THE ТHEME OF NATURE IN THE DIVAN OF BAKI

INTERNATIONAL JOURNAL ALISHER NAVOIY, 2024

Mythology, a Greek word, is formed by the combination of the words mythos, i.e. "spoken, heard word" and logos, i.e. "speech". The myths, narratives and the heroes created in the legends, narratives and legends they have created with their beliefs, fears and dreams from the first emergence of human beings to this day draw attention as the main elements of mythology. Although mythologies vary according to cultures, intercultural transmission of some concepts, heroes and images between bilateral relations and close communities is also common. The beings in mythology can be human, animal or supernatural creatures, as well as mythologically created places. For example, in ancient Greek mythology, Mount Olympus is the place of the Greek gods. In Eastern mythologies, this concept is Mount Kâf. It is not clear where this mountain, which is imagined as a high mountain that is difficult to reach, is located. The bird believed to live on this mountain is ʿAnkā or Simûrg, which is actually the same being in different cultures. One of the mythological beings is the Dragon. This animal, which is referred to as Yil Büke, Celbegen or Evren in Turkish mythology, is called Dragon in Iranian mythology. In this study, these mythological elements of Ali Shir Nawâyî were tried to be identified in his work Bedâyiü'l Bidâye, in which he collected his selected poems, and it was revealed how he evaluated these mythological beings in his own world of feelings and thoughts.

Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyumu Bildirileri-I, 2020

Özet: Ontolojik ve epistemolojik açıdan tartışmaların merkezinde yer alan tümeller sorununun İslâm düşüncesindeki seyri, önemli oranda İbn Sînâ’nın konuyla ilgili açıklamaları etrafında gelişmiştir. Tabiî (doğal), mantıkî ve aklî olmak üzere tümelleri üç kısma ayıran İbn Sînâ, nesnelerde ortak bir anlamın varlığını ve tabiî tümelin dışta bulunduğunu kabul etmiştir. Tabiî tümelin dışta nasıl tahakkuk ettiğini “lâ bi-şarti şey (mutlak mahiyet)”, “bi-şarti lâ-şey (mücerred mahiyet)” ve “bi-şarti şey (mahlût mahiyet)” şeklindeki mahiyetin üç farklı itibarından hareketle açıklayan İbn Sînâ’nın ifadeleri mutlak mahiyet ile tabiî tümelin özdeşliği yönünde anlaşılabilecek türdendir. İbn Sînâ’nın tabiî tümel ve mutlak mahiyet ilişkisine dair açıklamaları, müteahhir dönem İslâm düşüncesinde farklı yorumların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu ikisinin birbirine eşit olduğunu açık bir şekilde ifade eden Râzî, ferdin parçası olması dolayısıyla bunların dışta mevcut olduğunu savunmuştur. Râzî’nin bu yorumu 13. yüzyıl düşünürlerinin önemli bir kısmının desteğini görürken bazı âlimler tarafından da kısmî eleştiriye maruz kalmıştır. Özellikle Tûsî tarafından ileri sürülen eleştiriler sonraki geleneğin konuya yaklaşımını belirleyici tarzdadır. Kendilerinden önceki düşünürlerin eleştirilerini dikkate alan 14. yüzyıl düşünürleri, Râzî’nin yorumunu tüm boyutlarıyla eleştirip yeni bir yorum geliştirmişlerdir. Bu yeni yoruma göre tabiî tümel ile mutlak mahiyet kesin olarak birbirlerinden farklı olup onların dışta mevcut olmasıyla İbn Sînâ’nın kastettiği şey, bu anlamların kendisine yüklendiği ferdin dışta var olmasıdır. Geliştirilen bu yeni yorumlamayla Meşşâî tanım teorisinin tamamen formel hale gelmesi sağlanmış ve Meşşâî tanım teorisi ile Meşşâî ontoloji arasındaki ilişki iyice zayıflatılmıştır. Böylece Meşşâî ontoloji dışında kalan İşrâkî ontoloji ve kelâmî ontolojiyi savunanların da bir tutarsızlığa düşmeden Meşşâî tanım teorisini kullanmaları mümkün hale gelmiştir. Bu tebliğde, İbn Sînâ’nın tabiî tümel ve mutlak mahiyet kavramları arasında kurduğu ilişkiye dair 13.yüzyıl ve 14. İslâm düşüncesinde geliştirilen farklı yorumlar ve bu yorumların dayanağını oluşturan deliller, problemin tarihsel gelişimi dikkate alınarak mukayeseli bir şekilde incelenecektir. --------------------------------------------------------------------- Abstract: The universals have been discussed in ontological and epistemological aspects during history of thought. The problem of universals in the Islamic thought has been progressed in the framework of Avicenna`s explanation on this problem. Classifying naturals into natural universals (al-kullī al-ṭabīʿī), logical universals (al-kullī al-manṭiqī) and mental universals (al-kullī al-ʿaklī), Avicenna has agreed the extramental existence of the natural universals (i.e. common natures in individual existents). He has expressed the existence of the universals basing his classification of essence or quiddity (māhiyya) into three analytical considerations (iʿtibārāt): (i) quiddity as unconditioned (al-māhiyya lā bi-sharṭi shay`/ al-mahiya al-muṭlaqa), (ii) quiddity as negatively conditioned (al-māhiyya bi-sharṭ lā shay`/ al-mahiyya al-mucarrada) and (iii) quiddity as positively conditioned (al-māhiyya bi-sharṭ shay`/ al-mahiyya al-makhlūta). His statements in this context have alluded to identity between `the quiddity as unconditioned` and `the natural universals`. Avicenna`s expressions on the relationship between `the quiddity as unconditioned` and `the natural universals` have triggered emerging of different explications with regard to the problem in the later period of Islamic thought. Asserting the identity of both concepts, Fakhr al-Dīn al-Rāzī has argued the extramental existence of the natural universals and the quiddity as unconditioned because of that they are parts of the individual existents in the extramental world. While al-Rāzī`s this interpretation was been supporting by the most of 13th century Islamic scholars, some of them criticized it partially. Especially Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī`s critique has considerably influenced on following criticisms. The 14th century scholars have wholly refused al-Rāzī`s comment on Avicenna`s views as to relationship of both concepts by benefiting from the predecessors` criticisms to this comment also. Alternatively, the 14th century scholars have put forward a new Avicennian exegesis. According to this new exegesis, `the natural universals` and `the quiddity as unconditioned` are certainly different concepts. When Avicenna stated extramental existence of these concepts, he has meant that the individuals to whom been predicated these concepts are existent in the extramental world. The new exegesis has contributed to make Peripatetic` (Mashshāī) definition theory being completely formal and to quite undermine connection of Peripatetic` definition theory to ontology. Thus, the followers of kalāmī ontology or Illuminationist (Ishrāqī) ontology apart from Peripatetic have been able to use Peripatetic` definition theory without being inconsistent. In this study, the propounded approaches during the 13th and 14th century of Islamic thought as to Avicenna`s view on `the natural universals` and `the quiddity as unconditioned` and their arguments are to be comparatively examined by means of being taken account of the historical progress of the problem.

