'maşt' gibi) veya söylenişte o sözcüğe benzer sözcükleri dahi söylemekten kaçınırlar. Akpınar'a bağlı 'Şeytanük' köyünün adını söylememek için 'ismi güzel köy', 'Lain' sözcüğü (lanetlenmiş, 'şeytan' anlamında) 'nal' sözcüğüne söyleyiş biçimi itibarıyla benzediği için 'Atımı nallayıver' yerine 'sel ayakkabı' derler. 56 Kazaklarda şeytan için "sarı bala": sarı oğlan, "teris taban", 'itmurun': itburun örtmece adlar kullanmışlardır. Almanca'da 'şeytan' sözcüğünün karşılığı 'teufel' olduğu hâlde yerine: 'leibhaftig', 'gottseibeiuns' gibi örtmece sözler kullanılır. 'satan' sözcüğünün yerine, tersten okuyarak 'notas', Fransızca'da 'diable' yerine, 'diacre, diantre' gibi sözcüğün bozulmuş biçimleri de kullanılmaktadır. 57
28. Anadolu Türklerinde 'alkarısı' ve 'albastı' hastalığı için bk. Ülkütaşır, M. Şakir, Çeşitli Halk Gelenek ve İnançları Üzerine Küçük Araştırmalar, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı, Kültür Bakanlığı,Süreli Yayınlar Dizisi, Anakara, 1976, s.322-328.
29. Ахметов Ə., a.e., s.76.
30. Akpınar, Turgut, Dünyada ve Türklerde Ağza Alınması Yasak (Tabu) Kelimeler, Folklor ve Etnografya Araştırmaları, Anadolu Sanat Yayınları, Erenler Matbaası, İstanbul, 1985.
31. Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, III. Cilt, TDK, Ank. 1990, s. 96 TAED 29, 2006, 69-93
32. Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı A) Biçimsel değişiklik (Formal innovation): 1) Başka dillerden alıntı sözcükler (loan words); örn.: 'most' (cunt: kadının cinsel organı) French, 'lingerie': kadın iç çamaşırı (underwear: iç çamaşırı), 'feacs' (exprement) vb., 2.Sesbirimsel değişiklik (Phonemic modification);
33. Sözcüklerin tersine söylendiği argo (Back slang); Örn:: 'enob' (bone: kemik / erect: penis), 'epar' (rape: tecavüz etmek, ırza geçmek) vb., b) Sesbirimsel değiştirme (Phonemic replacement); örn.: 'shoot': ateş etmek (shit: insan dışkısı) vb., c) Sözcüklerin gerçek anlamlarıyla uyaklı olan başka sözcükler kullanma (Rhyming slang); örn.: 'bristols': argo: kadın memesi (breasts: kadın göğsü), 'bristols cities' (titties) vb., d) Kısaltma (Abbrevation); 'eff' (as in eff of fuck off), 3. Sözün yaratıcılık gücü ( Word formation devices);
34. Birleşim (Compounding); örn.: 'hand job' (masturbation) vb., b) Sözcük baş harflerinden oluşan sözcük (Blends); örn.: AIDS vb., c) Türeme (Derivation);
35. 'fellatio' (oral sex) vb., d) Birkaç sözcüğün baş harflerinden oluşan sözcük (Acronym);
36. SNAFU (situation normal: all fucked up) vb., e) Yansıma sözcükler, bir hareket veya eşyanın ya da hayvanın sesini taklit yoluyla sözcük yaratma (onomatopoeia); örn.: 'bank'(sexual interclourse) vb.
37. B) Anlamsal değişiklik (Semantic innovation) : 1. Zıt anlam (Reversal); örn.: 'enviable disease': güzel hastalık (syphillis), 'blessed': kutsal, mutlu (dammed: hanım) vb., 2. Ayrıştırma: (Particularisation);
38. 'satisfaction': haz,zevk (orgasm), 'innocent': masum, saf, (virginal: bakire, saf ) vb., 3. bir şeyi olduğundan basit gösterme (Understatement); örn.: 'sleep': uyumak (die: ölmek), 'deed': eylem, hareket (act of murder/ rape: tecavüz, bozma, gasp), 'not very bright': çok zeki değil (thick/ stupid: ahmak, aptal) vb.