2020

Tabiat kelimesi Arapça tab" kökünden türemiştir. Varlık mutlak ve süreli olmak üzere iki yönlüdür. Tabiat mutlak güç tarafından yaratılan hareketler dizisidir. Tabiat, mazmûnların en önemli kaynağıdır. Enderunlu Hasan Yâver 18. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış bir dîvân şâiridir. Şiirlerinde saf ve duru bir üslup kullanan Yâver, âşıkane şiirler yazmıştır. Şiir bir duygular abidesidir. Şâir, bu abideyi kendi hüzün ve sevinçleri ile inşa etmiştir. Yâver, şiirlerinde soyut somut ilişkisini iyi kurmuş ve kendi duygularını tabiata benzeştirerek anlatmıştır. Yâver tabiata bir âşık gözüyle bakmış, tabiattaki her bir güzellik unsurunu sevgiliye benzetmiştir. Yâver"in aşk anlayışı yüzyıllarca işlenmiş bir anlayışın devamıdır. Yâver, tabiata tıpkı kendi üstatları gibi kendi seleflerinin gözüyle bakmıştır. Yâver, dîvânında dört unsuru, hayvan ve bitkileri, vakit ve mevsimleri, mekân ve renkleri âşıkane bir üslupla ele almıştır. Yâver Dîvânı"nda en fazla kullandığı unsur ateştir. Ateş, hararetin, aşkın ve dinamizmin bir sembolüdür. Yâver"in tabiat anlayışı statik değil dinamiktir. Çalışmamızda Enderunlu Hasan Yâver Dîvânı"ndaki tabiat unsurları tespit edilmeye çalışılacaktır.

DergiPark (Istanbul University), 2017

Doğaya bağlılık bireyin doğayla bağlantısı veya doğaya karşı yaşadığı duygusal bağdır.Bu doğrultuda çalışmanın temel amacı, Mayer ve Frantz (2004) tarafından geliştirilmiş olan doğaya bağlılık ölçeğinin Türkiye koşullarında geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yapmaktır. Ölçek bireylerin doğaya duygusal, tecrübeye dayalı bağlılığını ölçmek için geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkçeye çevirisi Türk Dili'nin özellikleri, ülke kültürü, sosyal yapısı ve çevresel özellikleri de göz önünde bulundurularak dil uzmanları tarafından yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2014-2015 yıllarında Trabzon ve Rize bölgelerinde doğada aktivite yapan katılımcılar oluşturmaktadır. Ölçeğin yapı geçerliliğini sağlamak için açıklayıcı (AFA) ve doğrulayıcı faktör analizi (DFA) kullanılmıştır. Her bir faktör analizi için birbirinden tamamen bağımsız iki farklı veri seti oluşturulmuştur. Birinci veri seti, 89'i kadın (% 27,2) ve 238'i erkek (% 72,8) toplamada 327; ikinci veri seti, 87'i kadın (%24,7) ve 264'i erkek (%75,3) toplamada 351 örneklemden oluşmaktadır. Açıklayıcı faktör analizi sonuçları, ölçeğin 2 boyutta 8 maddeli yapıyı ortaya çıkarmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda iki boyutlu bu yapının iyi uyum verdiği tespit edilmiştir (RMSEA = .05; CFI = .98; X2/sd = 1.79). Bu alt boyutlar; "Doğa ile Bütünleşme" ve "Doğanın Parçası" olarak adlandırılmıştır. Ölçeğin bütünü için hesaplanan iç tutarlık güvenirlik katsayısı .85'dir. Sonuçlar, doğaya bağlılık ölçeğinin Türkçe versiyonunun güvenilir ve geçerli bir ölçek olduğunu ve iki faktör kapsamında iyi düzeyde açıklandığını göstermektedir.

İBNÜ’L-FAKÎH’İN BULDÂN’INDA YERYÜZÜ

Strabo’nun Coğrafya1 adlı eserinden itibaren hem bu tarz bilgi veren eserlerin içeriği genişlemiş hem de Coğrafya alanının Tarih alanına vermiş olduğu katkı artmıştır. Gerek Batılı ve gerekse Doğulu Coğrafya kaynakları sadece coğrafî bilgi vermekle kalmayıp dönemi anlamamıza yarayacak geniş çaplı bilgi dağarcığı sunmaktadır. Müslüman Coğrafyacıların eserlerindeki bilgiler de zengin bir içeriğe sahiptir. Bu eserlerde gerek umumi Dünya coğrafyası ve gerekse Müslüman coğrafya hakkında çok çeşitli bilgilere rastlamak mümkündür. Seyyahların eserlerinde yer alan bilgiler çoğunlukla kendi gözlemlerine dayalı bilgiler olduklarından dolayı tarihî açıdan kıymetli bilgiler içermektedirler. Türkiye’de Müslüman coğrafyacılar üzerine yapılan çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. Bu artışta, alanda yapılan çevirilerin sayısının artmasının payı büyüktür. Zira hem çeviri sayısında hem de alan üzerine yapılan çalışmalarda bir artış söz konusudur. Dolayısıyla Coğrafya eserlerinin tarih, edebiyat ve arkeoloji gibi yan alanlara olan katkısı da giderek artmaktadır.