39. Dolaştırma, karıştırma (İmplication); örn.:'loose': gevşek, kolay (sexually easy: cinsel kolaylık), 'unattached':bekar, bağlı olmayan (available: elde edilebilir, emrine amade) vb. 5. Mecaz (Metaphor);
40. örn.: 'brown eyes': kahverengi gözler, 'melons': kavunlar (breasts: göğüsler), 'riding': binme, binicilik (sex), 6. Bir şeyi belirli bir özelliği ile isimlendirme yöntemi (Metonym); 'it' (sex), 'thing' (male/ female sexual organs etc.) vb. Yukarıda da görüldüğü gibi 'örtmece' konusu gerek batılı gerekse Türk dünyası bilim adamlarınca dil-kültür bağlamında sosyolojik, psikolojik ve etnolengüistik açıdan araştırılmış, bu alanla ilgili terminolojiyi de yaratmışlardır. Türkiye'de bu alandaki araştırmalar ise genelde folklorik derlemelerden öteye gidememiştir. Söz konusu alanda dilbilimsel değerlendirmelere ihtiyaç duyulduğu kuşkusuzdur. TAED 29, 2006, 69-93
41. Yine Oyrotça'da çıçkan: 'fare', Dyitu: 'Pis kokulu', Altın Ordu Han'ı Özbek'in kızının adı İt-küçücük, Şorca'da Poktuğ-kiriş: 'bok', Hakasça'da Çolbanah: 'Töre dışı çocuk' adları kız adı olarak verilmiş olup kötü adlandırmaya örnektir. 61
42. Prof.Dr. Tuncer Gülensoy, 'Türk Kişi Adlarının Dil ve Tarih Açısından Önemi' adlı yazısında Türklerde, 'Hafiye', 'Hurda', 'İbiş', 'Meymenet', 'Nanoş', 'Nubin', 'Porsel', 'Sefore' vb. halk arasında verilen adam adlarının anlamsız, hoş ve zarif olmayan duyguları çağrıştırdığını ifade etmektedir. 62 Selçukluların ünlü devlet adamının adı da Saadettin Köpek'tir. Tüm bu kötü adlandırmaların tabuya dayalı, kötülük ruhlarının şahsa zarar vermesini engellemeye dayalı adlandırma eğiliminden kaynaklanmaktadır. Hastalık adlarından: 'adı batası': köstebek de denilen çıban, kemik veremi, sıraca, 'adı belirsiz': verem, 'ağız eskisi' nezle, 'batak': zatülcenp, 59
43. Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Cilt, III, TDK, Ankara, 1990, s. 117.
44. А. А. Сативалов; К вопросу о личной ономастика. Кумков/ ХУР; Советское языкознание, том второй, Ленинград, 1936, 15-96-стр.
45. Rasonyi, Laszlo 1963, Türklükte Kadın Adları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, II. Baskı 1988, Ankara, s. 75-79).
46. Türk Dili, S. 565, Ocak, 1999, s. 3-8.) TAED 29, 2006, 69-93
47. Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı nazik ve kulağa hoş gelen bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olmakta, konuşma ve yazı dilinin gelişmesine, kalıplaşmasına hizmet etmektedir. Tabu-örtmece sözler hangi dilde olursa olsun sözlükte yer alan sözcük sayısının artmasında etkin rol oynamaktadır. Bunlar diğer sözlerden yalın anlamlarının dışında etnografik kavramlarla bütünleşerek ortaya çıkmakta ve bu yönüyle farklı özellikler göstermektedir. KAYNAKLAR: AKPINAR, Turgut, 1985, Dünyada ve Türklerde Ağza Alınması Yasak (Tabu) Kelimeler, Folklor ve Etnografya Araştırmaları, Anadolu Sanat Yayınları, Erenler Matbaası, İstanbul.
48. AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil III, TDK Yay., Ankara, 1990.
49. BAĞIŞKAN, Tuncer, 1997, Kıbrıs Türk Halkbiliminde Ölüm,Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara ÇAĞATAY, Saadet, 1974, Türkler'de Batıl İnançlar Arasında Tabu, T.C. Başbakanlık Kültür Müşavirliği, Milli Folklor Enstitüsü, I. Uluslar Arası Türk Folklor Semineri, Ankara.
50. Derleme Sözlüğü 1993, TDK Yayınları, II. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara FRAZER, J.G. 1990, (Çev. Mehmet H. Doğan), Altın Daldının ve Folklorun Kökleri, Payel Yayınevi, İstanbul.
51. FREUD, S., 2002, Totem ve Tabu (Çev. K.Sahir Sel), Sosyal Yayınları.
52. GÜLENSOY, Tuncer, 1999 'Türk kişi Adlarının Dil ve Tarih Açısından Önemi' Türk Dili, S. 565, Ocak, Ankara.
53. _______________, 'Türk Kişi Adlarının Dil ve Tarih Açısından Önemi', Türk Dili, S. 565, Ocak 1999.
54. GÜRSOY-Naskali, Emine, 1999, Duranlı Muvaffak (Haz.), Altayca-Türkçe Sözlük, TDK, Ankara.
55. HAM, Kery, 2001, The Linguistics Of Euphemism: A Diachronic Study Of Euphemism Use And Formation, University of Surrey.
56. İNAN, Abdülkadir, 1987, Börü = Kurt Ve Yok = Hayır Kelimeleri Üzerine Makaleler ve İncelemeler, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi- Ankara., TAED 29, 2006, 69-93
57. KALAFAT, Yaşar, Türk Dünyası Karşılaştırmalı Türkmen Halk İnançları, (Afganistan, Özbekistan, Türkmenistan, Nahçıvan, Azerbaycan, Kafkasya, İran, Irak, Anadolu, Makedonya), ASAM , Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
58. Oxford, Ansiklopedik İngilizce-Türkçe Sözlük, Sabah Yayınları, 1990.
59. ÖRNEK, Sedat Veyis, 2000, Etnoloji Sözlüğü, A.Ü. DTCF Yayınları.
60. _________, 1971, 100 Soruda ilkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul.
61. ÖZTEK, Zafer 1992, Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü, TDK Yayınları:560, Ankara.
62. ÖZYILDIRIM, Işıl (İnce), 1996 Türkçe'de Örtmece Sözcükler Üzerine Bir Araştırma, Dil Dergisi, Ankara S. 50-Aralık.
63. RASONYİ, Laszlo, 1963, Türklükte Kadın Adları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, II. Baskı 1988, Ankara, ÜÇER, Müjgan, 1988, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, 23-25 Kasım, Ankara.
64. YUDAHİN, K. K., 1994, (Çev. Abdullah Taymas), Kırgız Sözlüğü (II. Cilt), TDK, Ankara, 16. Nuri Taner, Halk İnanmalarında Cin ve Cin Tutma, Türk Folkloru, S.26, Eylül 1981.
65. ZAHİDOĞLU, Vahid-BEKKİ, Selahaddin, 'A.N. Samayloviç (1880-1938) ve Altay Türklerinde Kadınlara Özgü Kelimeler'adlı makalesi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK, S.13, 2002.
66. А. А. Сативалов, 1936 К вопросу о личной ономастика. Кумков/ХУР; Советское языкознание, том второй, Ленинград, Алтаев, С. 1955 Эвфемизмы в туркменском языке (Кандидацкий диссертация), Ашхабад,
67. Ахметов Ə., 1995 Т³ркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер, «ғылым», Алматы, Биялиев,А.-Мамытбекова, Ж., 2001 Кыргыз тилиндеги тыюу (табу) жана тер㦦 (эвфемизм) ж¦н нд¦, Вестник КГНУ, Труды молодых ученых. Выпуск1, Гуманитарные науки, 26. Биялиев, А., А¾чылык терминдеринин кыргыча-орусча сöздigi, Кыргыз ССР илимдер академиясы, издательство «илим» Фрунзе, 1967.
68. Д.К. Зеленин 1930 Табу слов народов восточной Европы и северной Азии, издательство академии наук ссср, Ленинград. TAED 29, 2006, 69-93
69. Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı TAED 29, 2006, 69-93
70. Джаббаров Хасай Махмуд Оглы, 1972 Табу и эвфемизм в азербайджанском языке (Кандидацкий диссертация), Баку.
71. Жамшитова Г.Ж., 2000 Кыргызча-Орусча, Орусча-Кыргызча тематикалык фразеологиялык сөздик, Бишкек, «Шам».
72. Исматуллаев, И. 1964 Хозирги ¡збек тилида эвфемизмлар (Кандидацкий диссертация), Тощкент.
73. Каратаев Олжобай Кубатбекович, 1994 Кыргыз этнонимиясы, (тарыхый= лингвистикалык изилдөө), Кандидаттык диссертация, Бишкек.
74. Усубалиев Б., 1976 Табу жөнундө сөз, Мугадымдар газетасы..