Öz Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur. Askerî, dinî, edebî ve sosyo-kültürel açıdan Türk kültür hayatında çok yönlü bir gelişim seyreden ve birikim meydana getiren okçuluğu kültürel bir miras olarak addeden hemen bütün Türk hükümdarları, yay çekmeyi ve ok atmayı önemsemiş ve sürekli tatbik etmişlerdir. Bu kültürü devralan ve benimseyen Türk hükümdarlarından birisi de 14. yüzyılda Batı Türklük alanında yetişen ve bir divan sahibi olan sultan şairlerden Kadı Burhaneddin'dir. Kadı Burhaneddin Ahmed, kudretli bir devlet adamı, âlim ve ayrıca tanınmış bir Türk şairidir. Kendisiyle ilgili kaynaklardan, onun küçük yaşlardan itibaren bilmeye ve öğrenmeye aç bir tavrı olduğu anlaşılmaktadır. Yabancı dilden fıkıh, hadis ve tefsire; matematikten gramere; aruz ve edebiyattan askerlik, binicilik ve atıcılığa kadar geniş bir öğrenme sahası içinde kendisini yetiştirmeye çalışmıştır. Tüm bu öğrenme sürecinde edindiği kültürel birikimini, kavgacı ve mağrur mizacına uygun bir söyleyişle şiirlerine yansıtmaktan kaçınmayan şair, okçulukla ilgili unsurları da şiirlerinde aynı söyleyişle işlemiştir. Bu çalışmada Kadı Burhaneddin'in Divanı'ndaki okçulukla ilgili unsurlar tespit edilmiş; bunların köken, anlam ve kullanım alanları üzerinde durulmuştur. Ayrıca Türk okçuluğuna özellikle dil malzemesi bakımından kaynak teşkil eden iki önemli eser Divanü Lügati't-Türk ve İlmü'n-Nüşşab ile Kadı Burhaneddin Divanı okçuluk terimleri bakımından karşılaştırılmıştır Anahtar Kelimeler: Kadı Burhaneddin, Divanü Lügati't-Türk, İlmü'n-Nüşşab, Okçuluk, Ok, Yay. Abstract Archery in the Turkish cultural life, changing, evolving and enriched with military, religious and socio-cultural reasons, has created a tradition within centuries and parallel to the developments in Arabic, Persian and Turkish books and treatises about the profession, written in; this rich literature also reflected in Turkish literature especially in Turkish poetry, arrow and bow have been used for two terms. Archery that have been progressed in military, religious, literary and socio-cultural aspects of Turkish culture and grown accumulation was perceived as a cultural heritage by Turkish rulers. Turkish rulers pondering bow and arrow and have constantly applied. One of the Turkish rulers who took over and adopted this culture Qadi Burhan Al-din is a sultan who has a dīwān and grown in Western Turkic area in the 14th century. Qadi Burhan Al-din Ahmad who a powerful statesman, scholar and also a well known Turkish poet. Sources about him, from his early age, an attitude open to learning to know and be understood. From foreign language to fiqh, hadith and tafsir, from mathematics to grammar, from prosody and literature to military, equestrian and archery worked to cultivate himself in a wide range of learning. All of this learning process, his cultural background, temperament contentious and haughty words, poems reflecting the great poet refrain, the same words, the poems of archery in the processed elements. In this study, the elements of about archery in Qadi Burhan Al-din's Diwan had been be determined and their origin, meaning and usage areas are emphasized. In addition, two important works which are the source of Turkish archery especially language material Diwan Lugat at-Turk and ǾIlm al-Nuşşab was compared in terms of archery terms via Qadi Burhan Al-din's Diwan. Giriş Ok ve okçuluk; av, savaş, spor, eğlence gibi çeşitli sebeplerle insanoğlunun günlük hayatında geçmişten günümüze hep var olagelmiş ve buna bağlı olarak da okçulukla ilgili medeniyet tarihi içinde çok geniş ve zengin bir literatür meydana gelmiştir. Hemen her millette olduğu gibi Türklerde de okçuluk önemsenmiş hatta Köktürk alfabesinde ok () (ok, ko; uk, ku) ve yay (D) (ay, ya) gibi ses veya ses topluluklarını karşılmak suretiyle birer işaret olarak kullanılmıştır. Oğuzlar'ın Üçok ve Bozok biçiminde iki kola ayrılmasındaki idari yapılanmadan Selçuklu Devletinin kurucu hükümdarı Tuğrul Bey'in (990-1063) mektuplarındaki hukukî bir sembol olarak kullanımına; Türk damgalarından çadırlarına, bastırılan paralara kadar karşılaşılan ok ve yay işaretleri, okçuluğun Türklerin tarihinde önemli bir yere sahip olduğunu gösteren somut izlerdir. Bunların yanında Hz. Muhammed'in ok atmanın önemini vurguladığı ve okçuluğa teşvik eden hadislerinin varlığı, İslam muhiti içine giren Türkler'i etkilemiş ve okçuluğun dinî açıdan da önem kazanmasını ve bu hususta okçuluğa çeşitli değerler yüklenmesini sağlamıştır. Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur.

OĞUZ KAĞAN’DA DERİN EKOLOJİ AÇISINDAN “DOĞA ve İNSAN” - “Nature and Human” in Terms of Deep Ecology in the Oghuz Kagan Epıc, 2024

Öz İlkel zamanlardan modern zamanlara değin insanoğlu, hayat sürdüğü hemen her çağ ve mekânda, sair canlı ve cansızları; görece idare edilmesi, üzerinde söz söylenmesi, yönlendirilmesi ve yönetilmesi gereken nesneler olarak görmüştür. Öteki olanları, hususen Endüstri Devrimi ile birlikte artan bir hızla kendi tasarrufunca kullanmış, evrende diğer varlıkların da söz hakkı ve temelde yaşam hakkı olduğunu unutmuştur. İnsanın bu egoist tutumu, sınırları yerküreyi aşan, uzay boşluğuna varan; hatta görece diğer gezegenlere dahi sıçrayan bir ekolojik çarpıklığı, kirliliği ve yok oluşu beraberinde getirmiştir. Ekoeleştiri, insanın benmerkezci tavrı ve neticelerine bir karşı çıkış hareketidir. Söz konusu itirazın temelinde ise; dünyamız, bünyesinde barındırdıkları ile bir bütündür savı yatar. Disiplinlerarası bir kuram olan Çevreci Eleştiriye göre varlık alemi, doğrudan yahut dolaylı olarak birbirleri ile iletişim hâlindedir. İnsan, kendisini salt özne sayarak ayrıştırıp diğer yeryüzü sakinlerini kontrol altına alınması gerekenler gibi görüp ötekileştiremez. Yeryüzünde hacmi ile yer tutan her nesneyi; cinsiyet, ırk, sınıf ve tür ayrımına tabi tutmadan kabul etmenin ve kolektif yaşamın gerekliliğini savunan Ekoeleştirinin edebî olana bakan penceresi Derin Ekoloji ise, esasen yazın dünyasında var ve var olacak yazınsal yaratmaların kâinata bakış açısı ve zikredilen yaratmalarda yerkürelilerin oturtulduğu konum ile ilgilenir. Derin Ekolojinin inceleme alanına giren ve işaret ettiği, ekosistem farkındalığı ile ortaya konan çağdaş edebî mahsullerin yanında, milletlerin kendi kadim kültürlerine ait yazılı ve sözlü halk anlatılarının, çevreci bilinç oluşturma adına, eğitimsel süreçlerde işe koşulup koşulamayacağının sorgulandığı bu çalışmada, canlı ve cansız hemen tüm varlığı kutsayan Oğuz Türkünün insan ötesine bakışı, Oğuz Kağan Destanı özelinde, Derin Ekoloji perspektifinden ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Oğuz Kağan Destanı, Ekoeleştiri, Derin Ekoloji, doğa, insan. Abstract Throughout history, spanning from ancient epochs to contemporary eras, humanity has consistently perceived both animate and inanimate entities as objects necessitating some degree of regulation, manipulation, and governance within the various contexts they inhabit. This inclination towards dominance has notably intensified with the advent of the Industrial Revolution, as humans increasingly exploited their surroundings for personal gain, often disregarding the inherent agency and entitlement to existence of other entities within the cosmos. This anthropocentric disposition has precipitated ecological imbalances, pollution, and the specter of extinction, extending its repercussions beyond terrestrial confines into the realm of outer space and, conceivably, onto extraterrestrial bodies. Ecocriticism emerges as a counterforce against humanity's anthropocentric ethos and its resultant ramifications. Central to this dissent is the contention that our planet constitutes an interconnected entirety, inclusive of all its constituents. Environmental Criticism, an interdisciplinary framework, posits that the fabric of existence fosters direct or indirect interrelations among its elements. Consequently, human beings cannot divorce themselves as mere agents, relegating other denizens of the Earth to subordinate roles requiring oversight and dominion. Deep Ecology, a facet of Ecocriticism, serves as a literary conduit advocating for the imperative of communal coexistence and the unconditional acceptance of all entities inhabiting Earth's domain, transcending distinctions of gender, race, class, and species. Primarily concerned with the literary milieu, Deep Ecology underscores the perspectives embedded within extant and prospective literary works, contemplating humanity's role within the cosmic narrative and its portrayal therein. This study investigates the potential integration of written and oral folk narratives from ancient cultural traditions into educational frameworks aimed at fostering environmental consciousness. In addition to contemporary literary works foregrounding ecosystem awareness, Deep Ecology provides a critical lens through which to analyze and elucidate pertinent themes. Specifically, the perspective of the Oghuz Turk, characterized by a reverence towards virtually all animate and inanimate entities, transcending human-centric boundaries, is examined within the purview of Deep Ecology, with particular emphasis on the Oghuz Kagan Epic. Keyword: Oghuz Khan, Ecocriticism, Deep Ecology, nature, human.

This paper explores Sheikh Muhammed Nurullah Seyda’s ontological perceptions and readings in his work Taninu’t-Tabîa and other works. This task is going to be held and discussed in a way in which the similar thoughts in the Islamic and Western world will be compared. This paper examines the ontological thoughts of Seyda who has been one of the recent important thinkers in Cizre. In his book Taninu’t-Tabîa’, Seyda says that the nature should be read deeply. His primary aim is to show the perfection of the nature and to explain unity of God. It is important to know that he gives poetic evidences and indicates metaphysic subjects. According to Seyda there must be both religion and science together to understand the existence, and it is not possible to get out with making philosophy and science without knowing the creator of the existence. In this way he inclines the holistic perspective to religion, philosophy and science. Seyda uses metaphoric language and figurative expressions in his books. Calling of nature, between the lines, musical notes of nature, turning imagination on, touching sense by mind. This is a well known to find this method in al-Jahiz, al-Gazali (ö. 505/1111), İbn Arabi (ö. 638/1240), and in Said Nursî (ö.1960). We can say that this method it is not an analytic way but rather a phenomenological one. He doesn’t use lot of kalamic, philosophical and sufi words and he doesn’t choose to bring discusions that we see in the classic Islamic thought Thereby, it aims to contribute the recent movements of discover the intellectual atmosphere of the region. Key words: Muhammed Nurullah Seyda, Jizre, , metaphoric language, sufizm, felsefe, nature

BATI SANATINDA İNSAN BEDENİ VE DEĞİŞEN ANLAMI, 2007